Στις 22 Μαρτίου τιμήθηκε η Παγκόσμια Ημέρα Νερού, ένα ετήσιο γεγονός που είχε ως στόχο να επιστήσει την προσοχή στη σημασία της βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων. Το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας για το έτος 2024 ήταν «νερό για την ειρήνη», ώστε να τονιστεί ο κρίσιμος ρόλος που διαδραματίζει η πρόσβαση στο νερό στην πολιτική σταθερότητα και την ανθρώπινη ευημερία.
Επί του παρόντος, 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν ασφαλές πόσιμο νερό και περίπου τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού βιώνουν έλλειψη νερού για τουλάχιστον ένα μήνα κάθε χρόνο. Οι ελλείψεις νερού είναι πιθανό να αυξηθούν σε πολλές περιοχές λόγω της κλιματικής αλλαγής και της αυξανόμενης ζήτησης νερού, λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης.
Το νερό και η ενέργεια είναι δύο στενά αλληλοεξαρτώμενοι κρίσιμοι πόροι. Το νερό είναι απαραίτητο σχεδόν για κάθε πτυχή της παραγωγής ενέργειας, από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας έως την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων και την καλλιέργεια βιοκαυσίμων. Ο ενεργειακός τομέας αντιπροσωπεύει περίπου το 10% της συνολικής παγκόσμιας χρήσης γλυκού νερού. Εν τω μεταξύ, η διατήρηση της παγκόσμιας παροχής νερού εξαρτάται από την ενέργεια. Η ενέργεια απαιτείται για την άντληση νερού από λίμνες, ποτάμια και ωκεανούς, την άντληση υπόγειων υδάτων από υδροφόρους ορίζοντες και την άντλησή τους μέσω σωλήνων και καναλιών, την επεξεργασία του νερού και την παράδοσή του στους χρήστες.
Το παρόν κείμενο διερευνά τον τρόπο με τον οποίο η ενέργεια χρησιμοποιείται για να διασφαλιστεί η αξιόπιστη παροχή νερού και ακόμη και για να συμβάλει στην αντιμετώπιση της παγκόσμιας κρίσης νερού - με έμφαση στη Μέση Ανατολή, όπου το επίπεδο της υδάτινης πίεσης είναι εξαιρετικά υψηλό. Εξηγεί επίσης τις συνδέσεις μεταξύ νερού, ενέργειας και κλίματος και επισημαίνει τεχνολογίες και πολιτικές που μπορούν να δημιουργήσουν ευεργετικές συνέργειες μεταξύ τους.
Η ενεργειακή ζήτηση για την αφαλάτωση του νερού είναι έτοιμη να διπλασιαστεί έως το 2030
Σχεδόν το σύνολο της παγκόσμιας ζήτησης νερού καλύπτεται από υπόγεια και επιφανειακά ύδατα. Ωστόσο, η πίεση του νερού έχει οδηγήσει σε αύξηση της χρήσης μη παραδοσιακών πόρων, όπως το αλμυρό νερό. Αυτό απαιτεί αφαλάτωση, τη διαδικασία διαχωρισμού του αλατούχου νερού (θαλασσινό ή υφάλμυρο νερό) σε γλυκό νερό και συμπυκνωμένο αλάτι.
Η παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση για αφαλάτωση έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2010 και οι τρέχουσες τάσεις δείχνουν ότι θα διπλασιαστεί περαιτέρω μέχρι το 2030. Περίπου 21.000 μονάδες αφαλάτωσης λειτουργούν σήμερα σε περίπου 150 χώρες, από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα έως την Υποσαχάρια Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία - αν και η μισή παγκόσμια εγκατεστημένη δυναμικότητα βρίσκεται στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.
Η Μέση Ανατολή έχει ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα χρήσης γλυκού νερού ανά κάτοικο στον κόσμο. Με αυξανόμενο πληθυσμό και εύκολη πρόσβαση σε θαλασσινό νερό, η αφαλάτωση είναι η κύρια προσέγγιση που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Το αφαλατωμένο νερό καλύπτει την πλειονότητα των καθημερινών αναγκών σε νερό σε πολλές χώρες της περιοχής, όπως το Κατάρ, το Κουβέιτ, το Μπαχρέιν, το Ομάν και η Σαουδική Αραβία, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη νέα έργα για την επέκταση της δυναμικότητας αφαλάτωσης.
Η Ιορδανία σχεδιάζει ένα μεγάλο εργοστάσιο στον Κόλπο της Άκαμπα, το οποίο θα αυξήσει την ικανότητα αφαλάτωσης από 4 δισεκατομμύρια σε 350 δισεκατομμύρια λίτρα ετησίως - αρκετά για την τροφοδοσία μιας πόλης 2,5 εκατομμυρίων κατοίκων. Η Σαουδική Αραβία σχεδιάζει να κατασκευάσει μια νέα πόλη με 9 εκατομμύρια κατοίκους στο βορειοδυτικό τμήμα της χώρας μέχρι το 2045, η οποία θα εξαρτάται από το αφαλατωμένο νερό από την Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο της Άκαμπα.
Η αφαλάτωση είναι ενεργοβόρα, συχνά απαιτεί πάνω από 1 κιλοβατώρα ανά κυβικό μέτρο επεξεργασμένου νερού.Το 2023, η ενέργεια που χρησιμοποιείται από τις υπηρεσίες αφαλάτωσης στη Μέση Ανατολή ισοδυναμούσε σχεδόν με το ήμισυ του συνόλου της ενέργειας που καταναλώνεται από τον οικιακό τομέα της περιοχής.
Περισσότερο από το 95% αυτής της ενέργειας προερχόταν από ορυκτά καύσιμα. Στη Μέση Ανατολή, το χαμηλό κόστος του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και η επικράτηση των εγκαταστάσεων συμπαραγωγής ενέργειας και νερού, σημαίνει ότι οι χώρες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη θερμική αφαλάτωση με βάση τα ορυκτά καύσιμα αντί της αφαλάτωσης με μεμβράνες, η οποία είναι πιο διαδεδομένη αλλού. Η περιοχή αντιπροσωπεύει περίπου το 90% της θερμικής ενέργειας που χρησιμοποιείται για την αφαλάτωση παγκοσμίως.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΙΕΑ που βασίζονται στις τρέχουσες πολιτικές ρυθμίσεις, η αυξανόμενη ζήτηση για αφαλάτωση ωθεί το μερίδιό της στην τελική κατανάλωση ενέργειας στη Μέση Ανατολή στο 10% το 2030 και στο 15% το 2050, από 7% επί του παρόντος.
Το 2030, η ενέργεια που απαιτείται για την αφαλάτωση στην περιοχή θα ισοδυναμεί με περίπου 80 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, περισσότερο από την παραγωγή της Αιγύπτου το 2022.
Η κλιματική αλλαγή αυξάνει τις ενεργειακές και υδατικές πιέσεις
Η αλλαγή των κατακρημνισμάτων με συχνότερες ξηρασίες και πλημμύρες θέτει προκλήσεις για τη διαχείριση των υδάτων, ενώ η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, σε συνδυασμό με την άντληση υπόγειων υδάτων, οδηγεί σε διείσδυση αλμυρού νερού σε διάφορες περιοχές, μειώνοντας τη διαθεσιμότητα του γλυκού νερού.
Η αύξηση των θερμοκρασιών και η ξηρασία σε ορισμένα μέρη θα μπορούσαν να εντείνουν τις πιέσεις, προκαλώντας αιχμές στη ζήτηση νερού, ενώ τα επιφανειακά ύδατα εξατμίζονται με ταχύτερους ρυθμούς. Οι ενεργειακές υποδομές που κατασκευάστηκαν για ένα ψυχρότερο, πιο ήρεμο κλίμα μπορεί να μην είναι πλέον αρκετά αξιόπιστες ή ανθεκτικές καθώς οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν και τα καιρικά φαινόμενα γίνονται πιο ακραία.
Η αυξανόμενη επιβάρυνση από την κλιματική αλλαγή αναμένεται να οδηγήσει σε υψηλότερη κατανάλωση ενέργειας για την παροχή νερού.
Αναμένεται να τεθούν σε λειτουργία περισσότερες μονάδες αφαλάτωσης και οι κυβερνήσεις έχουν αρχίσει να επιδιώκουν μεγάλα έργα μεταφοράς για να μεταφέρουν το νερό εκεί όπου είναι σπάνιο. Εάν η αφαλάτωση αναπτυχθεί κατά τρόπο ιδιαίτερα ενεργοβόρο και με υψηλές εκπομπές, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο - παράγοντας περισσότερες εκπομπές και, με τη σειρά του, περισσότερα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Οι τεχνολογίες που συμβάλλουν στη βιωσιμότητα και τη φροντίδα για το περιβάλλον («cleaner technologies») μπορούν να βοηθήσουν να σταματήσει αυτό. Η αφαλάτωση με βάση τις μεμβράνες, η οποία αφαιρεί το αλάτι ωθώντας το νερό μέσα από μια σειρά μεμβρανών, είναι λιγότερο ενεργοβόρα από τη θερμική αφαλάτωση και μπορεί να τροφοδοτείται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Και η αφαλάτωση με ηλιακή ενέργεια αποτελεί θέμα ενδιαφέροντος από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν τέθηκε σε λειτουργία η πρώτη εμπορική πιλοτική μονάδα στη Μέση Ανατολή.
Το 2018 ολοκληρώθηκε στη Σαουδική Αραβία η πρώτη μεγάλης κλίμακας μονάδα αφαλάτωσης στον κόσμο που τροφοδοτείται με ηλιακά φωτοβολταϊκά. Έχει παραγωγική ικανότητα 22 δισεκατομμυρίων λίτρων ετησίως, επαρκής για την τροφοδοσία μιας πόλης περίπου 150.000 κατοίκων. Η περιοχή επιδιώκει επίσης την αποτελεσματικότερη χρήση των υδάτινων πόρων και την επαναχρησιμοποίηση των λυμάτων, έχοντας διπλασιάσει τον αριθμό των έργων επαναχρησιμοποίησης νερού κάθε δεκαετία από το 1990.
Η διαχείριση της ενέργειας και του νερού είναι ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια ευημερία
Η ενέργεια και το νερό είναι πόροι που συνδέονται στενά μεταξύ τους. Και οι δύο είναι θεμελιώδεις για την οικονομική ανάπτυξη, την παραγωγή τροφίμων, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την ανθρώπινη ευημερία.Η εξασφάλιση αξιόπιστης, οικονομικά προσιτής και βιώσιμης πρόσβασης στην ενέργεια και το νερό είναι ζωτικής σημασίας για την πρόοδο, την ευημερία και τη σταθερότητα των κοινωνιών.
Οι πολιτικές, οι συμπράξεις και η συνεργασία αποτελούν το κλειδί για την επίτευξη αυτών των στόχων. Οι κυβερνήσεις μπορούν να αντικαταστήσουν τις περιττές επιδοτήσεις ενέργειας και νερού με πιο στοχευμένη υποστήριξη, ενθαρρύνοντας την αποτελεσματικότερη χρήση των πόρων αυτών και μειώνοντας τις σχετικές εκπομπές. Οι εταιρικές σχέσεις και η συνεργασία, εν τω μεταξύ, μπορούν να διευκολύνουν την πρόσβαση στο νερό και την ενέργεια εκεί όπου χρειάζεται περισσότερο και να προωθήσουν τη διατήρηση με τη μείωση των απωλειών και των αναποτελεσματικών πρακτικών.
Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση της ενέργειας και του νερού μπορεί να συμβάλει στη μείωση των κινδύνων σε όλους τους τομείς. Πολλές από τις τεχνολογίες που συμβάλλουν στη βιωσιμότητα και τη φροντίδα για το περιβάλλοντος, που αναπτύσσονται για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας παγκοσμίως, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την παροχή πρόσβασης στο νερό. Για παράδειγμα, οι αντλίες νερού που τροφοδοτούνται από αποκεντρωμένα φωτοβολταϊκά μπορούν να αντικαταστήσουν τις ακριβότερες αντλίες ντίζελ και τα μίνι δίκτυα μπορούν να τροφοδοτήσουν τεχνολογίες φιλτραρίσματος, όπως συστήματα αντίστροφης όσμωσης, για την παραγωγή καθαρού πόσιμου νερού. Η στροφή από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στον τομέα της ενέργειας μπορεί να μειώσει τις απαιτήσεις της ενέργειας σε νερό. Οι εξορυκτικές βιομηχανίες μπορούν να βοηθήσουν μειώνοντας τις ανάγκες τους σε νερό και χρησιμοποιώντας καλύτερες τεχνολογίες επεξεργασίας.
Τα μέτρα για την εξοικονόμηση νερού και την αποτελεσματικότερη χρήση του διευκολύνουν επίσης τη ζήτηση ενέργειας. Η έξυπνη επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση του νερού μπορεί να μειώσει τις απαιτήσεις επεξεργασίας και να μειώσει τις σχετικές ενεργειακές ανάγκες. Η διαχείριση της ενέργειας και του νερού πρέπει να συμβαδίζουν.
* O Tomás de Oliveira Bredariol και η Jinsun Lim είναι αναλυτές ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής, η Leonie Staas είναι μελετητής ενεργειακών μοντέλων. Το άρθρο αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο Iea.
