Του Δρ. Χρήστου Μπαξεβάνη
Πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι της ευρωτουρκικής συμφωνίας, είχαμε επισημάνει στο liberal.gr ότι η εφαρμογή της εν λόγω συμφωνίας θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα υλοποίησης για μια σειρά από νομικούς, πολιτικούς και υλικοτεχνικούς λόγους, καθώς πρόκειται για μια συμφωνία που χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα πολύπλοκη, τεχνικά εξαιρετικά δυσχερής, με ασάφειες και νομικώς αμφιλεγόμενα σημεία.
Μεταξύ άλλων, τονίσαμε ότι για να χαρακτηριστεί μια χώρα ασφαλής, το ευρωπαϊκό δίκαιο θέτει σειρά προϋποθέσεων, τις οποίες η Τουρκία σήμερα δεν φαίνεται ότι πληρεί: συγκεκριμένα, μια ασφαλής χώρα είναι σε θέση να εξετάσει και να αποδώσει προσφυγικό καθεστώς, δεν επαναπροωθεί σε μη ασφαλείς χώρες και προστατεύει τη ζωή και από την άσκηση βασανιστηρίων και ατιμωτικής μεταχείρισης χωρίς διάκριση καταγωγής, γλώσσας ή θρησκείας. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πρόσφατη Έκθεσή της η Διεθνής Αμνηστία κάνει λόγο για επανειλημμένες παραβιάσεις της αρχής της μη επαναπροώθησης από την Τουρκία, μέσω καθημερινών απελάσεων προσφύγων στη Συρία.
Στο πλαίσιο αυτό, και σε επόμενη παρέμβαση μας, αναφέραμε επί λέξει ότι εάν και εφόσον τεθούν τα ζητήματα αυτά, ενώπιον εθνικών ή ευρωπαϊκών δικαιοδοτικών αρχών, είναι πολύ πιθανόν να θέσουν σε αμφισβήτηση όχι μόνο τη νομική συμβατότητα της συμφωνίας με τον διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας των προσφύγων, αλλά και την εγκυρότητα των αποφάσεων των αρμοδίων ελληνικών αρχών ασύλου.
Απόφαση - βόμβα
Σε άρθρο ημερήσιας πολιτικής και οικονομικής εφημερίδας αναφέρεται ότι εκδόθηκε η πρώτη ελληνική απόφαση η οποία χαρακτηρίζει την Τουρκία μη ασφαλή τρίτη χώρα και αναστέλλει επ' αόριστον την πιθανότητα επιστροφών Σύρων στην Τουρκία, θέτοντας πλέον σε κίνδυνο την εφαρμογή της συμφωνίας Ε.Ε. - Τουρκίας για το προσφυγικό. Συγκεκριμένα, η δευτεροβάθμια επιτροπή εκδίκασης προσφυγών εξέδωσε στις 10/05/16 την πρώτη απόφασή της, ύστερα από προσφυγή Σύρου που βρίσκεται στη Λέσβο και στον οποίο αρχικά δεν δόθηκε άσυλο, οπότε και θα έπρεπε να επιστρέψει στην Τουρκία. Ωστόσο, η δευτεροβάθμια επιτροπή προσφυγών έκρινε ότι η Τουρκία δεν είναι ασφαλής τρίτη χώρα, οπότε το αίτημα ασύλου πρέπει να εξεταστεί εκ νέου με περισσότερες λεπτομέρειες και στοιχεία.
Τα νέα δεδομένα και η επόμενη ημέρα για Ελλάδα και Ε.Ε.
Για όσους παρακολουθούν από κοντά το προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα η ανωτέρω εξέλιξη δεν προκαλεί έκπληξη. Αντίθετα, ήταν αναμενόμενη και είχε επισημανθεί από εμάς πάρα πολύ νωρίς. Φυσικά το ζητούμενο δεν είναι εάν επιβεβαιώνεται το liberal.gr και οι συνεργάτες του, αλλά ότι δυστυχώς επιβεβαιώνονται όλοι εκείνοι οι κίνδυνοι που είχαμε επισημάνει εγκαίρως και δεν βρίσκουν μέχρι και σήμερα ευήκοα ώτα σε επίπεδο κυβερνητικών αξιωματούχων. Τα νέα δεδομένα, λοιπόν, έχουν πλέον ως εξής:
- Το «δεδικασμένο» της πρώτης απόφασης που κρίνει την Τουρκία μη ασφαλή τρίτη χώρα για τους Σύρους θα πρέπει να θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι θα ακολουθηθεί στην εξέταση και άλλων εφέσεων. Έτσι, η διαδικασία της εξέτασης των αιτημάτων ασύλου όσων βρίσκονται στα νησιά θα πάρει πολλούς μήνες.
- Στο πλαίσιο αυτό δεν αποκλείεται το ζήτημα να αχθεί (και) ενώπιον ευρωπαϊκών δικαστηρίων, είτε μέσω ενός προδικαστικού ερωτήματος στο Δικαστήριο της Ε.Ε., είτε μιας ευθείας προσφυγής ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εναντίον της Ελλάδος για τις επιστροφές σε μία μη ασφαλή Τρίτη χώρα (Τουρκία).
- Κλειδί για την επόμενη ημέρα παραμένει η Τουρκία. Οι τελευταίες εξελίξεις στο εσωτερικό της γείτονος χώρας, σε συνδυασμό με την πάγια πρακτική της εξαγωγής των εσωτερικών προβλημάτων στις σχέσεις της με την Ελλάδα, δεν αποκλείεται να θέσουν σε σοβαρό κίνδυνο τη συνέχιση της συμφωνίας, οδηγώντας σε μια de facto, αν όχι de jure, αναστολή της.
- Την ίδια στιγμή δεν πρέπει να διαλάθει της προσοχής μας ότι δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για τους πρόσφυγες και παράτυπους μετανάστες που βρίσκονται ήδη εντός της ελληνικής επικράτειας. Αντίθετα, τόσο η μετεγκατάσταση, όσο και η επανεγκατάσταση προσφύγων στην Ευρώπη εξακολουθεί να είναι σε εθελοντική βάση και η απόφαση των πρώην ανατολικών κρατών για το κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου δεν αλλάζει.
Έρχεται Αρμαγεδδών;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλο αυτό το διάστημα η Ε.Ε. προσπάθησε να μεταφέρει το βάρος ευθύνης για τη διαχείριση της κρίσης στα κράτη πρώτης υποδοχής (Ελλάδα) και σήμερα πλέον σε ένα κράτος μη μέλος της Ε.Ε. (Τουρκία), χωρίς μάλιστα να λάβει υπόψη της τις διεθνείς εκθέσεις για το προβληματικό επίπεδο διεθνούς προστασίας των αιτούντων άσυλο στην Τουρκία, καθώς και τον χαρακτηρισμό της τελευταίας ως μη ασφαλής τρίτη χώρα. Το ίδιο σίγουρο είναι ότι η Ένωση δεν διαθέτει plan Β, σε περίπτωση που η συμφωνία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τεθεί εκτός εφαρμογής.
Το ανησυχητικό, όμως, όλων είναι ότι ούτε η ελληνική κυβέρνηση διαθέτει ένα ρεαλιστικό και σύμφωνο με το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο πρόγραμμα διαχείρισης. Το εφιαλτικό σενάριο να (ξανα)βρεθούμε ως χώρα με ροές από την Τουρκία, ύστερα από μία πιθανή κατάρρευση της συμφωνίας, και με μία Ευρώπη που (συνεχίζει να) κινείται εθνοκεντρικά χωρίς αλληλεγγύη και δίκαιη κατανομή βαρών ίσως δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Προ μηνός, εκφράσαμε την ελπίδα η κυβέρνηση, έστω και στο παρά πέντε, να αποφύγει την πρόσκρουση στο Παγόβουνο του Προσφυγικού, αν αυτή δεν έχει ήδη συμβεί. Σήμερα, θα λέγαμε ότι ίσως απειλούμαστε από τις συνέπειες μιας πιθανής πρόσκρουσης με έναν Αρμαγεδδώνα του Προσφυγικού. Δυστυχώς, όμως, για εμάς, η ελληνική κυβέρνηση δεν διαθέτει την επίλεκτη ομάδα της ομώνυμης ταινίας, ούτε φυσικά έναν ατρόμητο Μπρους Γουίλις.
* Ο κ. Χρήστος Μπαξεβάνης είναι διεθνολόγος.
