Του Logan Albright
Ένα από τα παλαιότερα και πιο επίμονα λογικά σφάλματα στα οικονομικά είναι η ιδέα ότι τα αγαθά και οι υπηρεσίες έχουν κάποια εγγενή αξία στην αγορά. Στην εποχή μας, το πιθανότερο μέρος όπου μπορείτε να βρείτε αυτό το λάθος είναι στις εργασιακές διαμαρτυρίες, όπου οι εργοδότες κατηγορούνται γιατί δεν πληρώνουν τους εργαζόμενους τις αμοιβές που “πραγματικά αξίζουν”. Για το μεγαλύτερο όμως μέρος της οικονομικής ιστορίας, το ζήτημα της αξίας ήταν πολύ σοβαρό και αμφιλεγόμενο μεταξύ των σημαντικότερων θεωρητικών.
Το να βρούμε τι αξίζουν τα πράγματα είναι κάτι περισσότερο από μια διανοητική άσκηση. Έχει πρακτικές συνεπαγωγές, ιδίως για όσους θέλουν να σχεδιάσουν ένα αποτελεσματικότερο οικονομικό σύστημα από το φαινομενικό χάος της ελεύθερης αγοράς. Αν υποθέσουμε ότι τα αγαθά έχουν κάποια αντικειμενική αξία, και οι πωλητές τους τα πουλούν για τη λάθος τιμή, τότε ένας κεντρικός σχεδιαστής με καλές προθέσεις θα μπορούσε να βελτιώσει την κατάσταση διορθώνοντας τις τιμές. Από την άλλη πλευρά, αν τα αγαθά δεν έχουν κάποια εγγενή αξία, οι προσπάθειες των σχεδιαστών να ορίσουν τις τιμές χωρίς τον μηχανισμό ανάδρασης της αγοράς είναι καταδικασμένες σε αποτυχία. Αυτό είναι το κεντρικό επιχείρημα της περίφημης κριτικής στον σοσιαλισμό που διατύπωσε ο οικονομολόγος Λούντβιχ φον Μίζες στο έργο του που, όχι με πολύ φαντασία, φέρει τον τίτλο “Σοσιαλισμός”.
Στο πλαίσιο της, όπως πλέον ονομάζεται, “Οριακής Επανάστασης”, ένας Αυστριακός οικονομολόγος ονόματι Καρλ Μένγκερ υποστήριξε ότι δεν υπάρχει εγγενής αξία, αλλά τα άτομα αποτιμούν την αξία στο όριο, πράγμα που σημαίνει ότι η τελευταία μονάδα που καταναλώθηκε θα έχει διαφορετική αξία από τις προηγούμενες ομάδες. Ήταν μια ιδέα που μεταμόρφωσε την οικονομική επιστήμη, μολονότι πολλοί μη ειδικοί, όπως είδαμε προηγουμένως, δεν έχουν πειστεί.
Πώς ξέρουμε ότι ο Μένγκερ είχε δίκιο; Πώς ξέρουμε ότι η αξία είναι υποκειμενική και όχι κάποιο εγγενές χαρακτηριστικό των αγαθών; Ένας τρόπος είναι να δούμε τι συμβαίνει στο Liquidation.com.
Το Liquidation.com είναι μια ιστοσελίδα που που πουλά αντικείμενα που αγόρασαν άλλοι άνθρωποι, και στη συνέχεια τα επέστρεψαν, σε διαδικτυακές εταιρείες λιανικής πώλησης όπως η Amazon. Αυτά τα “σχεδόν αχρησιμοποίητα” αντικείμενα δεν μπορούν να πουληθούν ως καινούργια, αλλά μπορούν να συγκεντρωθούν και να πουληθούν σε μεγάλους αριθμούς σε ανθρώπους που είναι πρόθυμοι να πληρώσουν για να τα αγοράσουν. Στην ιστοσελίδα αυτή, μπορεί κανείς συχνά να αγοράσει ουσιαστικά καινούργια προϊόντα αξίας χιλιάδων δολαρίων για ένα κλάσμα της προτεινόμενης λιανικής τιμής. Και όταν λέω κλάσμα, εννοώ ένα μικρό κλάσμα. Πώς σας φαίνεται να πληρώσετε 100 δολάρια για προϊόντα των οποίων η αξία εκτιμάται στα 3.000 ή περισσότερα δολάρια; Ακούγεται καλή ευκαιρία, έτσι δεν είναι;
Το Liquidation.com δεν είναι κάποιο μεγάλο μυστικό. Δεν θα χρειαστείτε κάποια ειδική χειραψία ή κάποιο συνθηματικό για να μπείτε στην ιστοσελίδα. Ο καθένας μπορεί να αγοράσει αυτά τα προϊόντα ανά πάσα στιγμή. Γιατί λοιπόν δεν το κάνουν; Γιατί δεν πλημμυρίζουν οι καταναλωτές την ιστοσελίδα για να επωφεληθούν από αυτές τις απίστευτες ευκαιρίες; Ο λόγος είναι απλός: η αξία είναι υποκειμενική, κι αυτό που αξίζει χιλιάδες δολάρια σε έναν μεγάλο λιανοπωλητή μπορεί να αξίζει κυριολεκτικά λιγότερο από το τίποτα σε κάποιο άτομο.
Ας υποθέσουμε ότι αγοράζετε ένα από αυτά τα πακέτα. Θα πάρετε ένα λιγότερο ή περισσότερο τυχαίο συνδυασμό προϊόντων - από συσκευές αποτρίχωσης με λέιζερ μέχρι τοστιέρες ή μαξιλάρια αφρού μνήμης. Υπάρχουν βεβαίως πολλοί άνθρωποι που θα ήταν διατεθειμένοι να πληρώσουν για να αποκτήσουν αυτά τα προϊόντα, όμως δεν θα το έκαναν αυτό όλοι. Εκτός κι αν χρειάζεστε αποτρίχωση, ή να κάνετε τοστ, ή ένα καινούριο μαξιλάρι, θα θέλετε να ξεφορτωθείτε αυτά τα προϊόντα για να μην πιάνουν χώρο στο σπίτι σας. Ακόμη και ένα πολυτελές έπιπλο είναι κάτι χειρότερο από άχρηστο αν δεν το θέλετε.
Το γεγονός ότι υπάρχει το Liquidation.com - και ότι δεν παίρνει τη δουλειά των λιανοπωλητών που χρεώνουν ψηλότερες τιμές - καταδεικνύει ότι ο Μένγκερ είχε δίκιο. Η αξία ενός αντικειμένου εξαρτάται αποκλειστικά από το πόσο χρήσιμο είναι στον αγοραστή του την εκάστοτε στιγμή, και ακόμη και οι άνθρωποι που θα έδιναν χρήματα για να αγοράσουν μια συσκευή αποτρίχωσης με λέιζερ πιθανότατα δεν θα αγόραζαν δεύτερη. Αυτά τα υπερβολικά φτηνά πακέτα κατά κανόνα δεν προσελκύουν το ενδιαφέρον των ατόμων εκτός και αν θέλουν να αφιερώσουν χρόνο για να τα πουλήσουν ξανά ένα προς ένα, ίσως στο eBay ή στο Craiglist, κάτι που συνεπάγεται σημαντικό κόπο.
Το Liquidation.com μας διδάσκει ότι δεν υπάρχει “πραγματική αξία” των αγαθών, της εργασίας και άλλων υπηρεσιών. Η αξία, όπως και η ομορφιά, είναι κάτι το υποκειμενικό.
--
Ο Logan Albrigh είναι διευθυντής ερευνών του Free the People.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Οκτωβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
