Πρώην πρόεδρος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. της Ε.Σ.Σ.Δ. από τους βασικούς εμπνευστές του αυλικού πραξικοπήματος κατά του Νικήτα Χρουστσόφ, πολιτικό στέλεχος μεγάλου διαμετρήματος, επί των ημερών του οποίου υψώθηκε το Τείχος του Βερολίνου και ξέσπασε η Κρίση των πυραύλων στην Κούβα, ο Βλαντίμιρ Σεμιτσάσνι πέθανε στις 12 Ιανουαρίου 2001 και ήταν ένας από τους τελευταίους που πήραν πολλά μυστικά μαζί του στον τάφο.
Δύο, μόλις εβδομάδες, πριν πεθάνει, επισκέφτηκε τα γραφεία της εφημερίδας «Ο κόσμος των ειδήσεων» και μέσα σε τρεις ώρες απάντησε στις δύσκολες ερωτήσεις που του έκαναν οι δημοσιογράφοι.
Τα απομνημονεύματα του σχετικά με το αυλικό πραξικόπημα κατά του Χρουστσόφ, ο αναγνώστης μπορεί να τα διαβάσω εδώ:
* * *
Κατά την δική σας περίοδο ποια ήταν η πιο εντυπωσιακή ιστορία κατασκοπίας και αντικατασκοπίας; Του Πενκόφσκι;
Ως προς την αντικατασκοπίας, ήταν η «υπόθεση Πενκόφσκι» και η «υπόθεση του κρασιού», όταν στην Γεωργία συλλάβαμε 500 άτομα (φανταστείτε πως εκεί έδιναν μίζες στους ανακριτές μας, ύψους 30.000 ρουβλίων), αλλά και οι «υποθέσεις συναλλάγματος»... Στην κατασκοπία είχαμε πιο εντυπωσιακές επιτυχίες. Για παράδειγμα, ο φημισμένος κατάσκοπος Μπλέικ, ο οποίος ήταν διευθυντής στις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες.
Μοναδική προσωπικότητα. Τον συνέλαβαν, αλλά απέδρασε από την φυλακή. Ήρθε σ? εμάς, τον δέχτηκα, τον παρασημοφόρησα. Ο Μπλέικ, άλλωστε, ήταν ένας από εκείνους που δούλευαν για εμάς από πεποίθηση, δεν εισέπραττε αμοιβή. Στην εποχή μου δούλευε και η περίφημη «αγγλική πεντάδα» με επικεφαλής τον Κιμ Φίλμπι. Όταν τον «τσάκωσαν» τον μεταφέραμε στην Ε.Σ.Σ.Δ. από την Βόρεια Αφρική. Επί της εποχής μου έγιναν δύο μεγάλες ανταλλαγές: του Βιν (τον οποίον έπιασαν μαζί με τον Πενκόφσκι) τον οποίο ανταλλάξαμε με την υπερκατάσκοπό μας Κόναν τον νεώτερο και οτυ αεροπόρου Πάουερς που τον ανταλλάξαμε με τον θρυλικό Άμπελ. Ο Άμπελ ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, μεγάλος μαθηματικός ήξερε τέσσερις ή πέντε γλώσσες τέλεια.
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός πως όταν ήταν κρατούμενος στην αμερικανική φυλακή, ζωγράφισε το πορτραίτο του Κένεντι και εκείνος τον παρακάλεσε να του το χαρίσει. Στην συνέχεια, το πορτραίτο αυτό για πολύ καιρό ήταν κρεμασμένο στο Οβάλ γραφείο. Πολλά ενδιαφέροντα πράγματα έγιναν εκείνη την εποχή, δεν είναι όμως η ώρα για να μιλήσουμε γι? αυτά.
Ο στρατηγός Καλούγκιν «έδωσε» κανέναν αφού διέφυγε στο εξωτερικό;
Όχι, δεν έδωσε κανέναν. Από τα βιβλία του όμως και τους υπαινιγμούς του, οι Αμερικανοί, ανακάλυψαν ορισμένους. Ο Γκορντιέφσκι έκανε μεγαλύτερο κακό.
Επιστρέφοντας στην ολομέλεια Οκτωβρίου, ποιος παρ? όλα αυτά ήταν ο αρχηγός της συνομωσίας κατά του Χρουστσόφ;
Ο Μπρέζνιεφ και ο Ποντγκόρνι...
Λένε πως ήταν και ο Σελέπιν...
Μα, τι λέτε! Ούτε ο Σελέπιν ούτε εγώ τότε, δεν είχαμε προλάβει να βγάλουμε «την στολή της Κομσομόλ». Μπροστά σε τέτοιους «τρωγλοδύτες» όπως ο Ποντγκόρνι, ο Μικογιάν, ο Κοσίγκιν... πού να τολμήσουμε να ξεμυτίσουμε. Αστεία πράγματα. Όταν λένε, δήθεν, «επεδίωκαν αυτό, είχαν σκιώδη συμβούλιο», λένε ανοησίες.
Με ποια αιτιολογία σας απάλλαξαν των καθηκόντων σας το 1969;
- Η αιτιολογία ήταν πολύ απλή: η θέση μου έπρεπε να χηρέψει για κάποιον.
Για τον Αντρόποφ;
- Τα πράγματα ήρθαν έτσι ώστε αυτός πήρε την θέση μου. Νομίζω, όμως, πως την προετοίμαζαν για τον Νικολάι Ρομάνοβιτς Μιρόνοφ, ο οποίος στην συνέχεια σκοτώθηκε... Αυτή ήταν η αίσθησή μου.
Θυμάμαι το 1965 μου είχε τηλεφωνήσει ο Μπρέζνιεφ: «Μήπως ήρθε η ώρα να έρθεις στην άμαξά μας;» Αμέσως κατάλαβα πως ετοιμάζουν κάποια τρύπα για να με χώσουν και να ελευθερωθεί η θέση.
Κάπου διάβασα πως αμέσως σας διόρισαν όγδοο Α? αναπληρωτή πρωθυπουργό στην Ουκρανία...
- Στην πραγματικότητα ήμουν ο Γ? πρώτος αναπληρωτής. Γελούσα γι? αυτό. Όταν ήμουν στην Ουκρανία, έγιναν τέσσερα κομματικά συνέδρια και ποτέ δεν με εξέλεξαν μέλος της Κ.Ε. Από τους εννέα αναπληρωτές του Υπουργικού Συμβουλίου, οι οκτώ ήταν μέλη της Κ.Ε, οι υπουργοί τους οποίους επέβλεπα ήταν μέλη της Κ.Ε., εγώ, όμως, όχι.
Γιατί;
Όλα αυτά ήταν το τίμημα... Ο Μπρέζνιεφ ελάχιστους «εξόριζε», και αυτό υπό εποπτεία. Το θέμα ήταν πως με τον Σελέπιν μετά από λίγο χρόνια καταλήξαμε σε ένα μονοσήμαντο συμπέρασμα: Κάναμε λάθος με τον Μπρέζνιεφ, δεν ήταν τόσο σημαντικός. Νομίζω πως η πληροφορία για αυτή μας την κρίση, έφτασε στ? αυτιά τους κι άρχισαν να με ψάχνουν.
Ποια είναι η γνώμη σας για τον Μπρέζνιεφ, ήταν ισχυρή προσωπικότητα;
- Όχι. Ήταν πολύ αδύναμη προσωπικότητα. Ο Μπρέζνιεφ ήταν καλός δολοπλόκος, έμπειρος στέλεχος του μηχανισμού, ο οποίος προτιμούσε να περιβάλλεται από ανθρώπους του «χωριού του» και συγγενείς.
Κοιτάξτε, ο Στσελοκόφ, ο Τσίνεφ, ο Στσνταγούν, ο Κιριλένμο, όλοι είναι από το «χωριό του Ντιεμπροπετρόφσκ». Ο Κοσίγκιν είχε πέντε (!) πύργους στο Ντιεμπροπετρόφσκ.Ο γιος του ήταν ο πρώτος αναπληρωτής του Πατολίτσεφ (πράγμα για το οποίο ο Πατολίτσεφ πήρε δύο φορές το παράσημο του Ήρωα), ο Τσουρμπάνοφ, ήταν πρώτος αναπληρωτής του Στσελοκόφ και πάει λέγοντας.
Είναι αλήθεια πως ούτε μία φορά δεν θέλησε «να βγει στην σύνταξη», ότι δεν ζήτησε ποτέ από την Κ.Ε. να τον απαλλάξει;
- Μπορώ να πω μόνο ένα πράγμα: ο Μπρέζνιεφ μόνος του δεν θα έφευγε ποτέ. Δεν υπήρξαν ούτε προσπάθειες ούτε υπαινιγμοί.
Υπήρξε μεταξύ των «αντιχρουστσοφικών» πιο κατάλληλος άνθρωπος για τον ρόλο του Γενικού Γραμματέα;
- Στην συνέχεια, εκ των υστέρων, καταλάβαμε πως η πιο κατάλληλη υποψηφιότητα ήταν, κυριολεκτικά, ο Κοσίγκιν. Τότε, όμως, τον Οκτώβριο, θα μπορούσαμε να το βάλουμε στην θέση του Μπρέζνιεφ.
Για κάποιον λόγο, όμως, τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου, αλλά και εμείς, είχαμε την άποψη πως ο Κοσίγκιν δεν έχει αρκετή πολιτική και διεθνή εμπειρία. Όλη την ώρα ήταν πίσω από την πλάτη του Χρουστσόφ, σε δεύτερο ρόλο και δεν τον άφηναν να δοκιμαστεί στην διεθνή αρένα. Σπανίως δεχόταν ξένες αντιπροσωπείες, σπανίως έκανε πολιτικές δηλώσεις. Ήταν ένας άνθρωπος καθαρά πρακτικός, ένας άνθρωπος της δουλειάς, κατείχε θέσεις υπουργών, όπως οικονομικών, ελαφράς βιομηχανίας, επικεφαλής της Επιτροπής Κρατικού Σχεδιασμού. Ήταν ευρυμαθής, άριστος τακτικιστής, όταν διηύθυνε τις εργασίες του Υπουργικού Συμβουλίου τον απολάμβανες. Κοντολογίς, όταν το καταλάβαμε μετά από ένα, δυο χρόνια, ήταν ήδη αργά.
Εκτός από τον Κοσίγκιν, υπήρχαν άλλες εναλλακτικές λύσεις;
- Ο Στσερμπίνσκι, θα μπορούσε να είναι, οι ρομανόφ και Μαζούροφ, αλλά με πολλές επιφυλάξεις.
Ο Γκρίσιν;
Μα, τι λέτε. Ο Γκρίσιν ήταν πλαδαρός, ένας άνθρωπος που μπορούσε να αποκοιμήσει τόσο πολύ ένα ακροατήριο που δεν θα ξυπνούσε όλο το υπόλοιπο του εικοσιτετραώρου.
Ηγέτης της χώρας έγινε ο πρώην Καγκεμπίτης Αντρόποφ, ενώ τώρα ο, επίσης, πρώην Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς Πούτιν. Ποια είναι η γνώμη σας, «ο άνθρωπος των μυστικών υπηρεσιών» μπορεί να γίνει ισχυρός πρόεδρος;
- Και γιατί ένας καλός τσεκίστας να μην μπορεί να καθοδηγεί καλά;
Μπορούμε να συγκρίνουμε την ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. με την σημερινή FSB;
- Καταλαβαίνετε ότι δεν μπορεί να γίνει καμία σύγκριση. Η πρώτη ήταν ένα πανίσχυρο, πραγματικό τέρας, το οποίο τρομοκρατούσε τους αντιπάλους του. Τώρα, το έχουν διαμελίσει σε έξι - επτά κομμάτια, ανεξάρτητες υπηρεσίες. Για να καταργήσεις και να σπάσουν τα δόντια, άφησαν το τέρας χωρίς δόντια. Για μένα, παραμένει ακατανόητο πως μπορεί η κατασκοπία να δουλέψει χωρίς την αντικατασκοπία. Πώς θα φυλάει τα σύνορα ή την κυβέρνηση, χωρίς να έχει αντικατασκοπία. Δεν το καταλαβαίνω.
Κοίταξα το βιβλίο του Μλέτσιν «Πρόεδροι», από τον πρόεδρο της ΤΣΕ.ΚΑ. Τζερζίνσκι μέχρι τον Πατρούσεφ. Εγώ ήμουν ο δωδέκατος. Αυτό σημαίνει ότι από το 1917 μέχρι το 1961 υπήρξαν έντεκα. Τόσοι όμως ήταν και τα τελευταία δέκα χρόνια. Πώς μπορούμε να μιλάμε για επαγγελματικά εκπαιδευμένα στελέχη, τα οποία θα δουλεύουν σε υψηλό επίπεδο; Έρχεται ένας χωροφύλακας, φέρνει τους δικούς του από την χωροφυλακή, μετά ήταν ο εργολάβος Μπακάτιν, ο πυροσβέστης Στεπάσιν... Καταλαβαίνετε;
Θα φέρω ένα παράδειγμα. Ο πρώτος αναπληρωτής του Αντρόποφ, ο Μπάμπκοφ, ήταν στρατηγός, ιδιαίτερα ταλαντούχος στην αντικατασκοπία. Στην εποχή μου ήταν υποδιευθυντής της αντικατασκοπίας της Δεύτερης Διεύθυνσης και ήξερε την δουλειά. Παρέμεινε όμως αναξιοποίητος από τις μετέπειτα «Επιτροπές» και διάφορες «υπηρεσίες». Ξέρετε, αν αρχίσουμε να απαλλασσόμαστε από τέτοια στελέχη, όπως ο Μπαμπκόφ και ο Σαμπάρσιν, ο σταθμάρχης μας στην Ανατολή, τότε απλά δεν καταλαβαίνω σε τι μπορούμε να ελπίζουμε. Τέτοια στελέχη, σαν κι αυτούς, τα καλλιεργούμε επί δεκαετίες.
Προσέξτε, εσείς ο ίδιος, αποκαλέσατε την ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. τέρας. Το τέρας αυτό θα μπορούσε, φερ' ειπείν, να κάνει πραξικόπημα;
- Φυσικά και θα μπορούσε. Γι' αυτό και το διέλυσαν.
Πώς εκτιμάτε τον συνάδελφό σας, τον τελευταίο πρόεδρο της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. Κριουτσκόφ;
- Τι να σας πω; Την οπερέτα με τίτλο «Επιτροπή Έκτακτης Ανάγκης» την έχετε ακούσει. Είναι ένας από αυτούς. Πρόσφατα, στα γενέθλια της Κομσομόλ συγκεντρώθηκαν πρώην στελέχη της Κομσομόλ στον στρατό, στρατηγοί, συνταγματάρχες. Ήταν και ο στρατάρχης Γιαζόφ σε αυτή την δεξίωση. Μοιράζοντας τα Απομνημονεύματά του, μου ψιθύρισε στ? αυτί: Καταφέρατε τότε να τα λύσετε όλα, εμείς δεν το μπορέσαμε...» Στην Επιτροπή έκτακτης Ανάγκης, ήταν ο Κριουτσκόφ, ο Γιαζόφ, ο Πουγκό... «Δεν τα κατάφεραν». Γιατί; Γιατί δεν ήταν τολμηροί!
Μήπως δεν ήθελαν να πάρουν την εξουσία από τον Γκορμπατσόφ;
Μα, τι λέτε! Στην συνέχεια πήγαν και ζήτησαν συγγνώμη. Φανταστείτε την εικόνα: εγώ μετά την ολομέλεια του Οκτωβρίου να πήγαινα στον Χρουστσόφ και να του έλεγα: «Νικήτα Σεργκέγιεβιτς, με συγχωρείτε. Θέλαμε να σας καθαιρέσουμε, μα δεν τα καταφέραμε...» Αστεία πράγματα. Είδατε πως έτρεμαν τα χέρια του Γιαζόφ στην συνέντευξη Τύπου; Μου τηλεφώνησε ο Σελέπιν και μου είπε: «Έλα, πάμε να κάνουμε μία βόλτα». Συναντηθήκαμε και μου λέει: «Είδες;» «Είδα. Αυτό ήταν, δεν θα γίνει τίποτα!» Την παραμονή, συγκεκριμένα, έδειξαν μία συνέντευξη μου, διάρκειας μιάμισης ώρας για την ολομέλεια του Οκτωβρίου. Του είπα γελώντας: «Γελάω, είχα κάνει μάλιστα ένα σεμινάριο με θέμα: Πώς να το κάνετε. Δεν βοήθησε». Πώς να φέρεις στρατεύματα, τεθωρακισμένα και... δεν κατάλαβαν τίποτα! Ο Γκορμπατσόφ τότε έπαιζε διπλό παιχνίδι: δεν ήταν αντίθετος να αναλάβουν οι εξουσία οι καγκεμπίτες και ήταν έτοιμος να συμμαχήσει μαζί τους. Όταν όμως είδε πως δεν θα καταφέρουν τίποτα, αμέσως άλλαξε πορεία και έκανε τον προσβεβλημένο, τον διωκόμενο, τον συλληφθέντα κ.λπ. Στην πραγματικότητα τον προστάτευαν, όλα τα τηλέφωνά του δούλευαν, μπορούσε να μιλήσει με όποιον ήθελε.
Πιστεύετε πως αν είχαν φερθεί σκληρά, θα πετύχαινε το σχέδιό τους;
- Οι Κίνεζοι φέρθηκαν σκληρά. Για ένα δύο χρόνια τους «πίεσαν». Τώρα όμως όλοι οι πρόεδροι πηγαίνουν στην Κίνα, γιατί η Κίνα αναπτύσσεται καλύτερα από τις υπόλοιπες χώρες.
Αν την εποχή εκείνη ήσασταν αρχηγός της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ, θα παίρνατε σκληρά μέτρα;
Δεν ξέρω αν θα ενεργοποιούσα τόσο μεγάλο αριθμό στρατευμάτων. Έπρεπε να δράσουν διαφορετικά. Ήρεμα να συγκαλούσαν ολομέλεια της Κ.Ε. και θα τα έλυναν όλα... Νομίζετε πως ο Μπρέζνιεφ δεν μου πρότεινε να χρησιμοποιήσω τις δυνάμεις ασφαλείας; Του αρνήθηκα: «Τον Χρουστσόφ τον εξέλεξε ολομέλεια της Κ.Ε. αυτή θα τον απαλλάξει». Κοιτάξτε η Επιτροπή Έκτακτης Ανάγκης ουσιαστικά, ήταν όλη η ηγεσία της χώρας... Τι άλλο χρειαζόταν;
Έπρεπε να φέρουν στρατιώτες και να τους συλλάβουν όλους νόμιμα, γιατί γίνονταν αντισυνταγματικές κινήσεις για την διάλυση της χώρας. Έτσι, έπρεπε να κάνουν και με την Έκτακτη Επιτροπή. Μαζεύτηκαν ο υπουργός Άμυνας, ο πρόεδρος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ, ο επικεφαλής του Υπουργείου Εσωτερικών, ο πρόεδρος της κυβέρνησης και τι έγινε; Ο ένας λέει τώρα πως βρέθηκε τυχαία, ο άλλος πως ήπιε πολύ κι αποκοιμήθηκε, ο τρίτος δεν εμφανίστηκε στην σύσκεψη... Είναι σοβαρά πράγματα αυτά;
Πρόσφατα, είδα μία συνέντευξη του στρατηγού Βαρένικοφ. Ευθέως είπε: «Δεν ήταν ανάμεσα στα μέλη της Έκτακτης Επιτροπής ο Σεμιτσάσνι, για αυτό και απέτυχαν». Ζητώ συγγνώμη γι' αυτό το τσιτάτο, ακούγεται επηρμένο, αλλά είναι τα λόγια του Βαρένικοφ.
