Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Σήμερα έχουμε την πολύ μεγάλη χαρά και τιμή να συζητάμε με τον εκδότη Θάνο Ψυχογιό, με αφορμή τα 40 χρόνια παρουσίας των Εκδόσεων Ψυχογιός στα ελληνικά Γράμματα. Σαράντα χρόνια —που θα γιορταστούν με μία μεγάλη εκδήλωση την προσεχή Τετάρτη στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος—, μέσα στα οποία έχουν να επιδείξουν μία μακρά σειρά από πραγματικά πολύ μεγάλα εκδοτικά επιτεύγματα.
— Αγαπητέ κύριε Ψυχογιέ, σαράντα χρόνια. Πολλά. Μια ζωή. Πείτε μου, τι αισθάνεστε περισσότερο, τι αισθάνεστε πάνω απ' όλα; Χαρά, ευτυχία, ικανοποίηση, πλήρωση;
Πλήρη ικανοποίηση, αγαπητέ κύριε Αθανασιάδη, ευτυχία και ευγνωμοσύνη προς τον Θεό που με αξίωσε, αφενός μεν να είμαι υγιής και μάχιμος όλα αυτά τα σαράντα χρόνια και αφετέρου η πορεία μου να στέφεται με επιτυχία σε όλες της τις εκφάνσεις, επαγγελματική, οικογενειακή, προσωπική. Επίσης τεράστια συγκίνηση, καθώς στην επέτειο των σαράντα χρόνων ύπαρξής μου στον εκδοτικό χώρο παραδίδω τυπικά τη σκυτάλη της διοίκησης της εταιρίας στα παιδιά μου, ελπίζοντας να παραμείνω για πολλά ακόμη χρόνια δίπλα τους, να παρακολουθώ τις προσπάθειες και τα επιτεύγματά τους, και να προσφέρω την πείρα μου και τις συμβουλές μου όποτε τις χρειάζονται.
— Θαυμάσια. Σας το εύχομαι. Και ήταν, είναι, μια τεσσαρακονταετία γεμάτη πολλούς και σημαντικούς σταθμούς. Γεμάτη επιτυχίες. Ήταν όμως έτσι πάντα; Ήταν έτσι από την αρχή;
Φυσικά τίποτα δεν ήταν προδιαγεγραμμένο. Κάθε αρχή έχει τις δυσκολίες και τις απογοητεύσεις της, αλλά και η μετέπειτα διαδρομή είχε τα προβλήματά της. Όμως, όταν έχεις πάθος, αγάπη, πείσμα και αποφασιστικότητα, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να προχωρήσεις. Και στην περίπτωσή μου μεγάλος συμπαραστάτης και εμψυχωτής υπήρξε η σύζυγός μου. Στις δύσκολες στιγμές η Νίνα ήταν πάντα στο πλευρό μου, με ενθάρρυνε και μου έδινε τη δύναμη να πάω μπροστά.
— Παρά ταύτα, υπήρξε άραγε κάποια στιγμή, παλιά, που είπατε ότι τα πράγματα ήταν δύσκολα, ότι η εταιρία κινδύνευε, ότι έπρεπε να πάρετε δραστικά μέτρα; Ή όλα κύλησαν, με τα πάνω και τα κάτω τους μεν, αλλά ομαλά ως επί το πλείστον;
Στην αρχή της πορείας μου, δεν υπήρξε μία στιγμή αλλά πολλές που κινδύνεψε η μικρή μου επιχείρηση. Και επειδή τα χρόνια περνούσαν και δεν υπήρχε περίπτωση να διοριστώ καθηγητής (είχα αποφοιτήσει από τη Θεολογική και τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών), φρόντισα να πάρω επαγγελματική άδεια οδήγησης ώστε, αν αποτύχω στον χώρο του βιβλίου, να γίνω οδηγός ταξί για να ζήσω την οικογένειά μου. Στα μετέπειτα χρόνια τεράστιες διακυμάνσεις δεν υπήρχαν. Όλα κύλησαν ομαλά σε γενικές γραμμές και στα όποια σκαμπανεβάσματα δεν έχασα ποτέ την αισιοδοξία και την πίστη μου.
— Και έπειτα ήρθε η πολύ μεγάλη άνοδος. Θέλετε να μας θυμίσετε τις στιγμές εκείνες που η εταιρία ανέβαινε διαρκώς επίπεδο; Ήταν συγκεκριμένα βιβλία που εκδόθηκαν, ήταν συγκεκριμένες αποφάσεις που πάρθηκαν; Τι;
Η άνοδος υπήρξε σταδιακή με πολλή προσπάθεια και επιμονή και εύστοχες επιλογές βιβλίων: ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΕΛΟΣ και ΜΟΜΟ του Μίχαελ Έντε, ΤΟ ΑΡΩΜΑ του Πάτρικ Ζίσκιντ, ΠΟΤΕ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΚΟΡΗ ΜΟΥ της Μπέτι Μαχμουντί, Ο ΘΕΟΣ ΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ της Αρουντάτι Ρόι, ΤΟ ΜΑΝΤΟΛΙΝΟ ΤΟΥ ΛΟΧΑΓΟΥ ΚΟΡΕΛΙ του Λουί Ντε Μπερνιέρ. Η μεγάλη επιτυχία ήρθε με τα βιβλία του Χάρι Πότερ που εκδόθηκαν σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα. Κάποια στιγμή αποφασίσαμε να στραφούμε και στους Έλληνες συγγραφείς και εκδώσαμε αρχικά το ΧΟΡΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΣΙΩΠΗ του Γιώργου Πολυράκη, μετά το ΑΘΗΝΑ. ΕΥΤΥΧΩΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΟΜΟΡΦΗ του Κώστα Καρακάση και ακολούθησε η Λένα Μαντά με το ΣΠΙΤΙ ΔΙΠΛΑ ΣΤΟ ΠΟΤΑΜΙ, και αργότερα και άλλοι συγγραφείς, όπως η Χρυσηίδα Δημουλίδου, η Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη, η Μάρω Βαμβουνάκη, ο Γιάννης Καλπούζος, ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου, και πολλοί νεότεροι που τους ακολουθεί το αναγνωστικό κοινό σε κάθε νέο τους έργο.
— Σήμερα, οι Εκδόσεις Ψυχογιός είναι στην κορυφή στην Ελλάδα. Τι σημαίνει αυτό για εσάς; Πόσο πρέπει να δουλεύετε για να παραμείνετε εκεί;
Δεν μου αρέσουν οι υπερβολικοί χαρακτηρισμοί, αλλά ας τον δεχθώ χάριν της συνέντευξης… Το να κατέχεις ηγετική θέση στον χώρο όπου επιχειρείς, και στη δική μας περίπτωση στον εκδοτικό χώρο, είναι μία πολύ σημαντική πρόκληση και την αντιμετωπίζουμε με τη δέουσα σοβαρότητα. Εργαζόμαστε σκληρά, ώρες ατελείωτες, μελετάμε κάθε μας κίνηση, και η επιτυχία δεν επιτρέπει εφησυχασμό. Είμαστε σε διαρκή εγρήγορση, διότι η επιλογή 300 νέων τίτλων προς έκδοση κάθε χρόνο εμπεριέχει μεγάλους κινδύνους. Είναι σαν να αγοράζουμε μετοχές στο Χρηματιστήριο και αν οι λάθος επιλογές είναι περισσότερες από τις σωστές το οικοδόμημα που με πολλή προσπάθεια επί σαράντα χρόνια δημιουργήσαμε θα καταρρεύσει πολύ σύντομα. Όμως γνωρίζουμε πολύ καλά ότι τίποτα δεν διαρκεί στο διηνεκές και, υπ' αυτή την έννοια, σε μια χώρα όπου οι συνθήκες δεν ευνοούν το επιχειρείν, δεν αρκεί η «μύτη» του εκδότη και η πολλή δουλειά. Γι' αυτό επενδύουμε και σε άλλους τομείς των επιχειρήσεων ώστε, αν χρειαστεί, να υπάρξει αλληλοϋποστήριξη.
— Ναι, γιατί, από την άλλη, η Ελλάδα δεν είναι μία μεγάλη αγορά. Η χώρα είναι μικρή, και ο πυρήνας των αναγνωστών που διαβάζουν συστηματικά δεν είναι αυτός που θα θέλαμε, και οπωσδήποτε δεν είναι αυτός που βλέπουμε σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες; Αλήθεια, πόσους εκδοτικούς μεγάλου μεγέθους χωρά η ελληνική αγορά;
Δεν είναι εύκολη η απάντηση ή μάλλον οποιαδήποτε απάντηση είναι παρακινδυνευμένη και αδύνατον να υποστηριχθεί με σοβαρά επιχειρήματα. Γεγονός πάντως είναι ότι οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι με την οργάνωση που διαθέτουν μπορούν να υπενθυμίζουν στους αναγνώστες ότι ανάμεσα στα άλλα πολιτιστικά προϊόντα υπάρχει και το βιβλίο με διαχρονική αξία. Θα έλεγα λοιπόν ότι με την προβολή και προώθηση των βιβλίων συμβάλλουν, αν όχι στη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού, τουλάχιστον στη συγκράτηση των αναγνωστών που υπάρχουν.
— Μάλιστα. Αλλά για να το συνεχίσω, αν μου επιτρέπετε: και πόσα βιβλιοπωλεία χωρά η αγορά μας; Ή μάλλον, για να το εξειδικεύσω: πόσες αλυσίδες και πόσα ανεξάρτητα;
Ισχύει ό,τι και στην προηγούμενη απάντησή μου, αλλά εδώ μπορούμε να επικαλεστούμε τις διεθνείς τάσεις στην αγορά του βιβλίου. Δηλαδή παρατηρούμε ότι η έκδοση και διακίνηση των βιβλίων έχει γίνει ολιγοπωλιακή. Στις ΗΠΑ, στη Μεγάλη Βρετανία αλλά και σε άλλες μεγάλες αγορές του βιβλίου τα περισσότερα βιβλία πωλούνται μέσω της Amazon ή μέσω ολίγων αλυσίδων βιβλιοπωλείων σε κάθε χώρα. Δηλαδή επέρχεται συγκεντρωτισμός σε κάποιες μεγάλες επιχειρήσεις, όπως συμβαίνει σε όλους τους τομείς του εμπορίου και της βιομηχανίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αυτές θα καθορίζουν σύντομα τι θα εκδώσουν οι εκδότες για να τους το αγοράσουν και να το προωθήσουν στους αναγνώστες. Για να μην πω ότι οι μεγάλοι διανομείς των βιβλίων έχουν γίνει και ανταγωνιστές των εκδοτών εκδίδοντας και αυτοί τα βιβλία που βλέπουν ότι πωλούνται. Είμαι συγκρατημένα αισιόδοξος και ελπίζω ότι στην ελληνική αγορά, λόγω του ασήμαντου μεγέθους της, δεν θα επενδύσουν οι πολυεθνικές εταιρείες. Έτσι θα υπάρχει για καιρό ακόμη χώρος δραστηριοποίησης των Ελλήνων εκδοτών, των πολύ καλά οργανωμένων ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων και των αλυσίδων που υπάρχουν.
— Πάμε σε κάτι άλλο. Ξέρω πως οι συνεργάτες σας είναι για εσάς κάτι πολύ περισσότερο από «απλοί» συνεργάτες. Είστε μια οικογένεια. Μιλήστε μου αν θέλετε για τις σχέσεις σας με τους ανθρώπους της εταιρίας.
Ό,τι έχω πετύχει στην επιχειρηματική μου πορεία το οφείλω στη συμμετοχή της οικογενείας μου και στην αμέριστη αφοσίωση και υποστήριξη που έχω από τους συνεργάτες μου. Όλοι αισθάνονται ότι είναι μέλη της εκδοτικής μας οικογένειας και εργάζονται με περισσό πάθος και ζήλο. Από την πλευρά μας και εγώ και η οικογένειά μου τους εμπιστευόμαστε, τους εκτιμούμε για το έργο που ο καθένας επιτελεί, τους σεβόμαστε και δείχνουμε αμέριστο ενδιαφέρον για τον καθένα ξεχωριστά. Θέλουμε να διατηρούμε ένα ευχάριστο εργασιακό περιβάλλον, κι εγώ προσωπικά το λέω και το εννοώ ότι το γραφείο μου είναι πάντα ανοιχτό για όποιο θέμα τούς απασχολεί, προσωπικό ή οικογενειακό. Και αυτό που με χαροποιεί και το εισπράττω από όλους σε κάθε ευκαιρία είναι ότι όλοι ανεξαιρέτως αντιλαμβάνονται ότι είμαι ειλικρινής απέναντί τους και ότι με εκτιμούν ως άνθρωπο.
— Όμως το ίδιο ισχύει και για τις σχέσεις σας με τους συγγραφείς του οίκου, από όσο ξέρω. Έτσι δεν είναι; Και, από την άλλη, υπήρξαν άραγε και κάποιες στιγμές που διαταράχτηκε η σχέση σας με κάποιον; Σας στοιχίζει αυτό;
Και για τους συγγραφείς μας δημιουργούμε το κατάλληλο κλίμα ώστε να αισθάνονται μέλη της εκδοτικής μας οικογένειας. Τους θεωρούμε πολύ σημαντικούς συνεργάτες που με τα έργα τους συμβάλλουν στη λειτουργία και ανάπτυξη της εταιρίας μας. Τους σεβόμαστε, κάνουμε ό,τι πρέπει για να γίνει γνωστό το έργο τους και να φτάσει στους αναγνώστες μας, και η επαγγελματική μας σχέση είναι αψεγάδιαστη. Είμαι ευτυχής και υπερήφανος που, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, διατηρώ εξαιρετικές σχέσεις αμοιβαίου, θέλω να πιστεύω, σεβασμού και φιλίας ακόμη και με συγγραφείς με τους οποίους πλέον δεν συνεργαζόμαστε.
— Πολύ ωραία. Θα θέλετε να μας μιλήσετε για βιβλία άλλων εκδοτικών που θα θέλατε πολύ να είχατε βγάλει εσείς; Από την πρόσφατη σχετικώς παραγωγή.
Παρακολουθώ με μεγάλο ενδιαφέρον την παραγωγή των Ελλήνων εκδοτών και κατά καιρούς εντοπίζω βιβλία που θα ήθελα να είχαμε εκδώσει εμείς. Μάλιστα κάποια απ' αυτά που με ενδιαφέρουν προσωπικά τα αγοράζω και τα διαβάζω τον ελεύθερο χρόνο μου.
— Ποια βιβλία δικά σας θα θέλατε να μας συστήσετε, με την ευκαιρία αυτής της κουβέντας μας; Βιβλία που βγάζετε τώρα, αυτές τις μέρες. Ή και όσα άλλα θέλετε.
Τι να πρωτοαναφέρω εδώ; Είμαστε ένας πολυσυλλεκτικός εκδοτικός οίκος, εκδίδουμε βιβλία για όλες τις ηλικίες, τα γούστα και τις απαιτήσεις, από μυθιστορήματα και αληθινές ιστορίες μέχρι βιβλία Ιστορίας, επιχειρηματικά και αυτοβελτίωσης. Να σας πω τι θα διαβάσω εγώ κατά τις ολιγοήμερες διακοπές μου; Θα διαλέξω 2-3 τίτλους από τα βιβλία της μοναδικής Agatha Christie μεταξύ των 10 που κυκλοφορούν από τέλος Μαΐου, το εξαιρετικό Η ΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΛΥΚΩΝ που καταδεικνύει ότι οι λύκοι θα μπορούσαν να είναι η καλύτερη μορφή του ανθρώπινου είδους, και τη βιογραφία του Tim Cook, διαδόχου του Steve Jobs στο τιμόνι της Apple, που θα εκδοθεί το φθινόπωρο.
— Υπέροχα. Θα θέλατε ίσως να μας πείτε κάποια από τα σχέδιά σας για τον επερχόμενο χειμώνα; Κάποια καινοτομία ίσως που ετοιμάζετε, ή κάτι ανάλογο.
Σχέδια υπάρχουν πολλά. Ιδέες ακόμη περισσότερες. Θα δούμε τι από όλα θα υλοποιηθεί. Αυτό που έχει ξεκινήσει από πέρσι και προσδοκούμε ότι θα γίνει δεκτό με θετικά σχόλια από την αγορά είναι το άνοιγμά μας στην κατηγορία του παιχνιδιού.
— Υπέροχα. Θα τα παρακολουθούμε και θα τα περιμένουμε όλα αυτά με χαρά. Άλλα επιχειρηματικά σχέδια που έχετε; Το εξωτερικό, ας πούμε. Βρίσκεστε ήδη σε μία μεγάλη ξένη αγορά, από όσο ξέρω.
Επειδή η ελληνική αγορά είναι περιορισμένων δυνατοτήτων, επενδύσαμε στην Τουρκία που είναι μεγάλη αγορά, δημιουργώντας την εκδοτική εταιρία Pena Yaynlari S.A. Τον τελευταίο χρόνο η Τουρκία, όπως γνωρίζετε, ταλανίζεται από νομισματική αστάθεια με σοβαρές επιπτώσεις στον επιχειρηματικό κόσμο. Πολλές εκδοτικές εταιρίες έκλεισαν λόγω της μεγάλης συναλλαγματικής διαφοράς μεταξύ τουρκικής λίρας και δολαρίου με το οποίο πληρώνονται οι πρώτες ύλες (χαρτί, μελάνια κ.ά.) αλλά και τα συγγραφικά δικαιώματα. Θέλουμε να ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα λήξει αυτή η αστάθεια και η Pena Yaynlari S.A. θα προχωρήσει σε ανάπτυξη.
— Το ευχόμαστε και εμείς. Ας επανέλθουμε όμως στα της οικογενείας σας. Πείτε μας για τα παιδιά σας που δουλεύουν καιρό τώρα στον οίκο. Πρέπει να σας γεμίζει με μεγάλη χαρά.
Η μεγαλύτερη ικανοποίηση για έναν γονιό είναι να βλέπει τα παιδιά του να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες του. Τα παιδιά μου, ο Χάρης, ο Νίκος και η Πένυ, έκαναν κυριολεκτικά τα πρώτα τους βήματα ανάμεσα σε ντάνες βιβλίων και καθώς μεγάλωναν ήταν εξοικειωμένα με το βιβλίο ως αγαθό και ως προϊόν, μαθαίνοντας δηλαδή τον τρόπο παραγωγής του. Έτσι μετά τις σπουδές τους, τα αγόρια στις ΗΠΑ και η Πένυ στη Μεγάλη Βρετανία, όταν τους καλέσαμε με τη σύζυγό μου Νίνα να επιστρέψουν για να συμβάλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη της εκδοτικής μας εταιρίας με προθυμία ανταποκρίθηκαν διότι γνώριζαν εκ των έσω τη λειτουργία της. Τον Δεκέμβριο του 2018, μετά από δοκιμασία αρκετών ετών, η διοίκηση της εταιρίας έχει περάσει στα τρία παιδιά και εγώ με τη Νίνα ασκούμε «υψηλή εποπτεία» όπως συνηθίζεται να λέγεται. Ο Χάρης είναι πρόεδρος, ο Νίκος διευθύνων σύμβουλος και η Πένυ αντιπρόεδρος. Νιώθουμε μεγάλη χαρά και ικανοποίηση ως γονείς, διότι βλέπουμε τα παιδιά μας να ακολουθούν τα δικά μας βήματα στην ανέλιξή τους, βάζοντας συγχρόνως τον νεανικό τους ενθουσιασμό και τις γνώσεις που απέκτησαν από τις σπουδές τους.
— Πολύ ωραία. Τώρα, τι θα συμβουλεύατε έναν νέο εκδότη, κύριε Ψυχογιέ; Έναν άνθρωπο είκοσι πέντε, τριάντα, τριάντα πέντε χρονών, που έχει λαχτάρα να βγάλει βιβλία, να μπει σ' αυτό το παιχνίδι — να κάνει αυτό το ταξίδι.
Το ταξίδι στον εκδοτικό χώρο είναι μαγικό. Το συναίσθημα του να συμβάλλεις στην πρόοδο και να βάζεις ένα μικρό λιθαράκι στην εξέλιξη της γνώσης είναι μοναδικό. Πρόκειται όμως για μία πολύ σκληρή διαδρομή και, εκτός από τα κεφάλαια για τη δημιουργία και την ανάπτυξη της επιχείρησης, χρειάζονται μεγάλη αγάπη για το βιβλίο και πολλή δουλειά. Αλλά κανένας δεν μπορεί να στερήσει από έναν νέο άνθρωπο την ευκαιρία να ακολουθήσει τα όνειρά του και να τολμήσει να ρισκάρει. Εξάλλου, δε λένε ότι η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς;
— Ορθόν. Λοιπόν, τι θα γίνει την Τετάρτη, 5 του μηνός; Ετοιμάζετε μία γιορτή για τα 40 χρόνια του οίκου.
Την Τετάρτη 5 Ιουνίου θα υποδεχτούμε με ιδιαίτερη χαρά και συγκίνηση όλους τους συνεργάτες μας (συγγραφείς, μεταφραστές, προμηθευτές, δημοσιογράφους και γενικά ανθρώπους του βιβλίου) για να γιορτάσουμε μαζί τη συμπλήρωση των 40 χρόνων δημιουργικής εκδοτικής δραστηριότητας και την έκδοση παραπάνω από 4.500 τίτλων κατά τη διαδρομή μας αυτή.
— Η τελευταία κουβέντα ανήκει σε εσάς. Μπορείτε να κλείσετε εσείς αυτή τη συζήτηση, όπως θέλετε. Μιλήστε μας γι' αυτό που αγαπάτε περισσότερο.
Θα πω το αυτονόητο: την οικογένειά μου. Τη σύζυγο, τα τρία μου παιδιά και τα τρία μου εγγόνια. Αγαπώ τη δουλειά μου και το βιβλίο. Και μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά και στην καθημερινότητά μου ανήκει πάντα στα σκυλιά μου.
— Σας ευχαριστώ θερμά, αγαπητέ κύριε Ψυχογιέ, και εύχομαι πολλές δεκαετίες ακόμα με μεγάλες επιτυχίες για τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
