Του Kristian Niemietz
Τον τελευταίο καιρό οι διαδηλώσεις στη Γαλλία έχουν συνεπάρει το Twitter.
Σε περίπτωση που το χάσατε, ο Πρόεδρος Μακρόν σχεδιάζει να αυξήσει σταδιακά την ηλικία συνταξιοδότησης από τα 62 χρόνια στα 64. Αυτό μπορεί να μην ακούγεται ιδιαίτερα ριζοσπαστικό, αλλά, καθώς μιλάμε για τη Γαλλία, έχει πυροδοτήσει τις συνήθεις έντονες διαμαρτυρίες, με τη συμμετοχή πάνω από ενός εκατομμυρίου ανθρώπων σε περισσότερες από 200 πόλεις.
Τα σχέδια του Μακρόν δεν έχουν άμεσες επιπτώσεις για τη Βρετανία, αλλά ο ενθουσιασμός του αγγλόφωνου Twitter έχει να κάνει περισσότερο με την αισθητική και την ατμόσφαιρα των διαδηλώσεων παρά με το περιεχόμενο της πολιτικής. Οι φωτογραφίες μαζικών διαδηλώσεων, ειδικά όταν είναι γενναιόδωρα στολισμένες με κόκκινες σημαίες, μπορεί να μοιάζουν λίγο με έναν πίνακα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και δεδομένου ότι το βρετανικό προλεταριάτο έχει αποδειχθεί ένας μάλλον αναξιόπιστος σύμμαχος για την επανάσταση, το αγγλόφωνο Twitter πρέπει να αναζητήσει ένα υποκατάστατο του προλεταριάτου αλλού.
Ωστόσο, ποτέ δεν κατάλαβα γιατί η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης θεωρείται «δεξιά» ή «νεοφιλελεύθερη», και επομένως κακή, ενώ το πάγωμα ή η μείωσή της θεωρείται «αριστερή», και άρα καλή. Ο σκοπός ενός κρατικού συνταξιοδοτικού συστήματος δεν είναι η αναδιανομή από το κεφάλαιο στην εργασία ή από τους πλούσιους στους φτωχούς. Μπορεί να κάνει και λίγο από αυτό παρεμπιπτόντως, ανάλογα με το πώς έχει σχεδιαστεί, και μπορεί να συμπληρώνεται από ένα πρόγραμμα με εισοδηματικά κριτήρια που θα κάνει αυτό ακριβώς. Αλλά ο κύριος σκοπός ενός συνταξιοδοτικού συστήματος είναι η ανακατανομή μεταξύ των γενεών, όχι μεταξύ των κοινωνικών τάξεων ή των εισοδηματικών ομάδων.
Τα κρατικά αναδιανεμητικά συνταξιοδοτικά συστήματα εισπράττουν εισφορές από άτομα κάτω από μια συγκεκριμένη ηλικία και διανέμουν τα κεφάλαια αυτά μεταξύ όσων υπερβαίνουν αυτή την ηλικία. Αυτό δεν είναι πιο «προοδευτικό» από ό,τι, ας πούμε, η αγορά ενός γύρου ποτών σε μια παμπ (αν και μοιάζει περισσότερο με ένα σύστημα κλιμακωτών αγορών, όπου πρέπει πρώτα να αγοράσετε ποτά για άλλους ανθρώπους και μετά κάποια άτομα που θα έρθουν στην παμπ αργότερα θα αγοράσουν ποτά για εσάς).
Η αγοράς του γύρου των ποτών, φυσικά, δεν περιλαμβάνει κάποια συστηματική αναδιανομή κατά τη διάρκεια μιας βραδιάς. Αλλάζει το χρονοδιάγραμμα των πληρωμών σας, αλλά όχι το συνολικό ποσό. Επομένως, δεν θα ήταν κάποιος «δεξιός» ή «νεοφιλελεύθερος» αν πρότεινε να πάμε σε μια φθηνότερη παμπ την επόμενη φορά, και δεν θα ήταν «αριστερός» αν κάποιος πρότεινε την επόμενη φορά να αγοράσουν όλοι ένα γύρο σαμπάνια αντί για ένα γύρο μπύρες.
Για τους ίδιους λόγους που η αγορά ενός γύρου ποτών δεν σας κάνει πλουσιότερους, το ίδιο ισχύει και για ένα γενναιόδωρο συνταξιοδοτικό σύστημα κατά τη διάρκεια μιας ζωής. Σημαίνει απλώς ότι θα είστε φτωχότεροι στα νεότερα σας χρόνια από ό,τι θα ήσασταν διαφορετικά, και πλουσιότεροι στα ύστερά σας χρόνια (όπου «πλουσιότερος» μπορεί να αναφέρεται σε μετρητά ή μπορεί να σημαίνει ότι θα έχετε την ευκαιρία να συνταξιοδοτηθείτε σε μικρότερη ηλικία από ό,τι διαφορετικά).
Το γαλλικό συνταξιοδοτικό σύστημα είναι σίγουρα πολύ γενναιόδωρο. Σε σύγκριση με τους Βρετανούς ομολόγους τους, οι Γάλλοι συνταξιούχοι περνούν, κατά μέσο όρο, περισσότερα από τριάμισι χρόνια περισσότερο στη σύνταξη. Αυτό συμβαίνει, εν μέρει, επειδή το προσδόκιμο ζωής των Γάλλων υπερβαίνει το δικό μας κατά περισσότερο από ένα χρόνο, αλλά και επειδή εκείνοι συνταξιοδοτούνται νωρίτερα – όχι μόνο επίσημα, αλλά και στην πράξη. Αν δούμε τα ποσοστά απασχόλησης μεταξύ των ανθρώπων ηλικίας 55-59, αυτά είναι αρκετά παρόμοια στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Μετά την ηλικία των 60 ετών, ωστόσο, αποκλίνουν απότομα, επειδή τα ποσοστά απασχόλησης μειώνονται πλέον κατακόρυφα στη Γαλλία και μόνο αργά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μόνο ένας στους τρεις Γάλλους ηλικίας 60-64 εξακολουθεί να εργάζεται, σε αντίθεση με το τι ισχύει για τους περισσότερους από τους μισούς Βρετανούς σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα. Ένας στους τέσσερις Βρετανούς εξακολουθεί να εργάζεται από τα μέσα έως τα 69 του, ενώ αυτό ισχύει μόνο για λιγότερους από έναν στους δέκα Γάλλους.
Σε συνδυασμό με τα υψηλότερα επίπεδα συντάξεων, αυτό σημαίνει ότι το γαλλικό συνταξιοδοτικό σύστημα είναι σημαντικά πιο γενναιόδωρο από το βρετανικό αντίστοιχο. Αλλά αυτή η γενναιοδωρία, φυσικά, πρέπει να πληρώνεται. Η Γαλλία ξοδεύει λίγο περισσότερο από το 14% του ΑΕΠ της σε επιδόματα γήρατος σε χρήμα και είδος, σε σύγκριση με μόλις 6% στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό, πάλι, δεν είναι αναδιανομή από τους πλούσιους στους φτωχούς ή από τους καπιταλιστές στους εργάτες. Είναι απλώς ανακατανομή από εκείνους που γεννήθηκαν μετά από μια ορισμένη καθορισμένη ημερομηνία σε όσους γεννήθηκαν πριν από αυτήν.
Αν όμως το να κάνουμε το συνταξιοδοτικό σύστημα λιγότερο γενναιόδωρο δεν είναι ούτε «νεοφιλελεύθερο» ούτε «δεξιό», τότε γιατί αυτή η ιδέα είναι τόσο αντιδημοφιλής;
Η απάντηση είναι ότι ακόμα κι αν ένα συνταξιοδοτικό σύστημα δεν είναι από μόνο του αναδιανεμητικό, οι αλλαγές σε αυτό θα δημιουργήσουν ούτως ή άλλως νικητές και ηττημένους. Ας υποθέσουμε ότι έχετε ήδη αγοράσει πολλούς γύρους ποτών στην παμπ και, στη συνέχεια, η ομάδα αποφασίζει ότι από εδώ και στο εξής, ότι «γύρος» σημαίνει αγορά μικρών ποτηριών μπύρας αντί για μεγάλα. Αν ο κανόνας άρχιζε να ισχύει την στιγμή που μπήκατε στην παμπ, ίσως να μην σας πείραζε. Αλλά τώρα, στα μισά της βραδιάς, έχετε ήδη αγοράσει αρκετά μεγάλα ποτήρια μπύρας για άλλους και τώρα θα λάβετε ως αντάλλαγμα μόνο μικρά ποτήρια. Μπορεί να μην έχετε προτίμηση μεταξύ του «γενναιόδωρου» και του «μινιμαλιστικού» συστήματος, αλλά αυτό που δεν θέλετε να συμβεί είναι εσείς να αγοράσετε ποτά με το γενναιόδωρο σύστημα και να τα παραλάβετε με το μινιμαλιστικό.
Ακόμη κι έτσι όμως, το ζήτημα δεν αφορά τη διαμάχη Αριστεράς εναντίον Δεξιάς, πόσο μάλλον του καπιταλισμού εναντίον του σοσιαλισμού. Ο λόγος για τον οποίο ο Μακρόν το κάνει αυτό είναι επειδή απλώς έρχονται λιγότεροι άνθρωποι στη συγκεκριμένη παμπ για να αγοράσουν γύρους ποτών, ενώ οι άνθρωποι που αγόρασαν τους τελευταίους γύρους μένουν για περισσότερη ώρα. (Ναι, συνειδητοποιώ ότι τραβάω λίγο την αναλογία.)
Κάτω από τέτοιες συνθήκες, κάτι πρέπει να γίνει, όποιος κι αν είναι ο ιδεολογικός προσανατολισμός της κυβέρνησης και όποιο κι αν είναι το οικονομικό σύστημα. Πράγματι, σοσιαλιστικά καθεστώτα όπως το κουβανικό αντιμετωπίζουν πολύ παρόμοια ζητήματα και απαντούν σε αυτά με πολύ παρόμοιους τρόπους. Η μόνη διαφορά είναι ότι όταν ο Φιντέλ Κάστρο αύξησε την ηλικία συνταξιοδότησης και αυστηροποίησε τα κριτήρια επιλεξιμότητας πριν από 15 χρόνια, δεν χρειάστηκε να ανησυχεί για διαμαρτυρίες.
--
Ο Kristian Niemietz είναι επικεφαλής ζητημάτων Πολιτικής Οικονομίας στο Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 27 Ιανουαρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
