Η ιατρική επιστήμη έχει κάνει άλματα στην αντιμετώπιση κακοήθων λεμφωμάτων με καινοτόμες ανοσοθεραπείες και κυτταρικές θεραπείες που εφαρμόζονται και στη χώρα μας. Οι θεραπείες αυτές πετυχαίνουν ίαση ή μακροχρόνια επιβίωση με ικανοποιητική ποιότητα ζωής.
Οι κακοήθεις παθήσεις του λεμφικού συστήματος ισούται με λεμφώματα, που προσβάλλουν συνήθως κάτω από 25 άτομα ανά 100.000 πληθυσμού κάθε χρόνο, αν και στη χώρα μας η έλλειψη Μητρώου Ασθενών δεν επιτρέπει τον ακριβή υπολογισμό των περιστατικών.
Αδροί υπολογισμοί εκτιμούν ότι κάθε χρόνο έχουμε περίπου 350 νέες περιπτώσεις λεμφώματος Hodgkin κάθε χρόνο, ενώ για τα μη-Hodgkin λεμφώματα ο αριθμός φθάνει περίπου τις 2000.
Η Ελληνική Αιματολογική Εταιρεία προχώρησε στον σχεδιασμό Μητρώου Ασθενών με Λεμφώματα, που αναμένεται να ενεργοποιηθεί άμεσα, προκειμένου να επιτρέψει τον ακριβέστερο προσδιορισμό της επίπτωσης των νοσημάτων αυτών στον Ελληνικό πληθυσμό.
Η επιστημονική πρόοδος έχει καταφέρει πολλά από τα είδη λεμφωμάτων να είναι πλέον ιάσιμα, με νεότερες ανοσοθεραπείες και στοχευμένες κυτταρικές θεραπείες, δύο κύριες κατηγορίες κακοήθων λεμφωμάτων. Η πρώτη αφορά το λέμφωμα Hodgkin που αποτελεί μία σχετικά ομοιογενή βιολογικά νοσολογική οντότητα και η δεύτερη, τα λεμφώματα μη Hodgkin, που οι υπότυποί του είναι πάνω από 70, και παρουσιάζουν μια εξαιρετική ετερογενή βιολογική συμπεριφορά.
Αυτό σημαίνει πως δεν εμφανίζουν μια ενιαία κλινική εικόνα, ούτε είναι ενιαίος ο τρόπος θεραπείας ή πρόγνωσης. Για να προσδιοριστούν η κλινική εικόνα, θεραπεία και πρόγνωση, χρειάζεται να είναι γνωστός ο ακριβής υπότυπος της νόσου. Το 85% των μη-Hodgkin λεμφωμάτων οφείλονται στα Β-κύτταρα και το υπόλοιπο 15% στα Τ-κύτταρα.
Πως «λειτουργούν» τα λεμφώματα
Τα λεμφώματα μπορεί κατ' αρχήν να προσβάλλουν τους λεμφαδένες, όμως μπορούν να «επιτεθούν» σε οποιοδήποτε όργανο. Το ενθαρρυντικό είναι ότι υπάρχουν πολλές περιπτώσεις κακοήθων λεμφωμάτων που είναι πλέον ιάσιμα στην πλειονότητά τους.
Το λέμφωμα Hodgkin και τα λεμφώματα υψηλής κακοήθειας από Β-κύτταρα (λεμφώματα από μεγάλα κύτταρα, πρωτοπαθή λεμφώματα μεσοθωρακίου) είναι νοσήματα ιάσιμα.
Δυστυχώς, υπάρχουν και υποομάδες ασθενών που υποκύπτουν στη νόσο. Στην περίπτωση του λεμφώματος Hodgkin έχει προηγηθεί μακρά περίοδος με τη νόσο, ενώ αν πρόκειται για υψηλής κακοήθειας λέμφωμα μπορεί η δυσάρεστη έκβαση να έρθει μετά από λίγους μήνες ή λίγα χρόνια.
Αντίθετα, τα λεμφώματα χαμηλής κακοήθειας είναι σχεδόν στο σύνολό τους ανίατα, πλην περιπτώσεων εντοπισμένης νόσου (κυρίως οζώδη).
Παρότι ανίατα, τα λεμφώματα χαμηλής κακοήθειας συνήθως εμφανίζουν μια μεγάλη κλινική πορεία και μπορεί να μην έχουν τελικά επίδραση στο προσδόκιμο ζωής, ιδίως σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας όπου είναι και πολύ συχνότερα.
Στη μακρόχρονη επιβίωση έχουν συμβάλλει σημαντικά οι υπάρχουσες θεραπείες τόσο στα χαμηλής κακοήθειας Β-λεμφώματα όσο και σε ομάδες ασθενών με Τ-λεμφώματα που έχουν δυσμενή πρόγνωση (κυρίως ωφελούνται οι ασθενείς με αναπλαστικό λέμφωμα).
Θεραπευτικές επιλογές για διαχείριση των λεμφωμάτων
Στην εποχή μας, διατίθενται πολλές και αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές για τη θεραπεία των κακοήθων λεμφωμάτων.
Κορμός της θεραπείας στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η χημειοθεραπεία, που συχνά συνδυάζεται με ανοσοθεραπεία, αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα της αγωγής.
Η ακτινοθεραπεία αποτελεί κυρίως επικουρική θεραπευτική προσέγγιση.
Νεότερες μορφές ανοσοθεραπείας και κυτταρικές θεραπείες, όμως, έχουν δώσει εξαιρετικά αποτελέσματα σε ασθενείς που στο πρόσφατο παρελθόν είχαν εξαιρετικά δυσμενή πρόγνωση.
Επίσης, η μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων, κυρίως η αυτόλογη (δηλαδή από τον ίδιο τον ασθενή) αλλά και η αλλογενής (από άλλον δότη) παρέχουν τη δυνατότητα σε ασθενείς με υποτροπιάζουσα ή ανθεκτική στη θεραπεία νόσο και συγκεκριμένους υποτύπους λεμφωμάτων να οδηγηθούν σε οριστική ίαση, που επίσης θα είχαν δυσμενή πρόγνωση.
Πρόσβαση των ασθενών σε θεραπεία στη χώρα μας
Στην Ελλάδα, η πρόσβαση των ασθενών στις νεότερες θεραπείες είναι πολύ ικανοποιητική, ενδεχομένως και καλύτερη σε σχέση με άλλες πιο εύρωστες χώρες.
Η πρόσβαση στις εγκεκριμένες θεραπείες, που είναι εμπορικά διαθέσιμες, είναι απρόσκοπτη.
Στους ασθενείς, όμως, δίνεται η ευκαιρία λήψης μη εγκεκριμένων αλλά πολλά υποσχόμενων θεραπειών. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της συμμετοχής τους σε κλινικές μελέτες, αλλά και σε προγράμματα πρώιμης πρόσβασης.
Κυτταρικές θεραπείες CAR-T
Πρόβλημα πρόσβασης οι ασθενείς έχουν στις κυτταρικές θεραπείες (CAR-T), για τις οποίες υπάρχουν περιορισμοί λόγω έλλειψης σε υποδομές.
Τα CAR-T κύτταρα αποτελούν μια καινοτόμο θεραπευτική επιλογή που αφορά τα λεμφώματα υψηλής κακοήθειας από Β-κύτταρα (λεμφώματα από μεγάλα κύτταρα, πρωτοπαθή λεμφώματα μεσοθωρακίου, μετατροπή χαμηλής κακοήθειας Β-λεμφωμάτων) και το λέμφωμα μανδύα.
Ασθενείς στους οποίους μπορεί να εφαρμοστεί αυτή η αγωγή είναι οι ασθενείς με υποτροπιάζουσα - ανθεκτική νόσο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις που σχετίζονται με τις θεραπείες που έχουν ήδη χορηγηθεί, τη γενική κατάσταση των ασθενών και τις συνυπάρχουσες παθήσεις.
Κέντρα με εξειδικευμένες υποδομές
Για την εφαρμογή των κυτταρικών θεραπειών CAR-T, απαιτούνται εξειδικευμένοι χώροι, κλίνες σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, υποστήριξη από άλλες ειδικότητες και εξειδικευμένες διαδικασίες.
Για το λόγο αυτό, απαιτείται και πιστοποίηση των εξειδικευμένων κέντρων που παρέχουν τις συγκεκριμένες θεραπείες. Οι διαδικασίες πιστοποίησης είναι πολύπλοκες και απαιτούν σημαντική επιπρόσθετη εργασία από το προσωπικό των μονάδων και πρόσθετο κόστος.
Μέχρι στιγμής, στη χώρα μας, έχουν πιστοποιηθεί 7 Κέντρα και συγκεκριμένα 4 στην Αθήνα, ένα στη Θεσσαλονίκη, ένα στην Πάτρα και ένα στην Κρήτη (Ηράκλειο, ΠΑ.Γ.Ν.Η), ενώ πριν από λίγους μήνες ήταν μόνο 3.
Η αυξανόμενη δυνατότητα απορρόφησης ασθενών με την ήδη υφιστάμενη επέκταση της πιστοποίησης Κέντρων για κυτταρικές θεραπείες θα δώσει τη δυνατότητα σε ασθενείς που πληρούν τις εγκεκριμένες ενδείξεις και τις επιπρόσθετες αναγκαίες προϋποθέσεις, για να λάβουν CAR-T κύτταρα.
Μητρώα ασθενών
Η απουσία, όχι μόνο Μητρώου Ασθενών στη χώρα μας, αλλά και Μητρώου Ογκολογικών Ασθενών, δεν επηρεάζει το έργο των θεραπόντων γιατρών, όμως δεν βοηθάει στον σχεδιασμό της πολιτικής υγείας για την αντιμετώπιση των διαφόρων νοσημάτων.
Συνδυάζοντας όμως την ανάγκη για εφαρμογή καινοτόμων θεραπειών στους ογκολογικούς ασθενείς με αιματολογικούς καρκίνους, εκτός από τη δημιουργία Μητρώου Ογκολογικών Ασθενών, θα πρέπει να υπάρξει και διαχωρισμός των ογκολογικών νοσημάτων, αφού η ακριβής κατάταξη κάθε κακοήθειας -συμπαγούς όγκου ή αιματολογικής νεοπλασίας συμπεριλαμβανομένων των λεμφωμάτων- προσλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερη κλινική σημασία.
Η δημιουργία των παραπάνω μητρώων θα βοηθήσει και στον ακριβέστερο προσδιορισμό της επίπτωσης των νοσημάτων αυτών στον Ελληνικό πληθυσμό.
Επιπλέον, θα δώσει σημαντικές πληροφορίες για τον αριθμό ασθενών που δυνητικώς χρειάζονται καινοτόμες -και συχνά πολύ δαπανηρές- θεραπείες που θα μπορούσε να βοηθήσει στις διαδικασίες έγκρισης και διαπραγμάτευσης.
Τέλος, θα επιτρέψει τον πιο αξιόπιστο σχεδιασμό αναδρομικών μελετών για τα λεμφώματα και θα διευκολύνει την ένταξη ασθενών σε κλινικές μελέτες.
