Η συμφωνία οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου αποτελεί το επιστέγασμα χρόνιων διαπραγματεύσεων που διεξήχθησαν στην βάση της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982.
Η υπογραφή της συμφωνίας εντάσσεται στο πλαίσιο της κοινής περιφερειακής στρατηγικής των δύο χωρών συστατικά στοιχεία της οποίας αποτελούν: Πρώτον, η αποτροπή τετελεσμένων που επιχείρησε να δημιουργήσει η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο με το παράνομο μνημόνιο που υπέγραψε με την λιβυκή κυβέρνηση εθνικής συμφωνίας για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Δεύτερον, η εμπέδωση συνεργασίας ανάμεσα σε Αθήνα και Κάιρο με στόχο την αντιμετώπιση απειλών, όπως η τρομοκρατία, και επιθετικών ενεργειών που υπονομεύουν την περιφερειακή σταθερότητα.
Τρίτον, η ανάσχεση του τουρκικού αναθεωρητισμού ο οποίος, σε πιστή εφαρμογή του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», αμφισβητεί το δικαίωμα των νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, και τέταρτον, η κοινή απάντηση στην τουρκική παραβατικότητα που εκδηλώνεται συστηματικά με την αποστολή σεισμογραφικών πλοίων σε θαλάσσιες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου παραβιάζοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, της Αιγύπτου και άλλων χωρών.
Ακύρωση δόγματος «Γαλάζιας Πατρίδας»
Η συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου για την ΑΟΖ ως προϊόν διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού αφενός καταλύει την όποια δυναμική επιχείρησε η Τουρκία να δημιουργήσει με το παράνομο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο. Αφετέρου ακύρωσε κάθε προσπάθεια της Άγκυρας να οριοθετήσει ΑΟΖ με το Κάιρο απευθείας και σχεδόν να μηδενίσει τα κυριαρχικά δικαιώματα των ελληνικών νησιών και της Κύπρου σε θαλάσσιες ζώνες.
Ως γνωστόν, η Τουρκία (όπως δημοσίως έχει επιβεβαιώσει ο εμπνευστής του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» αντιναύαρχος Τζιχάτ Γιαϊτζί) επιχείρησε να παρακάμψει τις Ελλάδα και Κύπρο με σκοπό τη διεξαγωγή απευθείας συνομιλιών με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και τον Λίβανο προκειμένου να οριοθετηθούν οι μεταξύ τους ΑΟΖ και να ακυρωθούν οι ισχύουσες συμφωνίες με την Κύπρο. Ως δέλεαρ για τη συνομολόγηση νέων συμφωνιών και την κατάργηση των υφιστάμενων με την Κύπρο, η Τουρκία προσέφερε αύξηση της θαλάσσιας έκτασης της Αιγύπτου κατά 21,5 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα, του Λιβάνου κατά 3,9 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα και του Ισραήλ κατά 4,6 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Οι τουρκικές προσπάθειες έχουν πέσει κυριολεκτικά στο κενό καθώς η Αίγυπτος, το Ισραήλ και ο Λίβανος εκλαμβάνουν την Τουρκία ως ένα κράτος ταραξία με κυρίαρχη επιδίωξη τόσο την πρόσκτηση ηγεμονικού-ισλαμιστικού ρόλου στην Ανατολική Μεσόγειο όσο και την εμπλοκή της στα εσωτερικά τρίτων χωρών. H Κωνσταντινούπολη μάλιστα έχει σταδιακά μετατραπεί σε περιφερειακό κέντρο διεξαγωγής ιδεολογικών επιθέσεων εναντίον αραβικών καθεστώτων με προεξέχουσα περίπτωση, αυτή της αιγυπτιακής προεδρείας Σίσι.
Η Αντι-αιγυπτιακή Προπαγάνδα
Τηλεοπτικά κανάλια με έδρα την Κωνσταντινούπολη που εξαπολύουν επιθέσεις στην Αίγυπτο αποτελούν νεότερη έκδοση ισλαμιστικών τηλεοπτικών σταθμών που εξέπεμπαν στο Κάιρο μέχρι το 2013 οπότε και εκδιώχθηκε ο πρώην ισλαμιστής πρόεδρος Μόρσι από τον αιγυπτιακό στρατό. Πρόκειται για το κανάλι Μεκαμελίν που μεθοδευμένα επιτίθεται στην αιγυπτιακή κυβέρνηση χαρακτηρίζοντας την ως εθνικά ανεπαρκή να προασπίσει τα συμφέροντα της αραβικής χώρας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι επίσης το γεγονός ότι το κανάλι κατηγορεί το Κάιρο για έλλειψη ισλαμικών διαπιστευτηρίων όπως επί παραδείγματι συνέβη πρόσφατα με αφορμή την κριτική που άσκησε η αιγυπτιακή κυβέρνηση εναντίον της τουρκικής απόφασης για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Το έτερο τηλεοπτικό κανάλι, το περίφημο Ουάταν, προβάλλει εκπομπές με έντονο θρησκευτικό περιεχόμενο και στηρίζεται επίσημα από την Μουσουλμανική Αδεφότητα.
Και τα δύο τηλεοπτικά κανάλια με έδρα την Κωνσταντινούπολη εκπέμπουν μέσω του ευρωπαϊκού δορυφόρου Eutelast 8 και του καταριανού Es’hail 2 και εξαπολύουν επιθέσεις στην προεδρία Σίσι. Επί της ουσίας, η χρηματοδότηση από το Κατάρ σε συνδυασμό με το ασφαλές καταφύγιο που προσφέρει η Τουρκία σε εξόριστους Αιγύπτιους ισλαμιστές εγγυάται τη συστηματική μιντιακή επίθεση σε βάρος του καθεστώτος Σίσι. Η προπαγάνδα και ο ψυχολογικός πόλεμος αποτελούν πεδία έντονης δραστηριότητας της Τουρκίας και εκλαμβάνονται ως ιδιαίτερα αποτελεσματικά όπλα έναντι της ευθείας στρατιωτικής αναμέτρησης με την Αίγυπτο. Η τουρκική προπαγανδιστική προσπάθεια μέσω των τηλεοπτικών σταθμών Μεκαμελίν και Ουάταν είναι αφιερωμένη στην αποσάθρωση και ανατροπή του αιγυπτιακού καθεστώτος με «ειρηνικά» μέσα.
Μπλόκο στην Τουρκική Πειρατεία
Υπό τα δεδομένα, η συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου συνιστά απάντηση στην πειρατική πολιτική της Τουρκίας η οποία με το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών επιχείρησε την υφαρπαγή της ελληνικής και της αιγυπτιακής υφαλοκρηπίδας που επικαλύπτουν σημαντικό τμήμα της θαλάσσιας περιοχής η οποία περιλαμβάνεται στο παράνομο μνημόνιο. Τούτο τη στιγμή που η Τουρκία, μέσω της κρατικής τουρκικής εταιρείας πετρελαίου (TPAO) έχοντας εξασφαλίσει σχετικές άδειες από την λιβυκή κυβέρνηση εθνικής συμφωνίας, προτίθεται το φθινόπωρο να πραγματοποιήσει σεισμικές έρευνες και εν συνεχεία γεωτρήσεις σε επτά θαλάσσια οικόπεδα που υφαρπάζουν τμήμα της ελληνικής και της αιγυπτιακής υφαλοκρηπίδας εντός των ορίων της παράνομης τουρκολιβυκής οριοθέτησης.
Την ίδια στιγμή, η συμφωνία στέλνει μήνυμα με πολλαπλούς αποδέκτες σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο ότι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, εν προκειμένω η Ελλάδα και η Αίγυπτος, επιλέγουν τον δρόμο της διαπραγμάτευσης και της συμφωνίας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών τους στην βάση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας αντί της οδού των εκβιασμών, της αμφισβήτησης εκατέρωθεν κυριαρχικών δικαιωμάτων και των παράνομων-επιθετικών ενεργειών.
Προβλέψεις Συμφωνίας Οριοθέτησης
Πρόκειται για συμφωνία τμηματικής οριοθέτησης της ΑΟΖ Ελλάδας-Αιγύπτου που καθορίζεται από τα σημεία Α (ανατολικά) και Ε (δυτικά) έως τον 28ο μεσημβρινό και με ρήτρα για ολοκλήρωση της οριοθέτησης μέσω διαβουλεύσεων των δύο χωρών πέραν των σημείων Α και Ε σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Η συμφωνία καθορίζει τις περιοχές όπου εκάστη χώρα θα ασκεί ανεμπόδιστα τα κυριαρχικά της δικαιώματα και προβλέπει συνεργασία για την από κοινού εκμετάλλευση φυσικών πόρων στην περίπτωση που αυτοί εκτείνονται από την ΑΟΖ της μίας χώρας στην ΑΟΖ της άλλης . Προσθέτως, η συμφωνία προβλέπει διαβούλευση μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου εάν οιαδήποτε εκ των δύο χωρών διεξάγει διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με άλλο κράτος που μοιράζεται και με τις δύο τις θαλάσσιες ζώνες τους. Επισημαίνεται δε ότι η οιαδήποτε μελλοντική οριοθέτηση ΑΟΖ με άλλα γειτονικά κράτη περιορίζεται στο σημείο Α προεκτεινόμενο προς τα Ανατολικά και Ε προεκτεινόμενο προς τα Δυτικά.
Οι προβλέψεις της συμφωνίας κατοχυρώνουν το δικαίωμα και την επήρεια των ελληνικών νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ εμπεδώνοντας την πρόσβαση της Ελλάδας στις θαλάσσιες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου. Με απλά λόγια, η συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδας-Αιγύπτου de jure ακυρώνει την τουρκική αμφισβήτηση του δικαιώματος των ελληνικών νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ σύμφωνα με τη σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας. Ως γνωστόν, το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ρητά ότι κατοικημένα νησιά, όπως η Κρήτη και το Καστελόριζο, έχουν τέτοιο δικαίωμα.
Ελληνικός Βηματισμός
Εκμεταλλευόμενη τη δυναμική που έχει δημιουργήσει η συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο, η χώρα μας οφείλει να πραγματοποιήσει συνομιλίες με την διεθνώς αναγνωρισμένη λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων για τον καθορισμό των θαλασσίων ζωνών Ελλάδας-Λιβύης. Οι όποιες συνομιλίες στην βάση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας πρόκειται να εστιάσουν στη συνέχεια του σημείου Ε επί της ελληνο-αιγυπτιακής ΑΟΖ προεκτεινόμενο προς τα Δυτικά.
Η διεξαγωγή διαπραγματεύσεων της Ελλάδας για την οριοθέτηση ΑΟΖ με την Λιβύη προϋποθέτει διαβούλευση με την Αίγυπτο, όπως προβλέπει η συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδας-Αιγύπτου, με δεδομένο ότι η Λιβύη μοιράζεται θαλάσσιες ζώνες και με τις δύο χώρες. Η όποια μελλοντική συμφωνία ΑΟΖ με την Λιβύη θα απολαμβάνει διεθνούς νομιμότητας έναντι του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου καθώς η λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων αποτελεί το μοναδικό νόμιμο σώμα που εκλέχθηκε με άμεσες εκλογές υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Τούτο σε αντιδιαστολή με την κυβέρνηση εθνικής συμφωνίας της οποίας η διεθνή θητεία έχει λήξει προ πολλού και στηρίζει παρακλάδια της τρομοκρατικής οργάνωσης αλ-Κάιντα και της εκτός νόμου Μουσουλμανικής Αδελφότητας που διατηρεί στενές σχέσεις με την Τουρκία και ευθέως υπονομεύει την εξουσία του Αιγύπτιου προέδρου Σίσι.
Καταλήγοντας, είναι προφανές ότι η συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδας-Αιγύπτου δημιουργεί νέα δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο που ενισχύουν τη νομιμότητα και την περιφερειακή συνεργασία έναντι της επιθετικότητας και της αυθαιρεσίας. Η Ελλάδα έχει προ πολλού επιλέξει τον βηματισμό επί του διεθνούς δικαίου, της συνεργασίας και της ενίσχυσης της αποτρεπτικής της ισχύος που την καθιστούν χώρα ισχυρή και πυλώνα σταθερότητας. Βηματισμός που καθιστά την χώρα μας αναντικατάστατη στο γεωπολιτικό χρηματιστήριο αξιών.
* Η Αντωνία Δήμου είναι επικεφαλής του Τομέα Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Άμυνας και Ασφάλειας (ΙΑΑΑ) με έδρα την Αθήνα καθώς και Εταίρος στο Κέντρο για την Ανάπτυξη της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες.
