Φέτος συμπληρώνονται 150 χρόνια από την γέννηση του Αλεξάντρ Ιβάνοβιτς Κουπρίν, ενός συγγραφέα αλλά και μεταφραστή, ο οποίος έζησε όλα τα μεγάλα γεγονότα της εποχής του, πολέμησε στα μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου πολέμου αλλά και στον ρωσικό Εμφύλιο πόλεμο, ακολούθησε τον ίδιο δρόμο με τον λαό του, μέσα από τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες των ταραγμένων χρόνων και μας κληροδότησε σπουδαίο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο.
Πνεύμα ανήσυχο, φιλελεύθερο, ο Κουπρίν, αντιμετώπιζε πάντα με σκεπτικισμό τις εξελίξεις στην πατρίδα του. Βλέποντας την φρίκη του ρωσικού Εμφυλίου και τα αποτελέσματα της πολιτικής του «πολεμικού κομμουνισμού» της νέας κυβέρνησης, μετανάστευσε στην Γαλλία, όπου έζησε σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του.
Η νοσταλγία όμως είχε το πάνω χέρι και το 1937 με ειδική πρόσκληση και άδεια της σοβιετικής κυβέρνησης, επέστρεψε στο Λένινγκραντ, όπου καταβεβλημένος από το βάρος των χρόνων και της αρρώστιας πέθανε.
* * *
Ήρεμη φρίκη
[Ι]
Μας έχουν πει πολλά παράξενα πράγματα για την ζωή στην Σοβιετία. Όλοι είχαμε εκείνη την άποψη, η οποία διατυπώνεται καλά με την έκφραση: «Η ζωή συχνά είναι ξεπερνάει την φαντασία».
Αρχικά, τρομάξαμε, αναστενάξαμε, κατεβάζαμε το βλέμμα και ανασηκώναμε τα χέρια. Ο χρόνος, όμως, και η καταραμένη ανθρώπινη ικανότητα να συνηθίζουμε στα πάντα, εξάντλησαν το νευρικό μας σύστημα και έπνιξαν την φαντασία μας.
Πέρα από την ατελείωτη αλυσίδα τρομακτικών γεγονότων, από τα οποία παλιότερα το πιο ασήμαντο θα μας υποχρέωνε να ουρλιάξουμε από τον πόνο, τον φόβο και την αποστροφή, τώρα περνούμε δίπλα τους, με εκείνη την κουρασμένη, γεροντική αδιαφορία, με μία ράθυμη απροθυμία, λέγοντας: «Αν είναι δυνατόν;»
Η Αντάντ, από καιρό έχει κλείσει τα μάτια της συνείδησής της και έκλεισε τα αυτά των πολιτισμένων, χριστιανικών της αισθημάτων. Η άνετη Αγγλία, απλά, απλούστατα, προστατεύοντας τα νεύρα της, αποφάσισε: «Όλοι αυτοί οι Ρώσοι πρόσφυγες και οι ρωσικές εφημερίδες ψεύδονται. Στην Σοβιετία, η ζωή κάθε άλλο παρά άσχημη είναι, ενώ λαμβάνοντας υπ’ όψιν την γενική ποταπότητα της σλαβικής ράτσας, εν γένει είναι καλή. Ρωτήστε γι’ αυτό του ανταποκριτές των εφημερίδων. Αυτοί τα γνωρίζουν όλα».
Ως εκ τούτου, εμείς, οι Ρώσοι δημοσιογράφοι του εξωτερικού, χάνουμε και μάλιστα χάσαμε εντελώς την επιθυμία να απεικονίσουμε την σοβιετική πραγματικότητα με ζωντανές, άμεσες περιγραφές βασισμένοι στα λόγια των πιο αξιόπιστων αφηγητών, των πιο έγκυρων μαρτύρων, των πιο ψυχρών, λεπτών, νηφάλιων παρατηρητών.
Η ζωή ξεπερνάει την φαντασία!
Θα μας εξέπληττε, άραγε, αν μαθαίναμε για την χρήση ανθρωπίνου κρέατος προς βρώσιν; Δεν θα μπορούσαμε να μην το πιστέψουμε: στο στεγνό απολογισμό της εφημερίδας, με μικρά γράμματα, έγραφε: οι κινέζι Τσ. Και Ου. και οι ερυθροφρουροί 2 και Υ καταδικάστηκαν σε θάνατο δια τουφεκισμού για μαύρη αγορά ανθρώπινου κρέατος.
Ναι, ίσως νιώθαμε μία μικρή έκπληξη... Όταν όμως μας επιβεβαίωσαν αυτήν την αθλιότητα για τρίτη, τέταρτη και πέμπτη φορά, θα λέγαμε, μέσα σε χασμουρητά:
- Παλιό...
[ΙΙ]
Ναι. Η ζωή μέσα στις στρεβλώσεις της ξεπερνάει ακόμη και τις πιο τρομακτικές επινοήσεις.
Έτσι και τώρα, έχουμε στην διάθεσή μας συγκλονιστικό υλικό από την σοβιετική πραγματικότητα. Αξίζει να το προωθήσουμε στον Τύπο; Πώς θα αποδείξουμε ότι όντως συνέβησαν αυτά τα τρομακτικά πράγματα που μας αφηγήθηκαν; Με την εσωτερική πεποίθηση της γυμνής, βοούσης αλήθειας; Με την συναίσθηση της ατομικής εμπιστοσύνης στην παρατηρητικότητα της συνείδησης του αυτόπτη μάρτυρα; Ή, με το γεγονός ότι τα στοιχεία είναι πραγματικά, σχεδόν απίστευτα όμως, αλλά επιβεβαιώνονται από την συλλογή και την νηφάλια κριτική των πλέον διαφορετικών εκδοχών του ιδίου θέματος;
«Δώστε μας, μία ακλόνητη απόδειξη!»
Ποια; Έγγραφο; Η αυθεντικότητα του εύκολα μπορεί να αμφισβητηθεί. Φωτογραφία; Η σύγχρονη φωτογραφική τεχνική κάνει θαύματα. Ονόματα; - Βοήθεια, ουράνιες δυνάμεις, τους αδελφούς, τις αδελφές, τους ετοιμόρροπους γονείς, την σύζυγο, τα παιδικά και τα ανίψια, του τολμηρού εκείνου που θα θελήσει να αποκαλύψει, που θα μιλήσει ανοιχτά. Δύσκολες θα είναι οι στιγμές της συζήτησης που θα έχει με τον Πίτερσον, με τον Τζερζίνσκι ή με τον «κομισάριο του θανάτου» της Μόσχας, Ιβανόφ.
Εδώ και δύο μήνες περίπου, μας είναι γνωστά τα όργια που έγιναν στις Έκτακτες Επιτροπές κατά την διάρκεια της τελευταίας κόκκινης επίθεσης στον Νότο της Ρωσίας. Τα στοιχεία μας έρχονται από τρία διαφορετικά μέρη: το Βορόνεζ, το Γκομέλ και το Κίεβο. Διαφέρουν ελάχιστα στις λεπτομέρειες, αλλά αλληλοσυμπληρώνονται και επιβεβαιώνουν την εγκυρότητα ενός από τα πλέον φρικτά φαινόμενα, τα οποία υπήρξαν στην αιματοβαμμένη ιστορία της ανθρωπότητας.
Κανείς, φυσικά, δεν θα εκπλαγεί από την διήγηση για το πως οι Έκτακτες Επιτροπές, μετά την ημερήσια ενασχόληση με ανακρίσεις, βασανιστήρια και εκτελέσεις, παραδίδονταν στην αντάξια ξεκούραση με την μορφή μέθης, ασωτίας και οργίων. Πώς να μην παγώσεις προς στιγμήν, ακούγοντας πως σε αυτά τα συμπόσια, κυκλοφορούσε κυκλικά μεταξύ οικοδεσποτών και καλεσμένων ένα στρογγυλό κύπελλο γεμάτο καθαρό αλκοόλ, αναμεμειγμένο με φρέσκο ανθρώπινο αίμα που δεν είχε ακόμη προλάβει να κρυώσει και να μαυρίσει. Το κύπελλο αυτό, έχει την ονομασία «κύβος των κόκκινων κομμουνιστών». Μερικές φορές, χρησιμοποιούσαν γι’ αυτή την τελετή, ιερά σκεύη, κλεμμένα από τους ναούς. Είχαμε κυριολεκτικά, δηλαδή, «καθαρή αιμοποσία», το χείριστο των βεβηλώσεων, η οποία συνοδευόταν από μία άσεμνη και γελοία παρωδία του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας.
Συχνά, σε αυτή την αποτρόπαια τελετή, υπό την μορφή ψαλμωδίας, έλεγαν τα λόγια: «Παλιά έπιναν το αίμα μας, τώρα πίνουμε εμείς το δικό τους».
Ποιος θα μου πει πως δεν συνέβη αυτό; Φυσικά, το σωστό θα ήταν χρησιμοποιήσουμε σε αυτό το διαβολικό όργιο μία φωτογραφική μηχανή Κόντακ, ή κινηματογραφική, ή έστω ένα γραμμόφωνο. Έτσι κι αλλιώς, όμως, οι συμφεροντολόγοι σκεπτικιστές θα μπορούσαν να πουν: «Εΐ! Είναι σκηνοθετημένο!» Ποιος θα τολμούσε, όμως, να απορρίψει μία μαρτυρία της ιστορίας;
Μήπως οι ηγέτες των Ούνων, των Γότθων και των Σκυθών, όταν διοργάνωναν παρόμοιες γιορτές, δεν έπιναν το αίμα των εχθρών από τα κρανία τους, τα οποία είχαν διακοσμήσει με μπρούντζο, ασήμι και χρυσό;
Μήπως στην πολύ κοντινή σ’ εμάς εποχή, την εποχή της Μεγάλης Γαλλικής επανάστασης, ακριβέστερα, την ημέρα κατάληψης της Βαστίλης, οι μεθυσμένοι (όχι με το σώμα, αλλά με την ψυχή) φανατικοί, δεν ξερίζωναν τις καρδιές που ακόμη χτυπούσαν από τα στήθη των αριστοκρατών και δεν τις έτρωγαν όλοι μαζί αναίσχυντα;
Και ποιος θα βρει το κουράγιο να πάει ενάντια στις ακριβείς διαπιστώσεις της επιστήμης;
Μήπως δεν έχουν αναγνωριστεί και οριστεί από αυτήν τα θαυμαστά φαινόμενα του αταβισμού, παρ’ όλο που η αιτία της περιβάλλεται από μυστήριο; Μήπως δεν διαβάσαμε τα ιατρικά σημειώματα του Κραφτ-Έμπινγκ «Phyhopatia sexualis», οι οποίες δείχνουν την σκληρή, συμβατική αλήθεια των ορίων της έκπτωσης της ανθρώπινης ψυχή;; Και, μήπως θα τολμήσουμε, έστω για μία στιγμή να αμφιβάλουμε για το ότι οι κόκκινοι κομισάριοι, οι κομμουνιστές και οι Έκτακτες Επιτροπές, έχουν κυριευτεί από μία επιδημία τρέλας;
Μπορούμε, μήπως, μετά από αυτό να αμφιβάλλουμε για την ύπαρξη του «κύβου των κομμουνιστών;»
Επιπλέον, ποιος θα μας πει υποκριτικά: «Δεν μπορεί να συνέβη αυτό» και εμείς θα απαντήσουμε κατηγορηματικά:
Αυτό δεν θα μπορούσε να μην συμβεί.
Αυτό μπορούσαμε, αυτό έπρεπε να το προβλέψουμε από το 1917, όταν για πρώτη φορά, φάνηκε, έστω και με αχνές γραμμές, η μορφή της επερχόμενης ρωσικής εξέγερσης, της ανόητης και ανελέητης, όταν για πρώτη φορά ακούστηκε από τα μαλλιαρά σαγόνια των θηρίων η κραυγή: «Χορτάσατε πίνοντας το αίμα μας!» Από τότε, έπρεπε με βεβαιότητα να πούμε, με βάση τους νόμους της μαζικής ψυχολογίας:
- Αναμφίβολα, βρισκόμαστε στις παραμονές τελετουργικής, αργής αιματοποίας...
Και τέλος: μήπως δύο αράδες, αποτελούμενες από επτά μόλις λέξεις του ευαγγελικού κειμένου, γέννησαν αυτή την αηδιαστική σέχτα των Σκοπτσί;
[ΙΙΙ]
Οι τελευταίοι πρόσφυγες από την Μόσχα και την Πετρούπολη μας μεταφέρουν για την νέα, εφιαλτική γέννηση της βιομηχανίας, η οποία έχει διαδοθεί στα μεγάλα κέντρα της σοβιετικής πραγματικότητας, και η οποία, αναμφίβολα, προκλήθηκε από ένα σύνολο πολύ ισχυρών αιτίων, όπως η πείνα, οι ασθένειες, η γενικευμένη κερδοσκοπία και ο τρόμος μπροστά την θητεία στον κόκκινο στρατό. Στο Πετρογκράντ, στην λεωφόρο Νιέφσκι πωλούνται ανοιχτά κουτιά με έντονα, τα οποία έχουν συλλέξει από σώματα ασθενών με τύφο. Ο τύφος σήμερα, αν μπορούμε να εκφραστούμε έτσι, έχει τιθασευτεί, οι μορφές ασθένειας είναι πια πιο ελαφριές, το ποσοστό θνητότητας έχει μειωθεί σημαντικά (έως και είκοσι τοις εκατό), όταν για τους ερυθροφρουρούς προβλέπεται άδεια πέντε μηνών, για αποθεραπεία.
Και πως από τις δημοφιλείς εξηγήσεις του Τρότσκι και του Λένιν η γκριζοκόκκινη μάζα αφομοίωσε εξαιρετικά, με ποιον εξαιρετικό δρόμο μεταδίδεται ο τύφος από τον έναν άνθρωπο στον άλλον και πως δεν χρειάζονται άλλες εξηγήσεις...
Για το Πετρογκράντ μας μίλησε μία αδελφή του ελέους που έχει φύγει από εκεί, με την οποία ήταν ιδιαίτερα ομιλητικοί και ειλικρινείς οι στρατιώτες στο νοσοκομείο. Σύμφωνα με όσα μας είπε, το κουτάκι με την καλλιέργεια, στοίχισε τριακόσια, τετρακόσια ρούβλια της εποχής της Δούμας.
Χθες συζητούσαμε με έναν επιφανής δικηγόρο εγκληματολόγο της Μόσχας, ο οποίος τις τελευταίες ημέρες διακρίθηκε ως υπερασπιστής των δικαιωμάτων απέναντι στις κατηγορίες της Έκτακτης Επιτροπής της Λουμπιάνκα. Για τον εμπόριο εντόμων, τους είχε μιλήσει στην Μόσχα, στην σιδηροδρομική γραμμή Νικολάεφσκαγια, ένας σιδηροδρομικός, ο οποίος τον πήρε από το χέρι την κατάλληλη στιγμή, τον οδήγησε στην αποβάθρα και ο ίδιος ο δικηγόρος είδε με τα μάτια του, το εμπόριο που γινόταν.
Ένας ένστολος ερυθροφρουρός αγόρασε μερικά έντομα για χίλια ρούβλια, χωρίς καν να το καλοσκεφτεί. Πριν από την συμφωνία, ο αγοραστής απαίτησε αποδείξεις ότι το απόκτημά του, είναι όντως ζωντανό.
Στην Βιάτκα και στην Βολογκντά τα κουτάκια αυτά στοιχίζουν μόνο είκοσι πέντε ρούβλια...
* * *
Δεν μπορούμε να μην πιστέψουμε σε αυτές τις αθλιότητες, όπως και στις μαρτυρίες για ανθρωποφαγία και την οργιαστική αιματοποσία.
Και στο παρελθόν η θητεία στον στρατό στην Ρωσία, ήταν σκληρή και άγρια. Και παλιότερα ο νόμος δίωκε εκείνους που ατίμαζαν το ανθρώπινο σώμα, οι οποίοι προκειμένου να αποφύγουν την στρατιωτική θητεία, πυροβολούσαν κι έκοβαν τα δάχτυλά τους, έβγαζαν δεκάδες δόντια, τρυπούσαν τα τύμπανα των αυτιών τους κ.λπ. τα σοβιετικά διατάγματα για την επιλογή δεν γνωρίζουν εξαιρέσεις, ούτε εκπτώσεις, ούτε χαλάρωση. «Κάθε ένας που στέκεται όρθιος στα πόδια του, πηγαίνει στον κόκκινο στρατό». Τελεία.
Οι σοβιετικοί στρατιώτες, φυσικά, δεν γνωρίζουν τίποτα για τα ποσοστά θνησιμότητας. Ξέρουν μόνο την ελπίδα ότι θα πάρουν άδεια. Και την ώρα της ανάπαυλας βάζουν τα χέρια στην κληρωτίδα, όπου η πιθανότητα να τραβήξουν το εισιτήριο του θανάτου, είναι πάντα τόσο μεγάλη, όπως όταν εκτελούν τον κάθε δέκατο. Τόσο μεγάλη είναι η φρίκη που νιώθουν μπροστά στην εγκωμιασμένη πειθαρχία του Κόκκινου στρατού και την εξουσία των κομμουνιστικών πυρήνων.
Όταν, παράλληλα με αυτό το επαίσχυντο εμπόριο, διαβάζεις στις σοβιετικές εφημερίδες άρθρα, τηλεγραφήματα και αποφάσεις, στις οποίες τα ανδρεία σοβιετικά στρατεύματα, ορμούν με ζήλο στην μάχη, άθελα σου σκέφτεσαι: στην κόλαση, σε πυρωμένες πλάκες κυλιέται ο διάβολος πνιγμένος στα γέλια.
[IV]
Απαρίθμησα λοιπόν, τέτοιους εφιάλτες της σοβιετικής πραγματικότητας, μπροστά στους οποίους το τρελοκομείο, το παραλήρημα από τύφο και η ίδια η κόλαση, μοιάζουν με αστειότητες. Φευ, όμως, έπεσα πάνω στην συνηθισμένη, από καιρό αναίσθητη αντίληψη, στην αδιαφορία και τις προκατειλημμένες απόψεις.
Παλιότερα είχαμε μία κυνική παροιμία: «Κάθε λαός, έχει την κυβέρνηση που του αξίζει».
Τώρα, ακόμη και όταν δεν το λένε, σκέφτονται διαφορετικά: «Ο ρωσικός λαός έχει την επανάσταση που του αξίζει».
Έχω όμως, εφεδρικά, μια ακόμη φρικτή ιστορία. Μία ήρεμη, αργή, με την μορφή της φροντίδας μίας κρατικής εντολής. Ανεξάρτητα από την επιφανειακή του αθωότητα, η φρίκη αυτή είναι εκατό φορές πιο τρομακτική από κάθε βασανιστήριο και εκτέλεση. Είναι το διάταγμα για την αλλαγή των διαβατηρίων του πληθυσμού, με τα ομοιόμορφα «Βιβλιάρια εργασίας». Ας δούμε πως σχολιάζει αυτή την καινοτομία ο σοβιετικός Τύπος:
«.. Είμαστε υποχρεωμένοι να υποχρεώσουμε να εργαστούν, εκείνους που δεν εργάζονταν παλιότερα και εκείνους που σήμερα αποφεύγουν την εργασία, όταν θα πρέπει να δεκαπλασιαστεί για να νικήσουμε τις καταστροφές. Εκτός από αυτό, θα πρέπει με αυστηρότητα να κατανείμουμε τις δυνάμεις της εργασίας, ώστε να κάνουμε την δουλειά μας πιο γρήγορα και οργανωμένα. Και για να το πετύχουμε αυτό χρειάζεται αυστηρή καταγραφή και η ακοίμητη προλεταριακή επαγρύπνηση, ώστε να μάθουν να εργάζονται τίμια όλοι. Για αυτό και θα δώσουμε σε κάθε πολίτη ένα βιβλιάριο, όπου οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί μας θα καταγράφουν σε ποια παραγωγική, χρήσιμη για την κοινωνία εργασία απασχολείται, τι κάνει για να θεωρείται άξιο μέλος του κράτους και όχι κηφήνας.
Η εργατο-αγροτική κυβέρνηση ενδιαφέρεται μόνο για ένα πράγμα: εργάζεται ο πολίτης ή παρασιτεί. Και στο ερώτημα αυτό πολύπλευρη απάντηση δίνει αυτό το Βιβλιάριο εργασίας. Θα μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε την επίτευξη του μεγαλύτερου στόχου μας: να μάθουμε σε όλους να δουλεύουν.
Όταν η εργασία θα γίνει ελεύθερη, φυσικά, το Βιβλιάριο εργασίας θα καταργηθεί, αφού έχει κάνει την καλή του δουλειά, μέχρι τότε όμως θα μας βοηθάει να πραγματοποιήσουμε το μεγάλο μας σύνθημα:
Όποιος δεν δουλεύει, δεν τρώει..»
Δεν χρειάζεται να έχεις φαντασία που καλπάζει, ούτε το εξαιρετικό χάρισμα της προφητείας, για να φανταστείς πόσο μεγάλο, ανεπανόρθωτο κακό έχει κάνει αυτό το «Βιβλιάριο εργασίας» στην αποπροσωποποίηση κάθε ατόμου.
Εμείς, από την εποχή της χρυσής νιότης, θυμόμαστε το σύστημα των πέντε και των δώδεκα βαθμών για τις σπουδές, την διαγωγή, την βούληση, μαζί με τα μετάλλια, τις εύφημους μνείες, τις τιμωρίες, το βιβλίο τιμωριών, το διαβατήριο του λύκου και την απόλυση με βάση την παράγραφο τρία, χωρίς εξήγηση των αιτιών.
Θυμόμαστε πως σακάτεψαν την ψυχή μας, όταν από λουλούδια της γης, μεταμορφωνόμασταν σε πρώτους και τελευταίους μαθητές, σιγανοπαπαδιές, παπαγάλους, κόλακες, αποσυνάγωγους, αγαπημένους και μάλιστα σε αφελείς προβοκάτορες...
Θυμόμαστε σαν θεία τιμωρία, ποια αιγυπτιακή εργασία ήταν για εμάς η επιστήμη και πόσες πονηριές, τεχνάσματα - ας το πούμε ευθέως - αθλιότητες έπρεπε να επινοήσει ένα φρέσκο παιδικό μυαλό για να πάρει την σωτήρια πάνω από την βάση βαθμολογία. Θυμόμαστε και τους δασκάλους: βρώμικους, χαζούς, κακιασμένους αποτυχημένους, φορτικούς, χοντροκομμένους, δεσποτικούς... Ξέρω πολλούς ανθρώπους με φωτεινό πνεύμα, μεγάλη εμπειρία, οι οποίοι φιλότιμα ομολογούν πως ακόμη και τώρα, βλέποντας στον ύπνο τους όνειρα για τις σχολικές εξετάσεις, ξυπνούν λουσμένοι σε κρύο ιδρώτα.
Το σύστημα του «Βιβλιαρίου εργασίας» είναι πολύ πιο τρομερό και καταστροφικό. Όλη αυτή η ανόητη παιδαγωγική τυραννία του προεπαναστατικού σχολείου θα πρέπει να αγκαλιάσει δεκάδες εκατομμύρια του πληθυσμού. Σε ποια χυδαιότητα και αθλιότητα όμως δεν είναι ικανός ο άνθρωπος που λιποθυμάει από την πείνα; Πόσο πρωτάκουστο είναι το πεδίο για καταχρήσεις που θα έχουν στην διάθεσή τους οι προλετάριοι - παρατηρητές, διαθέτοντας υπεράνθρωπη εξουσία πάνω στο δάκρυ και το στομάχι του οποιουδήποτε απλού πολίτη; Πεδίο δόξης λαμπρό διανοίγεται για την κατασκοπία, τις καταγγελίες και τις δολοπλοκίες. Πόσο ανήκουστη θα είναι η επέλαση της δουλείας, της μοχθηρίας, της εκδίκησης, της προδοσίας, του ξεπουλήματος της τιμής, του μυαλού, του λόγου και, φυσικά, του κορμιού!
Έρχεται η εποχή του Σιγκαλιόφ! Θα πληρωθούν τα λόγια του Ντοστογιέφσκι, ειπωμένα σε μία «έκρηξη μεγάλης οργής»: «Θεέ μου! Δεν μπορεί αυτή η τελευταία τιμωρία να αποφευχθεί για την αμαρτωλή πατρίδα μας;»
Μετάφραση από τα Ρωσικά Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης
