«Όσο περισσότερο κατευνάζετε τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν, τόσο περισσότερο αυτός καταχράται τους φόβους σας και επιμηκύνεται ολοένα και πιο πολύ ο κύκλος ζωής του καθεστώτος του». Η προειδοποίηση αυτή ανήκει στον Τζένγκιζ Άκταρ, Τούρκο πολιτικό επιστήμονα, δημοσιογράφο και συγγραφέα την οποία διατύπωσε σε ανοικτή επιστολή του προς τον Ζοζέπ Μπορέλ, ύπατο εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας.
Αφορμή στάθηκε ομιλία του Μπορέλ που εστίασε στους λόγους για τους οποίους η Ευρώπη πρέπει να συμπορευθεί με την Τουρκία λίγο πριν τη συνάντηση του στις 21 Ιανουαρίου 2021 με τον Τούρκο υπουργό εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου.
Αποτυχημένος ο Ευρωπαϊκός Κατευνασμός Έναντι της Άγκυρας
Συγκεκριμένα, ο Τούρκος πολιτικός επιστήμονας εγκαλεί τον Ευρωπαίο ύπατο εκπρόσωπο για την αναφορά του περί ύπαρξης ζωντανής τουρκικής κοινωνίας υπογραμμίζοντας ότι αυτή κυριολεκτικά τρέμει λόγω κρύου, ασθένειας και πείνας, ενώ 1.885 Τούρκοι πολίτες βίωσαν την αστυνομική βία το 2020 και κρατούνται στις φυλακές ανεβάζοντας το συνολικό αριθμό των πολιτών που υπέστησαν βία σε 27.493 από το 2002 όταν και ανήλθε στην εξουσία το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).
Η μνεία Ζοζέπ Μπορέλ σε «κοινές αξίες» και «αρχές μεταξύ της Άγκυρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης» καταρρίπτονται από την πραγματικότητα, όπως επισημαίνει ο Τζένγκιζ Άκταρ καθώς ο τρόπος που λειτουργεί η Άγκυρα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τους κανόνες, τις αξίες και τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και τούτο διότι παρά την ευρωπαϊκή επιθυμία για εκκίνηση πολιτικών διαδικασιών που θα τερματίσουν τις περιφερειακές κρίσεις στην Συρία και τη Λιβύη σε συνεργασία με την Τουρκία, η τελευταία αποτελεί κατοχική δύναμη στη Συρία διατηρώντας τον εμφύλιο πόλεμο, δημιουργώντας ολοένα και περισσότερους πρόσφυγες και παραβιάζοντας το διεθνές δίκαιο στις περιοχές που έχει καταλάβει σύμφωνα άλλωστε και με την Μισέλ Μπάτσελε, ύπατο αρμοστή του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όσον αφορά την Λιβύη, η Άγκυρα αναμιγνύεται στις εσωτερικές υποθέσεις της αραβικής χώρας στέλνοντας πολεμικό υλικό και ξένους μαχητές παραβιάζοντας κατάφωρα το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ και καταστρατηγώντας την ευρωπαϊκή επιχείρηση «Ειρήνη»της Ναυτικής Δύναμης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Μεσόγειο (EUNAVFORMED)που έχει ως αποστολή την ειρήνη και τη σταθερότητα στην Λιβύη.
Επί της ουσίας, η Ευρώπη ενεργεί ως τσοπάνης που αφήνει τον λύκο, εν προκειμένω την Τουρκία, για να φυλάξει τα πρόβατα είτε πρόκειται για την τουρκική κοινωνία των πολιτών είτε για τη Συρία και την Λιβύη. Στην πραγματικότητα, όπως άλλωστε εύγλωττα επισημαίνει και ο Τζένγκιζ Άκταρ, όσο η Ευρώπη υιοθετεί στρατηγική κατευνασμού έναντι της Τουρκίας τόσο περισσότερο ο πρόεδρος Ερντογάν θα εκμεταλλεύεται τους ευρωπαϊκούς φόβους.Οι φόβοι αυτοί συνίστανται στην προοπτική σφιχτού εναγκαλισμού της Άγκυρας με την Μόσχα, στην ακύρωση της ευρωτουρκικής συμφωνίας για το προσφυγικό, στη διακινδύνευση των ευρωπαϊκών οικονομικών συμφερόντων στην τουρκική επικράτεια, και στην πρόκληση της τουρκικής διασποράς που διαβιεί σε συγκεκριμένες ευρωπαϊκές χώρες.
Καταπέλτης το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Το έλλειμμα ηγεσίας εκ μέρους της Ευρώπης είναι πρόδηλο στα μάτια ακόμη και του μέσου Τούρκου πολίτη για τον οποίο το κράτος δικαίου βρίσκεται υπό μαρασμό. Οι εκκλήσεις των Ευρωπαίων ηγετών για απελευθέρωση του Τούρκου επιχειρηματία και φιλάνθρωπου Οσμάν Καβαλά έπειτα από την αμετάκλητη καταδίκη της Τουρκίας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν έχουν βρει ευήκοα ώτα στην Άγκυρα. Σημειωτέον ότι ο Τούρκος επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος κρατείται στις τουρκικές φυλακές παρότι έχει απαλλαγεί από τις αρχικές κατηγορίες που τον βάρυναν περί χρηματοδότησης των διαδηλώσεων του 2013 καθώς έχει διαταχθεί πρόσθετη έρευνα για δήθεν διασύνδεση του με το πραξικόπημα του 2016.
Επιπρόσθετα,η καταστρατήγηση της ελευθερίας του Τύπου έχει οδηγήσει σε πολλαπλές καταδίκες της Τουρκίας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Πιο πρόσφατη καταδίκη είναι αυτή της 19ηςΙανουαρίου 2021 για την παράνομη κράτηση δύο δημοσιογράφων και την παραβίαση των δικαιωμάτων τους στην ελευθερία και την ασφάλεια όπως αυτά εκπορεύονται από τα άρθρα 5 και 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο άλλωστε ότι η Τουρκία βρίσκεται στην 154η θέση εκ του συνόλου 180 χωρών που περιλαμβάνονται στον κατάλογο έτους 2020 για την ελευθερία του Τύπου που καταρτίζουν οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF).
Σε κάθε περίπτωση, η ευρωπαϊκή στρατηγική κατευνασμού έναντι της Άγκυρας αποτιμάται εν πολλοίς ως αποτυχημένη καθιστώντας αναγκαία την αντικατάστασή της από μία αξιόπιστη και αποτελεσματική στρατηγική που να απορρέει από το ισχυρό απόθεμα οικονομικής ισχύος το οποίο διαθέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο συντονισμός ενεργειών της Ευρώπης και η διαβούλευση με τις ΗΠΑ μπορεί να αποδειχθούν καταλυτικές τόσο για τη συμμόρφωση της Άγκυρας με το διεθνές δίκαιο όσο και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πυρά Αμερικανών Γερουσιαστών Κατά της Τουρκίας
H επιστολή 54 γερουσιαστών που εστάλη στον Αμερικανό πρόεδρο στις 9 Φεβρουαρίου 2021 με αντικείμενο τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση, την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την εχθρική συμπεριφορά εκ μέρους της Τουρκίας δεν αποτέλεσε κεραυνό εν αιθρία. Είχε προηγηθεί η επιστολή 66 γερουσιαστών τον Απρίλιο 2018 προς τον Τούρκο πρόεδρο κατηγορώντας τον ευθέως για την χρησιμοποίηση Αμερικανών υπηκόων και Τούρκων υπαλλήλων στα αμερικανικά προξενεία ως πολιτικά πιόνια. Στη συνέχεια, ακολούθησε παρόμοια επιστολή από 154 μέλη της αμερικανικής βουλής. Απόρροια των συγκεκριμένων ενεργειών που συντελέστηκαν σε αμερικανικό διακομματικό επίπεδο ήταν η επιβολή των κυρώσεων Global Magnitsky τον Αύγουστο 2018 σε βάρος δύο Τούρκων υπουργών για τον κεντρικό τους ρόλο στην κράτηση και ποινική δίωξη του πάστορα Μπράνσον.
Στην επιστολή της 9ης Φεβρουαρίου, οι Αμερικανοί γερουσιαστές επισημαίνουν ότι ο πρόεδρος Ερντογάν έχει σύρει την Τουρκία στο μονοπάτι του αυταρχισμού περιθωριοποιώντας συστηματικά την εγχώρια αντιπολίτευση, αποσιωπώντας τα μέσα ενημέρωσης, καθαιρώντας τους ανεξάρτητους δικαστές και αντικαθιστώντας τους με φίλα προσκείμενους στο ΑΚΡ και φυλακίζοντας δημοσιογράφους. Ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα, γίνεται ειδική αναφορά στην ετήσια έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την Τουρκία στην οποία καταδεικνύεται ότι ως όχημα την αντιτρομοκρατική νομοθεσία, η τουρκική κυβέρνηση έχει περιορίσει θεμελιώδεις ελευθερίες και καταστρατηγήσει τους κανόνες δικαίου.
Οι γερουσιαστές επισείουν επίσης την προσοχή στη συστηματική άσκηση πιέσεων από τον πρόεδρο Ερντογάν προς τις ΗΠΑ και άλλες χώρες για την έκδοση Τούρκων υπηκόων με τις κατηγορίες περί δήθεν εμπλοκής τους στο αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Την ίδια στιγμή, όπως υπογραμμίζουν, η κυβέρνηση Ερντογάν επιχειρεί να αποσιωπήσει επικριτές στις ΗΠΑ όπως τον Ενές Καντέρ, παίκτη του ΝΒΑ και υποστηρικτή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καταδιώκοντας την οικογένεια του στην Τουρκία και εκδίδοντας διεθνές ένταλμα σύλληψης του από την Ιντερπόλ.
Οι Αμερικανοί γερουσιαστές αναφέρονται και στην τουρκική εξωτερική πολιτική την οποία χαρακτηρίζουν ως φιλοπόλεμη. Προς υποστήριξη της εν λόγω θέσης, παραθέτουν την τουρκική στρατιωτική επίθεση σε βάρος των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ Κούρδων της Συρίας οι οποίοι καταπολέμησαν την τρομοκρατική οργάνωση του Ισλαμικού Κράτους, την αγορά του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400 παρά τις προειδοποιήσεις ότι δεν είναι συμβατό με τις αμερικανικές τεχνολογίες, και την τουρκική παρακίνηση προς το Αζερμπαϊτζάν να προβεί σε χρήση ένοπλης βίας για τη διευθέτηση εδαφικής διαφοράς με την Αρμενία. Καταλήγοντας στην επιστολή τους, ζητούν από τον Αμερικανό πρόεδρο να τονίσει στον Τούρκο ομόλογό του ότι θα πρέπει να σταματήσει άμεσα την βίαια καταστολή των διαφωνούντων τόσο στο εσωτερικό της Τουρκίας όσο και την δίωξη τους στο εξωτερικό, να απελευθερώσει τους πολιτικούς κρατούμενους και τους κρατούμενους συνείδησης, και να αντιστρέψει την αυταρχική πορεία της χώρας.
Ευρωπαϊκές και Αμερικανικές Κυρώσεις–Νόμος Μαγκνίτσκι
Προδήλως, η Τουρκία ξεδιπλώνει τον πολιτικό της μαξιμαλισμό προκρίνοντας την υπονόμευση του ΝΑΤΟ, παραβιάζοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα των Τούρκων πολιτών, και προτεραιοποιώντας την προκλητικότητα έναντι του ειλικρινούς διαλόγου με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ.
Η πιθανότητα επιβολής νέων κυρώσεων κατ’ εφαρμογή του Νόμου Μαγκνίτσκι (Global Magnitsky Act) από την Ουάσιγκτον σε βάρος της Τουρκίας λόγω των συστηματικών τουρκικών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ιδιαίτερα αυξημένη. Ως γνωστόν, ο Νόμος Μαγκνίτσκι πήρε το όνομα του από τον Ρώσο δικηγόρο φορολογικών υποθέσεων Σεργκέι Μαγκνίτσκι ο οποίος απώλεσε την ζωή του στις ρωσικές φυλακές το 2009 λόγω των άθλιων συνθηκών κράτησης και βασανιστηρίων.
Στο ίδιο μήκος κύματος, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προχωρήσει τάχιστα στην υλοποίηση της απόφασης που έλαβε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο 2020 για θέσπιση ενός νέου καθεστώς ευρωπαϊκών κυρώσεων για την παραβίαση και καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παγκοσμίως.
Το ευρωπαϊκό και το αμερικανικό μήνυμα προς την Τουρκία θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι δηλαδή ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου αποτελούν θεμελιώδη παράμετρο που προάγει τις σχέσεις μεταξύ χωρών. Η μπάλα βρίσκεται στο τερέν της Άγκυρας προκειμένου να συμμορφωθεί.Σε διαφορετική περίπτωση, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ οφείλουν να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και να ενεργήσουν τα δέοντα.
* Η Αντωνία Δήμου είναι επικεφαλής του Τομέα Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Άμυνας και Ασφάλειας (ΙΑΑΑ) με έδρα την Αθήνα καθώς και Εταίρος στο Κέντρο για την Ανάπτυξη της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες.
