Οι δυσκολίες στην ανάγνωση και πώς αντιμετωπίζονται

Της Ιωάννας Δημητριάδου*

Η Δυσαναγνωσία είναι οι δυσκολίες σε σχέση με την αναγνωστική ικανότητα του κάθε παιδιού. Οι δυσκολίες αυτές στηρίζονται, κυρίως, στην ελλειμματική ικανότητα φωνολογικής αποκωδικοποίησης των ήχων και των γραμμάτων, δηλαδή πως η λέξη αποτελείται από μια σειρά ήχων ή φθόγγων.

Στατιστικά η συχνότητα εμφάνισης είναι παρόμοια σε αγόρια και κορίτσια. Αφορά το 4-10% των παιδιών.

Η Δυσαναγνωσία συνυπάρχει με το φαινόμενο της Δυσαριθμησίας σε ποσοστό 17-43% και με το φαινόμενο της Δυσλεξίας σε ποσοστό 70%.

Το παιδί, για να έχει σωστή αναγνωστική δεξιότητα, περνάει από ορισμένα στάδια, τα οποία ξεκινούν περίπου στην ηλικία των 5. Αυτά τα στάδια για σωστή αναγνωστική δεξιότητα είναι τα εξής:

• Λογογραφικό στάδιο (logographic stage): Το παιδί είναι σε θέση να αναγνωρίσει λέξεις ως εικόνες λόγω των οπτικών γνωρισμάτων αυτών των εικόνων (logos).

• Αλφαβητικό στάδιο (alphabetic stage): Το παιδί είναι σε θέση να αναγνωρίσει πως οι φθόγγοι αντιπροσωπεύονται από τα γράμματα της αλφαβήτου ανεξάρτητα από τη θέση τους μέσα στη λέξη.

• Ορθογραφικό στάδιο (orthographic stage):Το παιδί είναι σε θέση να κατανοήσει τη δομή του γραπτού λόγου και να την εφαρμόσει στη διάρκεια της ανάγνωσης και της γραφής.

Το παιδί που εμφανίζει τη σωστή φωνολογική δομή της γλώσσας έχει τα εξής, βασικά χαρακτηριστικά:

• Καταλαβαίνει τον ρόλο της ομοιοκαταληξίας στο κείμενο.

• Κάνει από μόνο του ομοιοκαταληξίες.

• Αναγνωρίζει τους ήχους των γραμμάτων μέσα στις λέξεις.

• Χωρίζει τις συλλαβές.

• Ενώνει τις συλλαβές.

• Αναγνωρίζει τις μορφές των γραμμάτων (οπτική διάκριση).

• Αναγνωρίζει τις μορφές των γραμμάτων με κλειστά τα μάτια (κιναισθητικά).

• Αναγνωρίζει τους ήχους (ακουστική διάκριση των ήχων).

• Αρθρώνει σωστά τα γράμματα .

• Κατανοεί πως οι λέξεις μπορεί να έχουν ίδιες καταλήξεις, αλλά διαφορετικές έννοιες (παιδί-κλαδί).

• Κατανοεί πως οι λέξεις μπορεί να ξεκινούν με το ίδιο θέμα αλλά να έχουν διαφορετική κατάληξη (φωλιά-φωτιά).

• Διαβάζει άνετα πολυσύλλαβες λέξεις.

• Έχει πλούσιο λεξιλόγιο.

• Απαντάει σε ερωτήσεις, όπως «-Αν βγάλουμε το 'ν' από τη λέξη 'νεύμα' και βάλουμε το 'γ', ποια λέξη βγαίνει;».

:Το παιδί που αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αναγνωστική του ικανότητα εμφανίζει τα εξής χαρακτηριστικά, τα οποία παρουσιάζονται κυρίως στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού (μέχρι και τη Β΄ Δημοτικού):

• Παρουσιάζει δυσκολίες στην ανάγνωση πολυσύλλαβων λέξεων.

• Παρουσιάζει δυσκολίες σε λέξεις που βλέπει για πρώτη φορά.

• Δεν ολοκληρώνει την ανάγνωση σε ικανό χρόνο.

• Αγνοεί τα σημεία στίξης.

• Προσθέτει επιπρόσθετους φθόγγους ή συλλαβές στις λέξεις που διαβάζει.

• Παραλείπει ή επαναλαμβάνει τις μικρές λέξεις του κειμένου.

• Ακολουθεί την καθρεφτική ανάγνωση μονοσύλλαβων λέξεων

(π.χ. αν-να).

• Δεν μπορεί να βρει την κεντρική ιδέα του κειμένου που διαβάζει και να την αποδώσει προφορικά ή γραπτά.

• Κομπιάζει την ώρα της ανάγνωσης.

• Χάνει τη σειρά του κειμένου, ακόμα και αν την ακολουθεί με τον δείχτη του δαχτύλου.

• Διαβάζει λάθος τις λέξεις, χωρίς ο ίδιος να το καταλαβαίνει.

• Δεν τονίζει σωστά.

• Δεν προφέρει σωστά τα φωνήεντα και τα συμπλέγματα συμφώνων μέσα στις λέξεις (π.χ, χόνω αντί χάνω και βέπω αντί βλέπω).

• Παρουσιάζει δυσκολίες στην αποκωδικοποίηση των ήχων, κυρίως των δίψηφων συμφώνων (π.χ. στ-τσ-τζ).

• Αντικαθιστά λέξεις που ξεκινούν με το ίδιο γράμμα ή έχουν την ίδια κατάληξη (π.χ. πόδι αντί παιδί ή χαρίζω αντί χωρίζω).

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η Δυσαναγνωσία με απλά βήματα;

Οι παρακάτω δραστηριότητες επιδιώκουν να καλύψουν τις βασικές δυσκολίες στην ανάγνωση.

• Ετοιμάζουμε διάφορες κάρτες με συλλαβές και ζητάμε από το παιδί να τις ενώσει ώστε να σχηματιστούν διάφορες λέξεις. Μπορούμε την πρώτη συλλαβή να τη γράψουμε σε πράσινη καρτέλα, τη δεύτερη συλλαβή σε κόκκινη καρτέλα και την τρίτη συλλαβή σε κίτρινη καρτέλα. Έτσι, το παιδί μπορεί να καταλάβει τη θέση της συλλαβής μέσα στη λέξη.

• Έπειτα, ζητάμε να κάνει το εξής: «-Αν στη λέξη 'παιδί' βγάλουμε τη συλλαβή –παι- και τοποθετήσουμε τη συλλαβή –κλα-, ποια λέξη βγαίνει;» ή «-Αν στη λέξη 'γάτος' βγάλουμε τη συλλαβή –τος- και βάλουμε τη συλλαβή –μος-, ποια λέξη βγαίνει;».

• Μαθαίνουμε τα κεφαλαία γράμματα (τα σχεδιάζουμε σε χαρτόνι, τα κόβουμε και τα χρωματίζουμε με κάποιο σκούρο χρώμα).

• Μαθαίνουμε τα μικρά γράμματα (τα σχεδιάζουμε σε χαρτόνι, τα κόβουμε και τα χρωματίζουμε με κάποιο ανοιχτό χρώμα).

• Βάζουμε σε ημικύκλιο τα κεφαλαία γράμματα και τα αντιστοιχούμε με τα μικρά.

• Γυρίζουμε ανάποδα τα μικρά γράμματα της αλφαβήτου. Βάζουμε τυχαία το δάχτυλο σε μια κάρτα, τη γυρίζουμε (π.χ. το «ο») και λέμε ποιο γράμμα είναι πριν ή μετά.

• Βρίσκουμε αντικείμενα που ξεκινούν από αυτό το γράμμα (π.χ. ομπρέλα).

• Ζητάμε από το παιδί να μας γράψει ή να μας πει προφορικά την αλφάβητο.

• Ανακατεύουμε τα γράμματα της αλφαβήτου και ζητάμε από το παιδί να μας τα τοποθετήσει με τη σειρά.

• Κάνουμε τις ερωτήσεις: «-Ποιο γράμμα βρίσκεται πριν το 'ε' ή ποιο γράμμα βρίσκεται μετά το 'κ';».

• Δείχνουμε στο παιδί κάποια γράμματα της αλφαβήτου και του ζητάμε να μας προφέρει πρώτα τους ήχους και μετά να τα κατονομάσει.

• Παίρνουμε πλαστελίνη και πλάθουμε όλα τα γράμματα της αλφαβήτου. Τα βάζουμε σε σειρά.

• Καθόμαστε μπροστά από έναν καθρέφτη και προφέρουμε τους ήχους των γραμμάτων της αλφαβήτου (η προφορά των ήχων να γίνεται με έντονο τρόπο).

• Παίρνουμε τυχαία ένα γράμμα της αλφαβήτου, προφέρουμε τον ήχο και από κάποιο βιβλίο ή περιοδικό βρίσκουμε λέξεις (δισύλλαβες κατά προτίμηση) που να ξεκινούν ή να περιέχουν αυτό το γράμμα και τις κυκλώνουμε.

• Παίρνουμε δύο γράμματα που μοιάζουν μεταξύ τους (π.χ. το «α» με το «ο») προφέρουμε τους ήχους και βρίσκουμε ή ζωγραφίζουμε αντικείμενα που να ξεκινούν από αυτά τα γράμματα.

• Παίρνουμε τα γράμματα της αλφαβήτου και φτιάχνουμε δισύλλαβες λέξεις.

• Τις χωρίζουμε σε συλλαβές ,τις ενώνουμε και τις ξαναδιαβάζουμε.

• Ζωγραφίζουμε σε καρτελάκια τις λέξεις που μάθαμε. Αντιστοιχούμε τις λέξεις με τα καρτελάκια και τις διαβάζουμε.

• Βάζουμε τις λέξεις που μάθαμε μέσα σε μικρές προτάσεις (υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο). Τις μεγαλώνουμε βάζοντας κάποιο επίθετο (π.χ. χρώμα) πριν από το αντικείμενο.

• Με αυτές τις προτάσεις φτιάχνουμε ένα μικρό κείμενο

• Διαβάζουμε το κείμενο βάζοντας ρυθμό στη φωνή μας.

• Υπογραμμίζουμε τις λέξεις που δυσκολευόμαστε. Τις χωρίζουμε σε συλλαβές. Τις διαβάζουμε χτυπώντας το μολύβι στο τραπέζι. Τις ξαναδιαβάζουμε τονίζοντας το γράμμα που έχει τον τόνο.

• Βρίσκουμε σε κάθε πρόταση το ουσιαστικό, το επίθετο και το ρήμα. Τα χρωματίζουμε με διαφορετικά χρώματα και ξεκινάμε την εκμάθηση γραμματικών κανόνων.

• Ομαδοποιούμε τις καταλήξεις.

* H κα. Ιωάννα Δημητριάδου είναι Ειδική Παιδαγωγός σε θέματα Δυσλεξίας και Μαθησιακών Δυσκολιών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Eide, B. & Eide, F. (2011): The Dyslexic Advantage: Unlocking the hidden Potential of the Dyslexic Brain.
Dodd, B. (2001): Differential Diagnosis & Treatment of Children with Speech disorder.
Αναστασίου, Δ. (1998). Δυσλεξία: Θεωρία και Έρευνα -Όψεις Πρακτικής, Εκδόσεις, Ατραπός
Goswami, U. & Bryant, P. (1999): Phonological Skills and Learning to Read.
Funnell, E. & Stuart, M. (1995): Learning to Read: Psychology in the classroom.
Goswami, U. & Bryant, P. (1999): Phonological Skills and Learning to Read.
Bernhardt, B. & Gilbert, J. (1992). Applying Linguistic Theory to speech-language pathology: the case for nonlinear phonology. Clinical Linguistics and Phonetics 6 123-145.
Funnell, E. & Stuart, M. (1995): Learning to Read: Psychology in the classroom.
Eide, B. & Eide, F. (2011): The Dyslexic Advantage: Unlocking the hidden Potential of the Dyslexic Brain.