Η ανοσολογία αναλύει τη φυσιολογία του ανοσοποιητικού συστήματος τόσο στους υγιείς, όσο και στους ασθενείς.
Μελετά επίσης τις δυσλειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος στις ανοσολογικές διαταραχές (όπως τα αυτοάνοσα νοσήματα, τις υπερευαισθησίες, την ανοσοανεπάρκεια και τις περιπτώσεις απόρριψης μοσχεύματος).
Ασχολείται τέλος με τα φυσικά, χημικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά των συστατικών του ανοσοποιητικού συστήματος in vivo και in vitro.
Η ανοσολογία είναι χρήσιμη σε αρκετούς τομείς της ιατρικής, ειδικά στις μεταμοσχεύσεις οργάνων, στην ογκολογία, στην ιολογία, στη λοιμωξιολογία, στην νευρολογία και στη ρευματολογία.
Ο όρος επινοήθηκε από τον Ρώσο βιολόγο Ίλια Μέτσνικοφ, οποίος προχώρησε σε σπουδές στην ανοσολογία και έλαβε το βραβείο Νόμπελ για το έργο του το 1908. Ο Μέτσνικοφ ήταν ο πρώτος που παρατήρησε το φαινόμενο της φαγοκυττάρωσης, στην οποία το σώμα αμύνεται έναντι ενός ξένου σώματος.
Πριν από τον προσδιορισμό της ανοσίας, οι πρώτοι γιατροί χαρακτήριζαν όργανα που αργότερα θα αποδεικνύονταν ως δομικά συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα σημαντικά λεμφικά όργανα του ανοσοποιητικού συστήματος είναι ο θύμος αδένας, ο μυελός των οστών και οι κύριοι λεμφικοί ιστοί όπως ο σπλήνας, οι αμυγδαλές, τα λεμφαγγεία, οι λεμφαδένες, τα αδενοειδή και το ήπαρ.
Ωστόσο, πολλά συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος είναι κυτταρικής φύσης και δεν σχετίζονται με συγκεκριμένα όργανα, αλλά είναι μάλλον ενσωματωμένα ή κυκλοφορούν σε διάφορους ιστούς που βρίσκονται σε όλο το σώμα. Όταν οι συνθήκες υγείας επιδεινώνονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, τμήματα οργάνων του ανοσοποιητικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του θύμου αδένα, του σπλήνα, του μυελού των οστών, των λεμφαδένων και άλλων λεμφικών ιστών, μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά για εξέταση όσο οι ασθενείς είναι ακόμα ζωντανοί.
Κλασική ανοσολογία
Η κλασική ανοσολογία συνδέεται με τους τομείς της επιδημιολογίας και της ιατρικής. Μελετά τη σχέση μεταξύ των συστημάτων του σώματος, των παθογόνων και της ανοσίας. Η παλαιότερη γραπτή αναφορά της ανοσίας εντοπίζεται στον λοιμό των Αθηνών το 430 π.Χ. Ο Θουκυδίδης σημείωσε ότι οι άνθρωποι που είχαν αναρρώσει από προηγούμενη περίοδο της νόσου μπορούσαν να φροντίσουν τους άρρωστους χωρίς να κολλήσουν την ασθένεια δεύτερη φορά. Πολλές άλλες αρχαίες κοινωνίες έχουν αναφορές σε αυτό το φαινόμενο, αλλά μόλις τον 19ο και τον 20ο αιώνα η έννοια εξελίχθηκε σε επιστημονική θεωρία.
Το ανοσοποιητικό σύστημα έχει την ικανότητα της αυτοαναγνώρισης και της μη αυτο-αναγνώρισης. Ένα αντιγόνο είναι μια ουσία που πυροδοτεί την ανοσολογική απόκριση. Τα κύτταρα που εμπλέκονται στην αναγνώριση του αντιγόνου είναι τα λεμφοκύτταρα. Μόλις αναγνωρίσουν, εκκρίνουν αντισώματα. Τα αντισώματα είναι πρωτεΐνες που εξουδετερώνουν τους μικροοργανισμούς που προκαλούν ασθένειες. Τα αντισώματα δεν σκοτώνουν άμεσα παθογόνα, αλλά αντ' αυτού, προσδιορίζουν αντιγόνα ως στόχους για καταστροφή από άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού, όπως τα φαγοκύτταρα ή τα κύτταρα ΝΚ.
Η έρευνα στον τομέα της ανοσολογίας είναι πρωταρχικής σημασίας για τις προόδους στους τομείς της σύγχρονης ιατρικής, της βιοϊατρικής έρευνας και της βιοτεχνολογίας.
Κλινική ανοσολογία
Η κλινική ανοσολογία είναι η μελέτη ασθενειών που προκαλούνται από διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος. Περιλαμβάνει επίσης ασθένειες άλλων συστημάτων, όπου οι ανοσολογικές αντιδράσεις παίζουν ρόλο στην παθολογία και τα κλινικά χαρακτηριστικά.
Οι ασθένειες που προκαλούνται από διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
Την ανοσοανεπάρκεια, στην οποία τμήματα του ανοσοποιητικού συστήματος αποτυγχάνουν να παρέχουν επαρκή απόκριση
Την αυτοανοσία, στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στο σώμα του ίδιου του ξενιστή (ενδεικτικά παραδείγματα έχουμε το συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, ρευματοειδή αρθρίτιδα, νόσο του Χασιμότο και τη βαριά μυασθένεια).
Άλλες διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος περιλαμβάνουν διάφορες υπερευαισθησίες όπως στο άσθμα και άλλες αλλεργίες που ανταποκρίνονται άσχημα σε κατά τα άλλα αβλαβείς ενώσεις. Η πιο γνωστή ασθένεια που επηρεάζει το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα είναι το AIDS.
Η Κλινική Ανοσολογία και Αλλεργιολογία είναι συνήθως μια υποειδίκευση της Παθολογίας ή της Παιδιατρικής.
Αναπτυξιακή ανοσολογία
Η ικανότητα του σώματος να αντιδρά στα αντιγόνα εξαρτάται από την ηλικία του ατόμου, τον τύπο του αντιγόνου, τους μητρικούς παράγοντες και την περιοχή όπου παρουσιάζεται το αντιγόνο.
Οικοανοσολογία και συμπεριφορική ανοσία
Η οικοανοσολογία, ή οικολογική ανοσολογία, διερευνά τη σχέση μεταξύ του ανοσοποιητικού συστήματος ενός οργανισμού και του κοινωνικού, βιοτικού και αβιοτικού του περιβάλλοντος.
Ανοσοθεραπεία
Η χρήση συστατικών ή αντιγόνων του ανοσοποιητικού συστήματος για τη θεραπεία μιας ασθένειας ή διαταραχής είναι γνωστή ως ανοσοθεραπεία. Η ανοσοθεραπεία χρησιμοποιείται πιο συχνά για τη θεραπεία αλλεργιών, αυτοάνοσων διαταραχών όπως η νόσος του Crohn, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ορισμένες μορφές καρκίνου. Η ανοσοθεραπεία χρησιμοποιείται επίσης συχνά σε ανοσοκατασταλμένους (όπως ασθενείς με HIV) και σε άτομα που πάσχουν από άλλες ανοσοανεπάρκειες.
Διαγνωστική ανοσολογία
Η ειδικότητα του δεσμού μεταξύ αντισώματος και αντιγόνου έχει κάνει το αντίσωμα ένα εξαιρετικό εργαλείο για την ανίχνευση ουσιών με μια ποικιλία διαγνωστικών τεχνικών. Αντισώματα ειδικά για ένα επιθυμητό αντιγόνο μπορούν να συζευχθούν με μια ισοτοπική (ραδιενεργή) ή φθορίζουσα σήμανση ή με ένα ένζυμο που σχηματίζει χρώμα προκειμένου να ανιχνευθεί. Ωστόσο, η ομοιότητα ορισμένων αντιγόνων μπορεί να οδηγήσει σε ψευδώς θετικά και άλλα σφάλματα σε τέτοιες δοκιμές από αντισώματα που διασταυρώνονται με αντιγόνα που δεν ταιριάζουν με ακρίβεια.
Αναπαραγωγική ανοσολογία
Αυτός ο τομέας της ανοσολογίας είναι αφιερωμένος στη μελέτη των ανοσολογικών πτυχών της αναπαραγωγικής διαδικασίας συμπεριλαμβανομένης της αποδοχής του εμβρύου. Ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί επίσης από κλινικές γονιμότητας για την αντιμετώπιση προβλημάτων γονιμότητας, επαναλαμβανόμενων αποβολών, πρόωρων τοκετών και επικίνδυνων επιπλοκών όπως η προεκλαμψία.
Θεωρητική ανοσολογία
Η ανοσολογία είναι έντονα πειραματική στην καθημερινή πρακτική, αλλά χαρακτηρίζεται επίσης από συνεχή θεωρητική αντιμετώπιση. Πολλές θεωρίες έχουν προταθεί στην ανοσολογία από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα μέχρι σήμερα.
Πιο πρόσφατα, πολλά θεωρητικά πλαίσια έχουν προταθεί στην ανοσολογία, συμπεριλαμβανομένων των «αυτοποιητικών» απόψεων, απόψεων «γνωστικής ανοσίας», του «μοντέλου κινδύνου» (ή «θεωρίας κινδύνου») και της θεωρίας της «ασυνέχειας».
