Η ουσιαστική προσάρτηση του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ στη Ρωσία και οι προετοιμασίες του ρωσικού στρατού για περαιτέρω κινήσεις στο ουκρανικό έδαφος σηματοδοτούν ουσιαστικά, και έτσι θα καταγραφούν στην ιστορία, το τέλος μιας ιστορικής περιόδου που άρχισε με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και πλέον η πόρτα του φρενοκομείου έχει ήδη μισανοίξει.
Οι μακρινές και πρόσφατες ρίζες της κρίσης
Τριάντα χρόνια πριν, η Σοβιετική Ένωση διαμελίστηκε με βάση την ύπαρξη των ομόσπονδων δημοκρατιών της. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί μία αλυσίδα αντιπαραθέσεων μεταξύ των εθνών και των εθνοτήτων που αποτελούσαν την ενιαία, αν και ομοσπονδιακή, Σοβιετική Ένωση. Αρμενία-Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία-Ρωσία, Κριμαία, και σήμερα η μεγάλη κρίση.
Το 1991, στο έδαφος της Ουκρανίας, περιελήφθησαν περίπου 12 εκατομμύρια ρωσόφωνοι ενώ, αντιστοίχως, στο έδαφος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, εργάζονταν πολλά εκατομμύρια Ουκρανών και άλλων εθνοτήτων. Στο Καζακστάν, οι Ρώσοι αποτελούσαν σχεδόν το 30% του πληθυσμού κ.ο.κ. Κάτι μάλλον φυσιολογικό, καθώς οι λαοί και τα έθνη που συγκροτούσαν την παλιά τσαρική Ρωσία ή στη συνέχεια τη Σοβιετική Ένωση, είχαν συχνά παράδοση συγκατοίκησης δεκάδων αν όχι εκατοντάδων χρόνων.
Οι Ουκρανοί αποτελούσαν, εδώ και εκατοντάδες χρόνια, χωριστή εθνική κοινότητα και στον πυρήνα τους για τη συγκρότηση του πρώιμου κράτους τους βρίσκονταν οι Κοζάκοι. Βέβαια, πολύ λίγες φορές μπόρεσαν να συγκροτηθούν σε ανεξάρτητο κράτος, δεδομένου ότι κατείχαν μια εκτεταμένη περιοχή χωρίς φυσικά όρια, υφιστάμενοι τις επιρροές και τις επιθέσεις όλων των γειτονικών κρατών: Ρωσίας, Πολωνίας, Λιθουανίας, Αυστροουγγαρίας. Άλλωστε, Ουκρανία σημαίνει συνοριακή περιοχή. Και το ίδιο θα συμβεί στο πεδίο της θρησκείας όπου θα μοιραστούν ανάμεσα σε καθολικούς, ουνίτες και ορθοδόξους οι οποίοι θα πλειοψηφούν.
Τελικώς, από το 1709, όταν ο αρχηγός των Κοζάκων Μαζέπα θα ηττηθεί από τον Μεγάλο Πέτρο, το μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας θα ενσωματωθεί στη ρωσική αυτοκρατορία, διαδικασία που θα ολοκληρωθεί το 1945. Όμως, στο μεταξύ, και παρά τους στενούς δεσμούς Ουκρανών και Ρώσων, θα υπάρξουν πολλές ουκρανικές εξεγέρσεις ενώ, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, θα δημιουργηθεί για δύο χρόνια (1918 έως 1920) ένα βραχύβιο ουκρανικό κράτος. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα μέρος των ουκρανών εθνικιστών θα συνταχθεί με τα γερμανικά στρατεύματα.
Μετά τον πόλεμο, ο ίδιος ο Στάλιν θα επιβάλει την παρουσία στον ΟΗΕ δύο ακόμα κρατών εκτός από την ΕΣΣΔ, της… Ουκρανίας και τη Λευκορωσίας. Άλλωστε, όπως μας πληροφόρησε και ο γνωστός ιστορικός Πούτιν, ο Λένιν και ο Στάλιν ευθύνονται για τη δημιουργία του ουκρανικού έθνους!
Τελικώς, τον Δεκέμβριο του 1991, η Ουκρανία, μετά από δημοψήφισμα, κηρύχθηκε ανεξάρτητη με το 90,1 % των ψήφων. Το τίμημα για την αποδοχή της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας υπήρξε η παράδοση των πυρηνικών όπλων που κατείχε στη νέα Ρωσική Ομοσπονδία. Έκτοτε θα αρχίσει μια ταραγμένη περίοδος κατά την οποία άλλοτε κυριαρχούσαν οι φιλορωσικἐς τάσεις και άλλοτε οι φιλοδυτικές. Οι τελευταίες θα γίνουν κυρίαρχες μετά το 2014, όταν η Ρωσία θα καταλάβει την Κριμαία και θα στηρίξει ένοπλα δύο ανεξάρτητες περιοχές στο εσωτερικό της Ουκρανίας, το Λουγκάνσκ και το Ντονιέτσκ.
Η αιματηρή διαδικασία της συγκρότησης εθνικών κρατών παρατηρείται πάντοτε όταν διαλύονται οι πολυεθνικές Αυτοκρατορίες, καθώς συχνά οι πληθυσμοί είναι ανάμεικτοι και η εθνική συνείδηση ρευστή – αρκεί να θυμηθούμε τις περιπέτειες της δικής μας Μακεδονίας και της Μικράς Ασίας.
Η πληγωμένη αρκούδα είναι πιο επικίνδυνη
Παράλληλα, σε ένα άλλο πεδίο, εξελίσσεται η σχέση των δυτικών χωρών με τη Ρωσία και τα νέα κράτη που αναδύθηκαν. Καθώς η Ρωσία βρισκόταν στο καναβάτσο, πολλές από τις δυτικές κυβερνήσεις θεώρησαν πως ήταν η μεγάλη ευκαιρία για να τη θέσουν οριστικά εκτός παιγνιδιού. Τότε, μπορούσαν να ακολουθήσουν μια πολιτική στήριξης, κατ’ εξοχήν οικονομικής, ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ, έτσι ώστε η Ρωσία να εισέλθει στο ευρωπαϊκό και δυτικό σύστημα ασφάλειας και το τέλος του ψυχρού πολέμου να καταστεί πραγματικότητα. Αντ’ αυτού προσπάθησαν να προσεταιριστούν τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αντί να τις προσεγγίσουν ως ένα σύνολο, μαζί με τη Ρωσία, τουλάχιστον σε μια μεταβατική περίοδο.
Και όμως, ο μεγάλος διπλωμάτης Τζωρτζ Κέναν, παρότι αρχιτέκτονας του Ψυχρού Πολέμου, προειδοποιούσε τις ΗΠΑ να μην πληγώσουν υπέρμετρα τη ρωσική αρκούδα, διότι θα αντιδράσει. Όπως άλλωστε είχε γίνει με τη Γερμανία, μετά τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, με τις συνέπειες που όλοι γνωρίζουμε. Πολιτικοί νάνοι του διαμετρήματος του Κλίντον και του Μπους του νεώτερου ακολούθησαν την αντίθετη πολιτική, σύμφωνα με τις συμβουλές του Μπρεζίνσκυ που ήθελε να αποκόψει τη Ρωσία από την Ευρώπη – και το πέτυχε! Το αποτέλεσμα το βλέπουμε μπροστά μας και είμαστε μόλις στην αρχή.
Η Ρωσία του Πούτιν, μπροστά στην πολιτική απομόνωσής της, ξαναγύρισε στη γνωστή ρωσική πολιτική, του τσάρου και του Στάλιν· όχι στην οικοδόμηση ενός ρωσικού έθνους - κράτους, που μόνο αυτό θα μπορούσε να είναι δημοκρατικό, αλλά στην επιμονή για αποκατάσταση της Αυτοκρατορίας.
Ο αυτοκρατορικός ιδεασμός οδηγεί σε μια οικονομία στηριγμένη στην πολεμική βιομηχανία, στις εξαγωγές όπλων, και τα τεράστια ενεργειακά αποθέματα.
Η διατήρηση μιας αυτοκρατορίας ετερόκλητης, σε έναν τεράστιο γεωγραφικό χώρο με εκατό εκατομμύρια μουσουλμάνους στο εσωτερικό της Ομοσπονδίας ή στις πρώην ομόσπονδες δημοκρατίες, οδηγεί αναπόφευκτα σε αυταρχική πολιτική στο εσωτερικό. Γι’ αυτό ο Πούτιν έχει ήδη είκοσι χρόνια στην εξουσία, σκοπεύει να μείνει άλλα τόσα ενώ οι νεοαποκτηθείσες δημοκρατικές ελευθερίες των Ρώσων πήγαν περίπατο – η μοίρα του Ναβάλνυ είναι σε όλους γνωστή.
Στο εξωτερικό θα μεταβληθεί σε αναθεωρητική δύναμη που θα παρεμβαίνει όλο και περισσότερο σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Στη δε πρόσφατη κρίση, θα αμφισβητεί στην ουσία την ύπαρξη ουκρανικού έθνους, και θα ανοίξει τον δρόμο για ακόμα μεγαλύτερη αναθεώρηση των συνόρων.
Το ότι αποφάσισε να εισβάλει –«λίγο ή πολύ»– στην Ουκρανία σημαίνει ότι πλέον οδηγείται σε ρήξη όχι μόνο με τις ΗΠΑ αλλά και με την Ευρώπη. Έχει πλέον τις πλάτες μια παγκόσμιας οικονομικής υπερδύναμης, της Κίνας – άλλωστε η πρώτη εισβολή θα γίνει την ημέρα λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Μεταβάλλει τη Ρωσία στον ένοπλο βραχίονα μιας νέας ευρασιατικής συμμαχίας απέναντι και ενάντια στο δυτικό στρατόπεδο.
Η τύφλωση των ΗΠΑ και η αναθεωρητική αυτοκρατορική πολιτική του Πούτιν οδηγούν τον κόσμο πιο κοντά σε πολεμικές συρράξεις μεγάλης κλίμακας. Πλησιάζουμε επικίνδυνα σε γενικευμένη αποσταθεροποίηση.
Όσο για μας, τους Έλληνες, θα είμαστε χαμένοι ούτως ή άλλως. Τόσο με την ενεργειακή κρίση που θα επιδεινωθεί με τεράστιες οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις όσο, και κυρίως, με τις συνέπειες που θα έχει στη σύγκρουσή μας με τη νεο-οθωμανική Τουρκία. Οποιαδήποτε λογική αμφισβήτησης των συνόρων στην Ευρώπη είναι κατ’ αρχήν απολύτως αρνητική για εμάς. Γιατί έχουμε δίπλα μας τη δεύτερη αναθεωρητική δύναμη στην Ευρώπη που ψάχνει την ευκαιρία για επίθεση στην Κύπρο και την Ελλάδα. Και παρότι η συνολική πορεία της ισλαμικής Τουρκίας μεσοπρόθεσμα την οδηγεί στο ευρασιατικό στρατόπεδο, άμεσα υπάρχει η πιθανότητα, τονίζοντας και πάλι τη «σημασία» της για τη Δύση σε μια στιγμή μεγάλης κρίσης, να ζητήσει ανταλλάγματα στην πλάτη της Ελλάδας και της Κύπρου.
Είναι προφανές από την ουκρανική κρίση ότι τα σπασμένα θα τα πληρώσει κυρίως η Ευρώπη, και οικονομικά το κόστος θα είναι τεράστιο, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, και θα συρθεί πάλι πίσω από την Αμερική διαλυμένη, μοιραία και άβουλη. Αν και αυτή η κρίση δεν καταδείξει στην Ευρώπη πως δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την ενεργειακή και στρατιωτικο-πολιτική αυτονόμησή της, τίποτε δεν μπορεί να τη σώσει. Και η Ελλάδα με τη Γαλλία έδειξαν τον δρόμο. Αυτόν που πρέπει να ακολουθήσει τάχιστα ολόκληρη η Ευρώπη.
* Ο Γιώργος Καραμπελιάς είναι συγγραφέας και πολιτικός αναλυτής.
