Μία σημαντική εξέλιξη έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες το βράδυ της Πέμπτης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο ανακοίνωσαν την τελική τους συμφωνία για το περιεχόμενο του Digital Market Act. Όπως μαθαίνουμε διαβάζοντας τις σχετικές αναφορές του διεθνούς Τύπου και τις επίσημες ανακοινώσεις, σκοπός του DMA είναι να διασφαλίσει πως οι επιχειρήσεις και οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δε θα γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τις μεγάλες παγκόσμιες εταιρείες που κυριαρχούν στην παροχή διάφορων διαδικτυακών υπηρεσιών. Ο αγγλικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει αυτές τις εταιρείες είναι «gatekeepers», στα ελληνικά θα μπορούσαμε να τις αποκαλέσουμε «κλειδοκράτορες του διαδικτύου».
Ως κλειδοκράτορες θα χαρακτηρίζονται οι επιχειρήσεις που συγκεντρώνουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά: α) η αξία των μετοχών τους στο χρηματιστήριο υπερβαίνει τα 75 δισεκατομμύρια Ευρώ ή ο ετήσιος κύκλος εργασιών τους εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πάνω από 7,5 δισεκατομμύρια Ευρώ και β) οι ψηφιακές τους υπηρεσίες χρησιμοποιούνται από πάνω από 45 εκατομμύρια τελικοί χρήστες μηνιαίως και περισσότερες από 10.000 επιχειρήσεις ετησίως. Οι ψηφιακές υπηρεσίες που ενδιαφέρουν τo DMA είναι αυτές που παρέχονται από τις μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι μηχανές αναζήτησης και οι ψηφιακοί βοηθοί.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Bloomberg, μία πρώτη εκτίμηση για τις εταιρείες που θα θεωρηθούν κλειδοκράτορες, μας υποδεικνύει ως σίγουρες τις αμερικανικές εταιρείες Apple, Amazon, Meta Platforms, Alphabet, Microsoft, Booking Holdings. Δεδομένου πως η Alphabet είναι η μητρική εταιρεία της Google, η Meta Platforms είναι η μητρική εταιρεία της Facebook, του Instagram και του WhatsApp και η Booking Holdings είναι η μητρική εταιρεία της Booking.com, γίνεται αμέσως αντιληπτό πως το Digital Market Act θα έχει ένα ευρύτατο πεδίο εφαρμογής. Το Bloomberg επίσης υποθέτει πως η μεγάλη κινεζική εταιρεία Alibaba και η γερμανική εταιρεία ηλεκτρονικού εμπορίου Zalando, μπορεί να περιληφθούν στον σχετικό κατάλογο. Καθώς θα περνούν οι μέρες, θα δούμε και ποιες άλλες μεγάλες επιχειρήσεις μπορεί να πληρούν τα κριτήρια του κλειδοκράτορα, αφού ο διεθνής Τύπος θα αρχίσει να ψάχνει το ζήτημα πιο διεξοδικά.
Οι ευρωπαϊκές αρχές εκτιμούν πως το DMA θα ψηφιστεί από το Ευρωκοινοβούλιο μέσα στο επόμενο φθινόπωρο και θα μπει σε εφαρμογή το αργότερο μέσα στους πρώτους μήνες του 2023. Σύμφωνα με το πνεύμα της νέας ευρωπαϊκής ψηφιακής νομοθεσίας, οι μεγάλες εταιρείες θα πρέπει: α) να μην προωθούν με αθέμιτο τρόπο τις δικές τους υπηρεσίες και τα δικά τους προϊόντα εις βάρος αυτών του ανταγωνισμού, β) να φροντίζουν έτσι ώστε οι υπηρεσίες τους να είναι συμβατές με τις ανταγωνιστικές (μεγάλων ή μικρών ανταγωνιστών), γ) να δίνουν τη δυνατότητα (με εύκολο τρόπο) στους πελάτες τους να διαλέγουν οποιαδήποτε υπηρεσία θέλουν και να μην τους υποχρεώνουν να χρησιμοποιούν αυτές που είναι ήδη «φορτωμένες» στις πλατφόρμες τους, δ) να έχουν την ξεκάθαρη έγκριση των χρηστών τους για τη χρήση των προσωπικών τους δεδομένων στη δημιουργία «στοχευμένων διαφημίσεων», ενώ οι διαφημιζόμενοι θα μπορούν να ζητούν «αποδείξεις» πως οι διαφημίσεις τους έχουν φτάσει στον προορισμό που πρέπει, ε) όταν διαχειρίζονται μία πλατφόρμα, ιδίως τα λειτουργικά συστήματα κινητών τηλεφώνων, να μην απαιτούν από τους χρήστες την υποχρεωτική χρήση συγκεκριμένων υπηρεσιών (όπως π.χ. συστημάτων πληρωμών) και στ) να δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες μίας πλατφόρμας να ελέγχουν τον τρόπο με τον οποίον αναλύουν στοιχεία και καταλήγουν σε συμπεράσματα για τις «επιδόσεις» τους μέσα στην πλατφόρμα σε σχέση με άλλους χρήστες. Όλες αυτές οι προβλέψεις στοχεύουν κατά κάποιο τρόπο και σε μία από τις μεγάλες αμερικανικές εταιρείες. Η Google κατηγορείται πως πολύ συχνά εμφανίζει στη μηχανή αναζήτησης αποτελέσματα με σειρά εμφάνισης άσχετη από το πόσο βοηθούν τον χρήστη στην αναζήτησή του.
Η Amazon φέρεται να προωθεί δικά της προϊόντα σε βάρος αντίστοιχων προϊόντων άλλων επιχειρήσεων που πουλά μέσα από το δίκτυό της. Η Apple συστηματικά υποχρεώνει τους χρήστες των iPhone να χρησιμοποιούν τις δικές της εφαρμογές και χρεώνει υψηλές προμήθειες προκειμένου να επιτρέψει τη λειτουργία εφαρμογών στο AppStore της (παρόμοια πολιτική όσον αφορά στις εφαρμογές εφαρμόζει συχνά και η Google). Όσο για το θέμα των διαφημίσεων και τη δημιουργία τους πάνω στα προσωπικά στοιχεία των χρηστών, το Facebook έχει γράψει ιστορία. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει και το θέμα της συμβατότητας των διαφόρων υπηρεσιών, αφού σύμφωνα με ερμηνείες ειδικών δημοσιογράφων, η Apple θα υποχρεωθεί να δώσει τη δυνατότητα σε υπηρεσίες ανταλλαγής μηνυμάτων όπως η Telegram και η Signal να αλληλεπιδρούν με το δικό της σύστημα iMessage, ενώ κάτι αντίστοιχο θα πρέπει να γίνει με το WhatsApp της Meta Platforms. Παρόμοια θα είναι και η κατάσταση με τους ψηφιακούς βοηθούς τύπου Siri, Alexa κ.λ.π.
Η εφαρμογή των προβλέψεων του DMA θα γίνει σταδιακά εντός των επόμενων τεσσάρων ετών. Οι ποινές για όσους κλειδοκράτορες αγνοήσουν τις νέες τους υποχρεώσεις προβλέπονται εξοντωτικές. Όποια εταιρεία κριθεί ένοχη παραβίασης των νέων κανόνων θα μπορεί να τιμωρηθεί με χρηματικό πρόστιμο της τάξεως του 10% του ετήσιου κύκλου εργασιών της, ενώ σε περίπτωση υποτροπής το ποσοστό θα μπορεί να ανέλθει μέχρι το 20%. Μία άλλη ποινή που θα προβλέπεται για τους υπότροπους κλειδοκράτορες είναι η απαγόρευση εταιρικών πράξεων όπως οι εξαγορές και οι συγχωνεύσεις.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η αντίδραση των εταιρειών που μπαίνουν στο στόχαστρο της νέας νομοθεσίας ήταν αρνητική. Με διάφορα επιχειρήματα δηλώνουν πως η εφαρμογή του DMA θα κάνει τελικά κακό στους καταναλωτές, θα πλήξει την τεχνολογική πρόοδο και εν τέλει θα προκαλέσει και οικονομική ζημιά στην Ευρώπη. Αυτό όμως δεν έχει τόση σημασία όσο η αντίδραση των αρχών των ΗΠΑ. Εδώ τα πράγματα είναι κάπως μπερδεμένα, αφού η κυβέρνηση Μπάιντεν και πολλοί παράγοντες του Δημοκρατικού αλλά και του Ρεπουμπλικανικού κόμματος πιστεύουν πως οι κλειδοκράτορες έχουν υπερβολική δύναμη και δρουν με μονοπωλιακό τρόπο εις βάρος των καταναλωτών και του υγιούς επιχειρηματικού ανταγωνισμού. Είναι γνωστό πως η ομοσπονδιακή αρχή για τον έλεγχο των μονοπωλιακών καταστάσεων, η FTC, είναι πολύ επιθετική απέναντι σε κάποιες από τους κλειδοκράτορες.
Όμως, το γεγονός πως η Ευρωπαϊκή Ένωση βάζει στο στόχαστρό της τις μεγάλες αμερικανικές επιχειρήσεις προκαλεί και άλλου τύπου αντιδράσεις από τη μεριά των ΗΠΑ. Δεν είναι λοιπόν εύκολο να πούμε τι στάση θα κρατήσει τελικά η αμερικανική πλευρά και αν θα συντονιστεί με τις ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες.
Ανεξάρτητα από την αμερικανική στάση, όλοι οι παρατηρητές της ψηφιακής οικονομίας συμφωνούν πως η εφαρμογή του DMA είναι πιθανόν να αλλάξει δραματικά τον τρόπο λειτουργίας του διαδικτύου και να βάλει φρένο στην κυριαρχία λίγων μεγάλων επιχειρήσεων. Το αν θα γίνει αυτό ή όχι θα εξαρτηθεί από το πόσες άλλες χώρες θα θελήσουν να ακολουθήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέσα στους επόμενους μήνες, καθώς θα πλησιάζει η εφαρμογή της νέας νομοθεσίας, θα αρχίσει να φαίνεται κάτι σχετικά.
Όσο περισσότερους μιμητές βρει η Ε.Ε. τόσο πιο δύσκολα τα πράγματα για τους κλειδοκράτορες. Αν ακολουθήσουν και οι ΗΠΑ, τότε το παιχνίδι θα κριθεί πολύ γρήγορα και οι κλειδοκράτορες θα αναγκαστούν σύντομα να προσαρμοστούν στην πραγματικότητα και να προβούν σε πολλές «οικειοθελείς» παραχωρήσεις. Αν οι ΗΠΑ διστάσουν θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι για πολλές μάχες, σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο, αλλά κυρίως στα Ευρωπαϊκά δικαστήρια, καθώς οι Αμερικανοί γίγαντες δε θα καταθέσουν εύκολα τα όπλα.
