Η Ελλάδα πρωταγωνιστεί στο διεθνές περιβάλλον τα τελευταία τρεισήμισι χρόνια ως υπεύθυνη χώρα που αναπτύσσει μία πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική.
Κεντρικές πτυχές της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής αποτελούν η εμβάθυνση των σχέσεων με τις ΗΠΑ, τις χώρες του Κόλπου και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, η υπογραφή συμφωνιών στην βάση του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της θάλασσας, και η ενεργός παρουσία σε διεθνείς οργανισμούς.
Την ίδια στιγμή, η Αθήνα προτεραιοποιεί την ενίσχυση των διμερών σχέσεων με τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και τη δημιουργία συναντίληψης σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο για τις τουρκικές απειλές και προκλήσεις.
Η Ελλάδα Μεγαλώνει
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι η ελληνική επικράτεια μεγάλωσε για πρώτη φορά από το 1947 με τη συμφωνία για την οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) της Ελλάδας με την Ιταλία και με τη συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου για την μερική οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών.
Η συμφωνία της Ελλάδας με την Ιταλία οριοθετεί την ΑΟΖ μήκους 311 χλμ στην αρχή της «μέσης γραμμής» βασιζόμενη σε 16 σημεία ξεκινώντας βορειοδυτικά της νήσου Οθωνοί και φθάνοντας νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου. Με Νόμο που πέρασε στην Βουλή των Ελλήνων, η Αθήνα προχώρησε στην επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια στη θαλάσσια περιοχή του Ιονίου επιφυλασσόμενη για την άσκηση των αντίστοιχων δικαιωμάτων της και στις λοιπές περιοχές της επικράτειάς της.
Η συμφωνία μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο αφενός διασφαλίζει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στην βάση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας μεταξύ 26ου και 28ου μεσημβρινού. Αφετέρου ακυρώνει de jure το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο για τις θαλάσσιες ζώνες μέσω του οποίου η Άγκυρα επιχειρεί να σφετεριστεί περιοχές ελληνικής κυριαρχίας, και αναγνωρίζει το δικαίωμα των ελληνικών νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Ιδιαίτερα σημαντική είναι επίσης η πρόβλεψη της συμφωνίας, στο άρθρο 2, για συνεργασία Ελλάδας και Αιγύπτου στην περίπτωση που εξευρεθούν υδρογονάνθρακες ή άλλοι φυσικοί πόροι σε θαλάσσια περιοχή που εκτείνεται από την ΑΟΖ της μίας χώρας στην ΑΟΖ της άλλης.
Γεωπολιτική Αναβάθμιση
Η εμβάθυνση των σχέσεων με τις ΗΠΑ έχει αναμφισβήτητα οδηγήσει στην αναβάθμιση της γεωστρατηγικής σημασίας της Ελλάδας. Η ανάδειξη της Αλεξανδρούπολης σε ενεργειακό και νατοϊκό κόμβο την έχει καταστήσει πύλη ασφάλειας και οικονομικής ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή. Η πλωτή μονάδα αποθήκευσης και αεριοποίησης (FSRU) στην Αλεξανδρούπολη με χωρητικότητα 153.500 κ.μ. LNG πρόκειται να συνδεθεί με το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου που φέρει αγωγό μήκους 28 χλμ. Στόχος, το υγροποιημένο φυσικό αέριο να μεταφερθεί σε χώρες των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης όπως οι Βουλγαρία, Σερβία, Ρουμανία και άλλες.
Επί της ουσίας, ο πλωτός τερματικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Αλεξανδρούπολη συνιστά ενναλακτική οδό προμήθειας ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή. Την ίδια στιγμή, οι επιχειρήσεις κυκλικής εναλλαγής νατοϊκού στρατιωτικού υλικού των αμερικανικών δυνάμεων που πραγματοποιούνται μέσω του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης για τη διεξαγωγή νατοϊκών ασκήσεων αυξάνουν το γεωπολιτικό αποτύπωμα της Ελλάδας.
Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής, η ενίσχυση της ελληνοαμερικανικής συνεργασίας και στον τομέα της Άμυνας που ενισχύει το γεωπολιτικό αποτύπωμα της Ελλάδας. Και τούτο διότι το Δεύτερο Πρωτόκολλο Τροποποίησης της Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας που κυρώθηκε από την ελληνική βουλή δημιουργεί μια ομπρέλα ασφαλείας πάνω από την Ελλάδα, και εμπεδώνει τα κοινά ελληνοαμερικανικά στρατηγικά συμφέροντα.
Η διεύρυνση μάλιστα της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Ελλάδα, πλέον της Σούδας, όπως στην αεροπορική βάση της Λάρισας και το Στεφανοβίκειο Μαγνησίας καθιστά πρόδηλο ότι η Ουάσιγκτον αναγνωρίζει τον κρίσιμο γεωστρατηγικό ρόλο της χώρας μας στην Ανατολική Μεσόγειο, αποστέλλοντας μήνυμα προς όλους και κυρίως προς την Άγκυρα.
Στρατηγικές Συνεργασίες με Αραβικές Χώρες και Ισραήλ
Σε παράλληλη τροχιά, η αναβάθμιση των σχέσεων της Ελλάδας με χώρες της Μέσης Ανατολής αποτυπώνεται στην εμπέδωση στρατηγικής συνεργασίας με τις Αίγυπτο, Ισραήλ, ΗΑΕ και Σαουδική Αραβία. Εκ του συνόλου των συμφωνιών που έχουν υπογραφεί με τις ανωτέρω χώρες, παρατίθενται ενδεικτικά ορισμένες εξ αυτών. Η υπογραφή συμφωνίας Ελλάδας-Αιγύπτου στους Τομείς Αεροναυτικής και Ναυτικής Έρευνας και Διάσωσης (Search and Rescue) θωρακίζει τα θαλάσσια σύνορα της χώρας μας σε περιοχές που διεκδικεί η Τουρκία μονομερώς ως περιοχή ευθύνης της. Και τούτο διότι στη συμφωνία καθορίζονται τα όρια της δικαιοδοσίας και των περιοχών ευθύνης για την Έρευνα και Διάσωση μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου τα οποία ταυτίζονται με τα FIR Αθηνών και Καΐρου.
Οι σχέσεις της Ελλάδας με το Ισραήλ έχουν αποκτήσει ξεχωριστή δυναμική με την υπογραφή συμφωνιών στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας, της καινοτομίας και της εκπαίδευσης που αποσκοπούν στην ενίσχυση των start-ups και των πανεπιστημιακών spin-offs. Οι τεχνολογίες νερού, η αγροτεχνολογία και οι τεχνολογίες υγείας συγκαταλέγονται επίσης στους τομείς της ελληνοϊσραηλινής συνεργασίας. Η εταιρική σχέση στον τομέα της Άμυνας ενισχύει την εξωτερική πολιτική των δύο χωρών.
Το Πρόγραμμα Αμυντικής Συνεργασίας Ελλάδας-Ισραήλ (Defence Cooperation Program) μόνο για το έτος 2023 περιλαμβάνει 58 δραστηριότητες εκ των οποίων 25 ασκήσεις, 15 εκπαιδεύσεις και 18 λοιπές δράσεις που πρόκειται να πραγματοποιηθούν στην επικράτεια των δύο χωρών. Συγκεκριμένα, προβλέπονται -μεταξύ άλλων- η διεξαγωγή συνεκπαιδεύσεων Ειδικών Δυνάμεων, συνεκπαιδεύσεις για τη διαχείριση κρίσεων και τον ηλεκτρονικό πόλεμο, επιχειρήσεις Έρευνας και Διάσωσης, εκατέρωθεν συμμετοχή σε διακλαδικές ασκήσεις, καθώς και επιτελικές συναντήσεις για θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος.
Ενίσχυση Περιφερειακής Σταθερότητας
Η εμβάθυνση των σχέσεων με τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία, δύο χώρες που συνιστούν πυλώνες της νέας γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, συνιστά στρατηγική επιλογή της ελληνικής κυβέρνησης.
H συμφωνία της Ελλάδας με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στην Εξωτερική Πολιτική και Άμυνα περιλαμβάνει ρήτρα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής σε περίπτωση που απειληθεί η εδαφική ανεξαρτησία των δύο χωρών. Από το πνεύμα και το γράμμα της συμφωνίας καθίσταται σαφές ότι αυτή δεν στρέφεται εναντίον άλλης χώρας, αλλά σκοπό έχει τη διασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας μέσω της αμυντικής συνεργασίας.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται οι διμερείς σχέσεις με την Σαουδική Αραβία. Στο πλαίσιο της διεθνούς πρωτοβουλίας «Integrated Air and Missile Defence Concept» (IAMD Concept), η Αθήνα ενισχύει την αντιπυραυλική προστασία και αεράμυνα του Ριάντ με τη διάθεση Πυροβολαρχίας Κατευθυνόμενων Βλημάτων του αντιαεροπορικού συστήματος μεγάλου βεληνεκούς PATRIOT που διαχειρίζεται η Ελληνική Δύναμη Σαουδικής Αραβίας.
Είναι πρόδηλο ότι, η Ελλάδα αναδεικνύεται σε κρίσιμης σημασίας χώρα που υποβοηθά συμμαχικές χώρες να οικοδομήσουν ισχυρή δύναμη αποτροπής με στόχο την προστασία της περιφερειακής ειρήνης και σταθερότητας.
Ελληνική Ενεργοποίηση στον ΟΗΕ
Ο ενεργός ρόλος της Ελλάδας στα διεθνή δρώμενα υλοποιείται με τις διπλωματικές της παρεμβάσεις καθώς και την παρουσία της στα κύρια όργανα του ΟΗΕ. Υπό το συγκεκριμένο πρίσμα, η Αθήνα έχει υποβάλει υποψηφιότητα ως μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ τη διετία 2025-26. Το τρίπτυχο “δημοκρατία, διάλογος και διπλωματία” συνιστούν δομικά στοιχεία του οδικού χάρτη βάση του οποίου κινείται η ελληνική εκστρατεία διεκδίκησης προσωρινής θέσης στο Συμβούλιο Ασφαλείας και τα οποία αποτελούν προαπαιτούμενο για τη διεθνή ειρήνη, την οικονομική ανάπτυξη και την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η Αθήνα έχει επίσης θέσει υποψηφιότητα για πρώτη φορά στην ιστορία της σε δύο επιπλέον βασικά όργανα του ΟΗΕ. Πρόκειται για το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων την περίοδο 2028-30 καθώς και για την Προεδρία της Γενικής Συνέλευσης τη διετία 2035-36.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το διεθνές αποτύπωμα της Ελλάδας στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής διπλωματίας καθώς σε συνεργασία με τις ΗΠΑ, η Αθήνα έχει αναλάβει τη διοργάνωση το 2024 της διεθνούς διάσκεψης "Our Ocean Conference". Στην εν λόγω διάσκεψη μετέχουν χώρες του ΟΗΕ και μη κυβερνητικές οργανώσεις σε μία κοινή προσπάθεια να ταυτοποιηθούν πολιτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, της μόλυνσης των θαλασσών και της υπεραλίευσης.
Τούτο τη στιγμή που η διατήρηση και προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος αποτελεί θεμελιώδες κεφάλαιο της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας στην οποία η χώρα μας αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος. Άξιο μνείας είναι επίσης το γεγονός ότι στη διάρκεια των τελευταίων τρεισήμισι ετών, η χώρα μας έχει υλοποιήσει αλλεπάλληλες εκστρατείες ενημέρωσης για τις ελληνικές θέσεις προς όλα τα κράτη μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας και τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ.
Ευρωτουρκικές, οι Ελληνοτουρκικές Διαφορές
Η δε δημιουργία κατανόησης για τις ελληνικές θέσεις έναντι των τουρκικών απειλών και προκλήσεων λαμβάνει χώρα και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου έχει εμπεδωθεί σχέση εμπιστοσύνης με τα κράτη-μέλη και οι ελληνοτουρκικές διαφορές πλέον προσλαμβάνονται ως ευρωτουρκικές. Τούτο μάλιστα αποτυπώνεται στις σχετικές αναφορές σε επίσημα κείμενα των ''27'', όπως επί παραδείγματι για το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Ηχηρή απάντηση στις αίολες τουρκικές αμφισβητήσεις ως προς την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά του Αιγαίου έχουν δώσει -μεταξύ άλλων ευρωπαϊκών χωρών - η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Εν κατακλείδι, η ελληνική κυβέρνηση τα τελευταία τρεισήμισι χρόνια εφάρμοσε υψηλή στρατηγική εθνικής ασφάλειας και έχει αναπτύξει πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική προβαίνοντας σε συνέργειες με παγκόσμιας εμβέλειας παίκτες, όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία, με πρωταρχικό στόχο την πραγμάτωση των εθνικών της συμφερόντων.
* Η Αντωνία Δήμου είναι αναπληρώτρια γραμματέας Προγράμματος της Νέας Δημοκρατίας και non-resident fellow στο κέντρο για την Ανάπτυξη της μέσης Ανατολής (CMED) στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Λος Άντζελες (UCLA).
