Του Marian L. Tupy
Το ανθρώπινο είδος είναι 300.000 ετών. Για τα πρώτα 290.000 έτη, ήμασταν τροφοσυλλέκτες ζώντας με έναν τρόπο που μπορεί κανείς σήμερα ακόμη να δει στους βουσμάνους της Καλαχάρι και τους Σεντινελέζους των νησιών Άνταμαν. Ακόμη και μετά την υιοθέτηση της γεωργίας από τον homo sapiens, η πρόοδος ήταν οδυνηρά αργή.
Ένας άνθρωπος που γεννήθηκε στη Σουμερία το 4.000 π.Χ θα έβρισκε τους διαθέσιμους πόρους, την εργασία και την τεχνολογία της Αγγλίας την εποχή της κατάκτησης των Νορμανδών ή της αυτοκρατορίας των Αζτέκων την εποχή του Κολόμβου ιδιαίτερα οικεία. Και μετά, με αφετηρία τα μέσα του 18ου αιώνα, το επίπεδο ζωής πολλών ανθρώπων εκτοξεύθηκε. Τι παρήγαγε αυτή τη δραματική βελτίωση και γιατί;
Η άνοδος του παγκόσμιου εισοδήματος
Η ιστορία μας πρέπει να ξεκινήσει με το εισόδημα, καθώς, όπως έχει επισημάνει ο οικονομολόγος της Οξφόρδης Paul Collier, «η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι πανάκεια, αλλά η έλλειψη ανάπτυξης είναι καταστροφική». Η ιστορία της οικονομικής ανάπτυξης, όπως διαπίστωσε ο Angus Maddison και η ομάδα του στο πανεπιστήμιο του Groningen, μοιάζει με ένα μπαστούνι του χόκεϊ.
Για χιλιάδες χρόνια, η ανάπτυξη ήταν αμελητέα. Αυτή η περίοδος αναπαριστάται με το κοντάρι του μπαστουνιού. Προς το τέλος του 18ου αιώνα όμως, η οικονομική ανάπτυξη άρχισε να επιταχύνεται, πρώτα στη Μεγάλη Βρετανία και στη συνέχεια στον υπόλοιπο κόσμο. Η λεπίδα του μπαστουνιού αντιπροσωπεύει αυτή την απότομη στροφή προς τα πάνω.
Σε δολάρια ΗΠΑ του 2011, το ημερήσιο κατά κεφαλή παγκόσμιο εισόδημα το 1 μ.Χ. ήταν 2 δολάρια. Στο ίδιο επίπεδο βρισκόταν και όταν ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής απέπλευσε το 106 για να διεκδικήσει το στέμμα της Αγγλίας. Αυτή η τελμάτωση του εισοδήματος δεν σημαίνει ότι δεν συνέβη καθόλου οικονομική ανάπτυξη σ' αυτά τα περίπου χίλια χρόνια. Η ανάπτυξη συνέβη, αλλά ήταν χαμηλή, τοπική και σποραδική. Στο τέλος, τα οφέλη πάντα εξανεμίζονταν.
Το 1800, το μέσο εισόδημα ήταν 2,80 δολάρια. Στους 18 αιώνες που χωρίζουν την αυτοκρατορική εξουσία του Οκταβιανού Αυγούστου και την προεδρία του Τόμας Τζέφερσον, το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε κατά λιγότερο από 40%. Ξανά, αυτές οι διαφορές είναι τοπικές, και δεν ήταν μεγάλες. Στην αρχή του 19ου αιώνα, οι μέσοι Αμερικανοί και Βρετανοί ήταν χονδρικά δύο φορές πιο πλούσιοι από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Και τότε, η εκβιομηχάνιση άλλαξε τα πάντα. Στο διάστημα 1800-1900, το ημερήσιο κατά κεφαλήν ΑΕΠ διπλασιάστηκε. Με άλλα λόγια, μέσα σε έναν αιώνα το εισόδημα αυξήθηκε δύο φορές όσο είχε αυξηθεί τους προηγούμενους 18 αιώνες μαζί. Το 2016, είχε φτάσει στα 40 δολάρια. Στις ΗΠΑ βρισκόταν στα 145 δολάρια και στην Αφρική, τη φτωχότερη ήπειρο, στα 13 δολάρια. Με άλλα λόγια, το παγκόσμιο και το αμερικανικό επίπεδο διαβίωσης αυξήθηκαν 12 και 24 φορές αντιστοίχως μέσα στους τελευταίους δύο αιώνες.
Το παγκόσμιο ημερήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε κατά περίπου 1,8% ετησίως τα τελευταία εκατό χρόνια. Το 2100 - αν αυτή η τάση συνεχιστεί - θα φτάσει τα 166 δολάρια ανά άτομο. Στις ΗΠΑ θα φτάσει τα 605 δολάρια ανά άτομο ημερησίως.
Η αύξηση των μισθών
Μπορεί κανείς να αντιτάξει ότι τα ποσά του ΑΕΠ δεν ισοδυναμούν με τα χρήματα που παίρνει κανείς στην τσέπη του. Δυστυχώς, είναι δύσκολο να υπολογιστή η παγκόσμια ωριαία αμοιβή - οι άνθρωποι δουλεύουν διαφορετικές ώρες, οι οικονομίες αποτελούνται από διαφορετικά είδη εργαζομένων, η αναλογία των μη μισθολογικών αποζημιώσεων διαφέρει, κλπ. Όμως ξέρουμε την εξέλιξη που αφορά τους Αμερικανούς εργαζόμενους τα τελευταία 200 χρόνια.
Σύμφωνα με τον Lawrence H. Officer του Πανεπιστημίου του Ιλινόι στο Σικάγο και τον Samuel H. Williamson του Πανεπιστημίου του Μαϊάμι, οι ονομαστικές ωριαίες αμοιβές των ανειδίκευτων εργατών στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 31.627% μέσα στο διάστημα 1800-2016. Η ονομαστική ωριαία αποζημίωση των εργατών παραγωγής αυξήθηκε κατά 79.775% κατά την ίδια περίοδο. Προσαρμόζοντας αυτά τα μεγέθη στον πληθωρισμό, ο Gale Pooley, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Brigham Young στη Χαβάη εκτιμά ότι η αποζημίωση των εργατών παραγωγής αυξήθηκε 40,2 φορές και ότι οι αμοιβές των ανειδίκευτων εργατών αυξήθηκαν 16,3 φορές το διάστημα 1800-2017.
Πού οφείλονται αυτές οι άνευ προηγουμένου βελτιώσεις; Οι μελετητές διατυπώνουν διάφορες εξηγήσεις, που όμως σχετίζονται μεταξύ τους. Ο νομπελίστας οικονομολόγος Ντάγκλας Νορθ υποστηρίζει ότι η εξέλιξη των θεσμών, που συμπεριλαμβάνει και τα συντάγματα, καθώς και τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα είχαν κομβική σημασία για την οικονομική ανάπτυξη. Η Ντίρντρε Νάνσεν Μακλόσκι, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο, αποδίδει τις απαρχές του «μεγάλου πλουτισμού» στην αλλαγή των στάσεων έναντι των αγορών και της καινοτομίας. Ο ψυχολόγος του Χάρβαρντ Στήβεν Πίνκερ υποστηρίζει ότι η υλική και η πνευματική πρόοδος έχουν ρίζες στον Διαφωτισμό και τη συνεπακόλουθη ανάδυση της λογικής, της επιστήμης και του ανθρωπισμού.
Όποιες κι αν είναι οι ακριβές της αιτίες, η Βιομηχανική Επανάσταση που ξεκίνησε στα μέσα του 18ου αιώνα, επέφερε ευρείες αλλαγές, μεταξύ των οποίων νέα καύσιμα όπως ο άνθρακας και το πετρέλαιο, νέα είδη ενέργειας όπως η ατμομηχανή και η μηχανή εσωτερικής καύσης, νέες μηχανές όπως η κλωστική μηχανή και ο μηχανικός αργαλειός, καθώς και το εργοστασιακό σύστημα που αναδιάρθρωσε την εργασία απαιτώντας πολύ μεγαλύτερο καταμερισμό της εργασίας και εξειδίκευση. Αυτές οι αλλαγές οδήγησαν σε αύξηση της χρήσης των φυσικών πόρων και επέτρεψαν τη μαζική παραγωγή βιομηχανικών αγαθών.
Οι μη οικονομικές αλλαγές
Η Βιομηχανική Επανάσταση οδήγησε επίσης σε θεμελιώδεις μη οικονομικές αλλαγές. Οι αλλαγές στην γεωργική παραγωγικότητα επέτρεψαν την παραγωγή τροφίμων για έναν μεγαλύτερο πληθυσμό. Σε συνδυασμό με τις νέες δυνατότητες εργοστασιακής εργασίας, αυτό οδήγησε σε μεγαλύτερη αστικοποίηση και συνέβαλε στην ανάπτυξη πολιτικής συνειδητοποίησης στις «χαμηλότερες τάξεις». Την ίδια ώρα, ο πλούτος κατανεμήθηκε πολύ πιο ευρέως, καθώς τα συμφέροντα των γαιοκτημόνων έδωσαν τη θέση τους στα συμφέροντα της νεόπλουτης αστικής γης. Με λίγα λόγια, τα παλιά παραδείγματα της εξουσιαστικής αρχής διαβρώθηκαν και η κοινωνία έγινε πιο δημοκρατική.
Σημαντικές πολιτικές εξελίξεις όπως η απελευθέρωση του εμπορίου, επέτρεψαν την παγκόσμια διάδοση των θετικών αποτελεσμάτων της εκβιομηχάνησης. Ο όγκος του εμπορίου αυξήθηκε και, μέσω της διαδικασίας της σύγκλισης των τιμών, τα κόστη μειώθηκαν. Ο κανόνας του χρυσού και η εφεύρεση του τηλεγράφου κατέστησαν ευκολότερη τη μεταβίβαση κεφαλαίου. Οι επενδύσεις, ευνοημένες από υψηλότερα κέρδη, άρχισαν να ρέουν από τις περισσότερο ανεπτυγμένες χώρες στις λιγότερο.
Η άνοδος του εισοδήματος όντως είναι μία μόνος ένας από τους πολλούς δείκτες της ανθρώπινης ευημερίας. Εξάλλου, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο πλουσιότερος και ισχυρότερος άνθρωπος του κόσμου την εποχή του, πέθανε 32 ετών από τυφοειδή πυρετό - μια ασθένεια που σήμερα θεραπεύεται εύκολο. Μια πλούσια όμως κοινωνία μπορεί να υποστηρίξει περισσότερους επιστήμονες, να πληρώσει για την ανάπτυξη της φαρμακολογίας, και να κατασκευάσει καλύτερες υποδομές υγιεινής. Ο πλούτος κάνει ευκολότερα (σχεδόν) τα πάντα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανάπτυξη του πλούτου τους τελευταίους δύο αιώνες συνδυάστηκε στενά με άλλες θετικές εξελίξεις.
Η ραγδαία ανάπτυξη των τελευταίων λίγων αιώνων
Μέχρι και το 1870, το προσδόκιμο ζωής στην Ευρώπη, την Αμερική και τον κόσμο ήταν 36, 35 και 30 χρόνια αντίστοιχα. Σήμερα είναι 81, 79 και 72 χρόνια.
Το 1820, το 90% της ανθρωπότητας ζούσε σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Σήμερα το ποσοστό αυτό είναι λιγότερο από 10%.
Το 1800, το 88% του παγκόσμιου πληθυσμού ήταν αγράμματοι. Σήμερα, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 13%.
Το 1800, το 43% των παιδιών πέθαιναν πριν συμπληρώσουν ένα έτος ζωής. Σήμερα, το αντίστοιχο ποσοστό είναι μικρότερο από 4%.
Το 1816, το 0,87% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε υπό καθεστώς δημοκρατίας. Σήμερα, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 56%.
Το 1800, η διαθέσιμη τροφή κατά κεφαλή ημερησίως στη Γαλλία, μια από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες στον κόσμο τότε, ήταν μόλις 1.846 θερμίδες. Το 2013, η διαθέσιμη τροφή κατά κεφαλή ημερησίως στην Αφρική, τη φτωχότερη ήπειρο του κόσμου, ήταν 2.624 θερμίδες.
Οι συγκρούσεις, η κανονική κατάσταση της ανθρωπότητας για χιλιετίες, μειώθηκαν. Στις αρχές του 1800, οι θάνατοι στρατιωτών και πολιτών από συγκρούσεις ήταν περίπου 65 ανά 100.000 ανθρώπους. Το 2000 έπεσαν σε περίπου 2 ανά 100.000. Η τελευταία σύγκρουση μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, της Κίνας και των ΗΠΑ για το μέλλον της κορεατικής χερσονήσου, τερματίστηκε το 1953.
Η δουλεία, που κάλπαζε στα περισσότερα μέρη του κόσμου το 1800, σήμερα είναι παράνομη σε κάθε χώρα της γης.
Η μείωση της ανισότητας
Τέλος, για πρώτη φορά μετά την αρχή της εκβιομηχάνισης, η παγκόσμια ανισότητα μειώνεται καθώς οι αναπτυσσόμενες χώρες φτάνουν τον ανεπτυγμένο κόσμο. Κατά το διάστημα 1990-2017, σύμφωνα με τον Μπράνκο Μιλάνοβιτς από το City University of New York ο παγκόσμιος συντελεστής Gini, που μετρά την ανισότητα εισοδήματος μεταξύ όλων των ανθρώπων του πλανήτη, μειώθηκε από 0,7 σε 0,63.
Σήμερα είναι σχεδόν επιβεβλημένο να εστιάζουμε στις αρνητικές επιπτώσεις της εκβιομηχάνισης, αλλά οι παρατηρητές της κατανοούσαν ότι ζούσαν σε μια εποχή άνευ προηγουμένου βελτίωσης της ανθρώπινης συνθήκης. Ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς επισήμαναν στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο (1848) τα εξής:
«Η αστική τάξη, κατά την σχεδόν εκατονταετή περίοδο κυριαρχίας της, δημιούργησε πιο μαζικές και κολοσσιαίες παραγωγικές δυνάμεις απ' ό,τι όλες οι προηγούμενες γενιές μαζί. Η καθυπόταξη των δυνάμεων της φύσης στον άνθρωπο, οι μηχανές, η εφαρμογή της χημείας στη βιομηχανία και τη γεωργία, η ατμοπλοΐα, οι σιδηρόδρομοι, οι ηλεκτρικοί τηλέγραφοι, η κάθαρση ολόκληρων ηπείρων ώστε να καλλιεργηθούν, η δημιουργία καναλιών σε ποτάμια, η ανάδυση ολόκληρων πληθυσμών - ποιος προηγούμενος αιώνας είχε καν το προαίσθημα ότι τέτοιες παραγωγικές δυνάμεις κοιμόντουσαν στην ποδιά της κοινωνικής εργασίας;»
Για να συνεχιστεί η πρόοδος, είναι κομβικοί οι άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο, και οι σοσιαλιστές στην Αμερική, να καταλάβουν καλύτερα το τεράστιο εύρος των βελτιώσεων της ανθρώπινης ευημερίας τους τελευταίους δύο αιώνες, καθώς και τις αιτίες τους.
--
O Marian L. Tupy είναι ο υπεύθυνος έκδοσης του HumanProgress.org και αναλυτής πολιτικής στο Center for Global Liberty and Prosperity.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 12 Μαΐου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
