Του Pierre Lemieux
Ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ των ελεύθερων αγορών είναι ότι καθιστούν εφικτή την ατομική ελευθερία και την αυτονομία. Για να χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα από το βιβλίο του Μίλτον Φρίντμαν Καπιταλισμός και Ελευθερία του 1962, είναι μάλλον απίθανο η Wall Street Journal και ο Daily Worker να είχαν ίση πρόσβαση σε χαρτί εκτύπωσης αν αυτό κατανεμόταν από το κράτος αντί από τις αγορές. Το ίδιο ισχύει και για τα άλλα μέσα επικοινωνίας. Είναι όμως άραγε αλήθεια ότι οι ελεύθερες αγορές πάντα λειτουργούν με τον απρόσωπο και μη διακριτικό τρόπο που υπονοεί αυτό το επιχείρημα;
Ένα από τα προβλήματα είναι το παρακάτω: Αν οι κοινωνία αποτελείται από ανακατωσούρηδες - από αλλοτριεπίσκοπους που θέλουν να μπλέκονται στις προτιμήσεις και τις επιλογές των άλλων ανθρώπων - ακόμη και οι ελεύθερες αγορές μπορεί να αποτύχουν να ανταποκριθούν σε κάποιες ατομικές προτιμήσεις. Οι επιχειρήσεις μπορεί να οδηγηθούν, για λόγους ιδιοτελούς συμφέροντος, να υπακούσουν στον όχλο των ανακατωσούρηδων ώστε να μην “ακυρωθούν” εμπορικά (δείτε το άρθρο μου στο Econlog “The Political Firm” - Η πολιτική επιχείρηση).
Μπορούμε να πάρουμε μια γεύση αυτού του ενδεχομένου όχι μόνο με τα κοινωνικά δίκτυα, αλλά και με την υπηρεσία τηλεδιάσκεψης του Zoom, σε όσα καταγράφει η Wall Street Journal (“Zoom Video Tackles Tricky Role of Policing Its Service”, 3 Νοεμβρίου, 2020):
Το Zoom ανακοίνωσε ότι οι χρήστες του δεν μπορούν να χρησιμοποιούν την υπηρεσία του για να παραβιάζουν τον νόμο, να προάγουν τη βία, να επιδεικνύουν γυμνά σώματα ή να διαπράττουν άλλες παραβάσεις… Σε περιπτώσεις όπου το Zoom ανέβαλε δράση και μπλόκαρε κάποιο δημόσιο γεγονός, η εταιρία δήλωσε ότι έδρασε μόλις αντελήφθη μια εικονική συγκέντρωση που θα παραβίαζε τους κανόνες της ή τοπικούς νόμους... Το Zoom μπλόκαρε τον Σεπτέμβριο τη χρήση της υπηρεσίας του από ένα διαδικτυακό σεμινάριο του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Σαν Φρανσίσκο. Η εκδήλωση θα φιλοξενούσε τη Λέιλα Χαλέντ, ένα μέλος του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, οργάνωση την οποία η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει χαρακτηρίσει τρομοκρατική… Επίσης, το Zoom μπλόκαρε μια σειρά από επόμενα διαδικτυακά σεμινάρια τον Οκτώβριο που οργανώθηκαν, μεταξύ άλλων, από μια ομάδα υπέρ των Παλαιστινίων σε συνεργασία με το προσωπικό διάφορων πανεπιστημίων στις ΗΠΑ και το εξωτερικό με στόχο την αντιμετώπιση της κατά τους ίδιους λογοκρισίας από την εταιρεία. Το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων διοργάνωσε τον Σεπτέμβριο μια εικονική σύσκεψη με τον Υπουργό Εξωτερικών του Ιράν. Στον Υπουργό είχαν επιβληθεί κυρώσεις από τις ΗΠΑ πέρσι, και συνεπώς η σύσκεψη θα παραβίαζε τους κανόνες του Zoom. Η εταιρεία επέτρεψε την διεξαγωγή της σύσκεψης μόνο αφού η δεξαμενή σκέψης απέδειξε ότι είχε την έγκριση της αμερικανικής κυβέρνησης για μια προηγούμενη σύσκεψη με τον υπουργό.
Η περίπτωση αυτή παρουσιάζει πολλούς αντικατοπτρισμούς. Πρόκειται για ακόμα ένα παράδειγμα που καταδεικνύει το πως οι διεθνείς κυρώσεις μιας κυβέρνησης στην πραγματικότητα αποτελούν απαγορεύσεις εναντίον των ίδιων των πολιτών της (βλ. τα άρθρα μου “New Sanctions Against Americans” και “American Sanctions: Why Foreigners Obey”). Ας σημειωθεί εδώ ότι οι Αμερικανοί κατάσκοποι μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα χαρούμενοι - ποιος καλύτερος τρόπος υπάρχει άλλωστε να μάθει κανείς για τις απειλές έναντι της “εθνικής ασφάλειας” από το να αφήσει αυτούς που της διατυπώνουν να τις συζητήσουν ανοιχτά;
Το Zoom για να δικαιολογήσει την πολιτική αρνητικών διακρίσεων που ασκεί έναντι κάποιον πελατών του, επικαλείται τους τοπικούς νόμος, όπως στην περίπτωση της Κίνας. Αλλά εδώ δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με νόμος. Ο όχλος των ανακατωσούρηδων και των “αφυπνισμένων” είναι ορατός πίσω από τις κατηγορίες περί “γυμνότητας” και “άλλων παραβάσεων”. Πριν από έναν ή δύο αιώνες, αν όχι πιο πρόσφατα, οι υπηρεσίες του Zoom μπορεί να μην ήταν διαθέσιμες για συσκέψεις μεταξύ ατόμων που ανήκαν στις πιο μισητές μειονότητες της εποχής. Πράγμα που μας επιστρέφει στο αρχικό μας ερώτημα: Μπορούν οι ελεύθερες αγορές να συμβάλουν στην επίλυση του προβλήματος του κοινωνικού μπιζομποντισμού; Το ερώτημα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς δεν μπορούμε να υπονομεύσουμε τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα των ιδιωτών ιδιοκτητών των μέσων ενημέρωσης ή άλλων εταιριών χωρίς ζοφερές μελλοντικές επιπτώσεις.
Απέναντι στον ισχυρισμό ότι οι ελεύθερες αγορές δεν μπορούν να εμποδίσουν τον μπιζιμποντισμό των “όχλων άποψης”, ένα αντεπιχείρημα είναι ότι στο βαθμό που η είσοδος στην αγορά δεν απαγορεύεται διά νόμου, οι επιχειρηματίες που έχουν μειονοτικές προτιμήσεις ή που απλώς παρακινούνται από το γυμνό ιδιοτελές τους συμφέρον, θα έρθουν να σώσουν τους κοινωνικώς καταπιεσμένους ανθρώπους. Στο όριο, ακόμη και αν το κράτος επιβάλλει τις προτιμήσεις του όχλου των ανακατωσούρηδων, το λαθρεμπόριο και οι μαύρες αγορές (συμπεριλαμβανομένων και των εικονικών τους μορφών) θα προσφέρουν τις εναλλακτικές που χρειάζονται. Όπως θα έλεγε και ο Étienne de la Boétie τα ιδιωτικά πάθη είναι δημόσιες αρετές, με το όριο να τίθεται σε συμπεριφορές που ομόφωνα (ή ίσως σχεδόν ομόφωνα) απορρίπτονται, όπως ο φόνος και η κλοπή.
Είναι αλήθεια πως όταν οι ιδιώτες επιχειρηματίες προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε μειονοτικές προτιμήσεις και αξίες, οι ωφελούμενοι μπορεί να χρειαστεί να καταβάλλουν ένα συμπληρωματικό κόστος. Οι εναλλακτικές έναντι του Zoom μπορεί για ένα διάστημα να μην είναι αποδοτικές ως προς το κόστος τους. Οι άνθρωποι που υπέστησαν αρνητικές διακρίσεις επί μακαρθισμού μπορεί να βρέθηκαν σε θέσεις εργασίες με μικρότερες απολαβές (ακόμη ένα παράδειγμα από τον Φρίντμαν) από αυτές που θα κατείχαν διαφορετικά. Ένας άλλος τρόπος να το δούμε αυτό είναι πως αν ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων καταδεικνύει μια “προτίμηση προς την ανακατωσούρα” (ανάλογη προς την “προτίμηση προς τις διακρίσεις” του Gary Becker) δηλαδή, αν ζούμε σε μια κοινωνία ανακατωσούρηδων, τότε οι ελεύθερες αγορές δεν θα εξαλείψουν απολύτως το μειονέκτημα που επωμίζονται τα άτομα που δεν συμμερίζονται τις προτιμήσεις της ανακατωσούρικης πλειονότητας. Οι επιχειρηματίες πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στο κόστος που θα έχουν αν διώξουν τους αποσυνάγωγους και στο κόστος του να “ακυρωθούν” από τους ανακατωσούρηδες.
Για τους κοινωνικώς εκκεντρικούς ή τους παρίες όμως - όποιοι κι αν είναι αυτοί καθώς οι μόδες της αρνητικής διάκρισης έρχονται και παρέρχονται - το κόστος της ικανοποίησης των προτιμήσεών τους παραμένει μεγαλύτερο αν, αντί για κοινωνικές πιέσεις, έχουν να αντιμετωπίσουν κρατικές απαγορεύσεις και τιμωρίες. Οι αγορές δεν είναι τέλειες, αλλά οι πολιτικές διαδικασίες είναι ακόμη περισσότερο ατελείες. Η υπέρβαση της ιδιωτικής αρνητικής διάκρισης δεν είναι αναγκαστικά εύκολη, αλλά η αντιμετώπιση της επίσημης αρνητικής διάκρισης (η οποία σε ό,τι αφορά τις φυλετικές σχέσεις λέγεται “απαρτχάιντ”) είναι δυσκολότερη. Είναι εντυπωσιακό πόσοι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το κράτος θα προστατεύσει μειονότητες έναντι της προκατάληψης της πλειονότητας, την ώρα που σχεδόν σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας, οι πολιτικές αρχές το μόνο που έκαναν ήταν να ενισχύουν την προκατάληψη του όχλου.
Η οικονομική θεωρία καταδεικνύει ότι μια κοινωνία ανακατωσούρηδων, όπως φαίνεται να είναι η δική μας, δεν μπορεί να είναι το ίδιο οικονομικός αποτελεσματική με μια κοινωνία ατόμων με ελεύθερο πνεύμα και ελεύθερη επιχειρηματικότητα. Ο λόγος είναι ότι η οικονομική αποτελεσματικότητα ορίζεται από την ικανοποίηση των ατομικών προτιμήσεων.
--
Ο Pierre Lemieux είναι οικονομολόγος στο Τμήμα Διοικητικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Outaouais.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 5 Νοεμβρίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
