Του Τριαντάφυλλου Καρατράντου *
Εδώ και χρόνια συζητάμε για την αστάθεια στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική και το μεταβαλλόμενο στρατηγικό πλαίσιο ισχύος και συμμαχιών στην περιοχή. Υπάρχουν πολλές και σε ορισμένες περιπτώσεις ανταγωνιστικές αναγνώσεις και προσεγγίσεις για τα αίτια της αστάθειας στην περιοχή. Όλες όμως συμφωνούν σ'' έναν κοινό παρονομαστή, δεν μπορούμε να μιλάμε πλέον με βεβαιότητες, καθώς υπάρχει μία προβληματική ρευστότητα σε όλα τα επίπεδα. Αυτή η κατάσταση, όπως είναι αυτονόητο, δυσχεραίνει τον μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό, καθώς οι προβλέψεις για την πορεία των εξελίξεων είναι από δύσκολες, έως και αδύνατες σε ορισμένες περιπτώσεις (χαρακτηριστική περίπτωση η επικράτηση Άσαντ στον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία).
Η πρώτη παραδοχή που πρέπει κάποιος να κάνει είναι πως η περιοχή αυτή βρίσκεται σε αστάθεια από το 2003 και την πλήρη αποσταθεροποίηση του Ιράκ. Οι δυναμικές της «Αραβικής Άνοιξης» κατέστησαν την κατάσταση ακόμη χειρότερη και σε περιπτώσεις όπως η Συρία και η Λιβύη δημιουργήθηκαν τεράστιες μαύρες τρύπες ισχύος και παρατεταμένες εμφύλιες συγκρούσεις. Παρατηρούμε για χρόνια ένα μωσαϊκό περίπλοκων ενδο-κρατικών συγκρούσεων (φυλετικές, εθνοτικές, σεχταρικές, θρησκευτικές, κοινοτικές κτλ.). Δεν έχουν όμως εκλείψει και οι δια-κρατικές συγκρούσεις, όπως ο πόλεμος του Λιβάνου του 2006, στις οποίες βέβαια δεν μάχονται πάντα κράτη με κράτη, αλλά και κράτη με μη κρατικές οργανώσεις. Μέσα σε όλο αυτό περιπλεγμένο κουβάρι της αστάθειας και της βίας ως σημαντική συνισταμένη αναδεικνύεται ο εξτρεμισμός και η τρομοκρατία, ειδικά όπως βιώσαμε με την περίπτωση του ISIS.
Η δεύτερη παραδοχή αφορά την εμπλοκή και τις στρατηγικές των διεθνών και των περιφερειακών δρώντων στην περιοχή. Η αρχική υπαναχώρηση και σταδιακή απεμπλοκή των ΗΠΑ, σε συνδυασμό πάντα με την επιστροφή της Ρωσίας δημιούργησαν νέα δεδομένα. Παράλληλα η δραστηριοποίηση της Τουρκίας, του Ιράν, του Ισραήλ, αλλά και της Σαουδικής Αραβίας άλλαξαν σε πολλές περιπτώσεις την ισορροπία της ισχύος και τη δομή παραδοσιακών συμμαχιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα σε αυτή την τελευταία εξέλιξη (αλλαγή συμμαχιών) αποτελεί η περίπτωση του Κατάρ και η απόφαση απομόνωσής του από τις ΗΠΑ και τις υπόλοιπες χώρες του Κόλπου.
Όλη αυτή την αστάθεια την υποδέχτηκε η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη της ως πίεση ανασφάλειας. Το 2015 και το 2016 ήταν δύο χρονιές που η ανασφάλεια κυριάρχησε ως θέμα στην ήπειρο. Οι αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις σε συνδυασμό με την προσφυγική κρίση ανέδειξαν πως η Ε.Ε. δεν μπορεί να απέχει από τις εξελίξεις στη γειτονιά της. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2016 η Ένωση υιοθέτησε την Παγκόσμια Στρατηγική για την Εξωτερική Πολιτική και την Ασφάλεια. Επιπρόσθετα άρχισε να συνδυάζει εργαλεία εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας, αλλά και να αξιοποιεί το πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας για να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί την τρομοκρατία και τις μεταναστευτικές πιέσεις.
Ωστόσο, δεν αρκούν αυτές οι πρωτοβουλίες για να αντιμετωπιστούν οι βαθύτερες αιτίες των προβλημάτων, καθώς σε πολλές περιπτώσεις οι ίδιες οι συγκρούσεις πυροδοτούν τον εξτρεμισμό και τις μεταναστευτικές πιέσεις. Η νέα αναταραχή στη Λιβύη επιβεβαιώνει όσους υποστηρίζουν πως χωρίς επίλυση των συγκρούσεων και σταθεροποίηση στην περιοχή δεν θα μπορέσει να υπάρξει περιφερειακή ασφάλεια.
Η Ελλάδα πού βρίσκεται μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο; Μιλάμε για μία χώρα πρώτης γραμμής που δέχτηκε, μαζί με την Ιταλία, το κύριο βάρος της προσφυγικής κρίσης. Δυστυχώς, δεν έχουμε στρατηγική για την περιοχή και εκ των πραγμάτων δεν προσπαθούμε να επηρεάσουμε την πολιτική και τη στρατηγική της Ε.Ε. Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας είναι ένα από τα πολλά βήματα που απαιτεί η παραγωγή υψηλής και σταθερής στρατηγικής, αλλά δεν είναι το μόνο. Άλλωστε η κατάσταση στην περιοχή και η Δύση δεν μπορεί να περιμένουν (μήνες στην καλύτερη των περιπτώσεων) την Ελλάδα. Όποιος υποστηρίζει πως η Δύση έχει αποφασίσει να προχωρήσει χωρίς την Τουρκία και πως η Ελλάδα είναι η νέα γη της στρατηγικής Εδέμ δεν ξέρει να διαβάζει καλά τις ισορροπίες και τις συχνές και απότομες αλλαγές τους.
* Ο κ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι Διεθνολόγος, δρ Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών
** Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον «Φιλελεύθερο» της Τρίτης 30/04
