Της Μαρίας Δαμανάκη*
Η πρόοδος σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει μάλλον χαρακτήρα συνεχούς μάχης παρά εκθετικής συνάρτησης. Μιας μάχης - μάλιστα - στην οποία η οπισθοχώρηση δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Παράδειγμα στο πεδίο αυτό αποτελεί το πρόσφατο κύμα συντηρητικοποίησης του νομικού πλαισίου της άμβλωσης σε μία σειρά Πολιτειών της Αμερικής. Στην Τζώρτζια και το Μιζούρι ευοδώθηκε με τον νομοθετικό περιορισμό να ξεκινάει ήδη με την ανίχνευση καρδιακού παλμού στο έμβρυο, ενώ στην Αλαμπάμα εισάγοντας σχεδόν απόλυτη απαγόρευση των αμβλώσεων. Το γεγονός ότι η καθοριστική υπερψήφιση των παραπάνω νομοθετημάτων στις κατά τόπους Γερουσίες αποδόθηκε σε - κατ' αποκλειστικότητα ή κατά συντριπτική πλειοψηφία- λευκούς άνδρες Ρεπουμπλικάνους, αναζωπύρωσε τον διάλογο για την ανάγκη ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων προκειμένου να είναι ευκολότερα υπερασπίσιμα τα αντίστοιχα συμφέροντα.
Οι έμφυλες διεκδικήσεις και η παρουσία των γυναικών στη δημόσια σφαίρα υπήρξαν ανέκαθεν, τουλάχιστον ως έναν βαθμό, έννοιες που αλληλοδιαπλέκονταν. Το ντεμπούτο και κατ' επέκταση η εδραίωση της γυναίκας στο πολιτικό στερέωμα αποτέλεσε μια τέτοια διεκδίκηση, ο δε γυναικείος πολιτικός λόγος συχνά αξιοποιήθηκε ως όχημα για να εμπεδωθούν κοινωνικά τα φύλα ως ισότιμοι συνομιλητές. Μάλιστα δεν ήταν λίγες οι φορές που οι ίδιες οι διεκδικήσεις έδωσαν ώθηση στη συμμετοχή γυναικών στην πολιτική και κατάφεραν να γεφυρώσουν χάσματα, δημιουργώντας πρωτότυπες πολιτικές πρωτοβουλίες με στόχο την ενδυνάμωση του αγώνα για την ισότητα των φύλων.
Στο πεδίο των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων, ένα παράδειγμα όπου το αίτημα ήταν αυτό που ''επεδίωξε'' τη δημιουργία του φορέα διεκδίκησής του είναι η λίστα EMILY [Early Money Is Like Yeast]. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία πολιτικής δράσης που ξεκίνησε περί τα μέσα της δεκαετίας του 1980, στοχεύοντας στην οικονομική υποστήριξη και εκλογή γυναικών υποψηφίων των Δημοκρατικών που τάσσονται υπέρ των αμβλώσεων. Η πολιτική εστίαση της πρωτοβουλίας αυτής οφειλόταν στην πεποίθηση πως οι γυναίκες δεν μπορούν να θεωρηθούν ίσες έως ότου αποκτήσουν έλεγχο στο σώμα τους. Είναι δε αξιοσημείωτο πως από τις 76 γυναίκες υποψήφιες για τη Βουλή των Αντιπροσώπων και τη Γερουσία που στηρίχθηκαν από τη λίστα EMILY το 2018, εξελέγησαν οι 75. Εξίσου σημαντική, ειδικά λόγω του ότι αναπτύχθηκε σε αντίξοο ιδεολογικό περιβάλλον, ήταν το εγχείρημα της λίστας WISH (Women In the Senate and House) στην πολιτικά αντίπερα όχθη, που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 στοχεύοντας επίσης στην εκλογή Ρεπουμπλικανών γυναικών υποψηφίων που τάσσονταν ομοίως υπέρ της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος.
Μια άλλη περίπτωση ενδυνάμωσης κοινών αιτημάτων με έμφυλη χροιά, παρά τις ιδεολογικές διαφορές των πολιτικών χώρων, έρχεται από ένα ευρωπαϊκό κράτος με συντηρητικό προφίλ. Στην Πολωνία, στις αρχές της δεκαετίας του '90 οι έμφυλες διεκδικήσεις έλαβαν μορφή ιδιότυπου ''κοινοβουλευτικού ακτιβισμού'', με τη δημιουργία της Κοινοβουλευτικής Ομάδας των Γυναικών. Ενός γκρουπ που διέτρεξε οριζόντια τις κομματικές γραμμές με στόχο την προώθηση νομοθετικών πρωτοβουλιών για την προστασία των συμφερόντων των γυναικών και των παιδιών. Μια από τις σημαντικότερες επιτυχίες της ομάδας αυτής ήταν η ενσωμάτωση στο κείμενο του Συντάγματος του 1997 της διάταξης του άρθρου 33 που εξασφάλιζε την ισότητα ανδρών και γυναικών. Η σημασία αντίστοιχων ομάδων πίεσης, παρά τα πρακτικά εμπόδια με τα οποία έρχονται συχνά αντιμέτωπες, έγκειται στο ότι δύνανται να δώσουν διέξοδο αποτελεσματικής θεσμικής έκφρασης των έμφυλων διεκδικήσεων, όταν η εν λόγω ατζέντα δεν τίθεται με την απαιτούμενη ένταση μέσα στα επιμέρους κόμματα, βοηθώντας παράλληλα στην ενδυνάμωση των υποκειμένων που συμμετέχουν σε αυτές.
Παρότι λοιπόν μιλάμε για δύο κεφάλαια που συχνά παίρνουν σάρκα και οστά το ένα μέσω του άλλου, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι προχωρούν πάντα χέρι - χέρι; Κοινώς, οι πολιτικές τοποθετήσεις των γυναικών εντάσσονται πάντα στο στρατόπεδο της υπεράσπισης των έμφυλης ισότητας;
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό είναι χρήσιμο να διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις: αυτή στην οποία τα έμφυλα αιτήματα δεν διατυπώνονται από τη γυναίκα πολιτικό είτε γιατί δεν την ενδιαφέρουν είτε γιατί δεν αντιλαμβάνεται το φύλο ως βάση πολιτικού αυτοπροσδιορισμού της, και εκείνη όπου η γυναίκα πολιτικός διαφωνεί με τα έμφυλα προοδευτικά αιτήματα. Η Madeleine Albright είχε πει χαρακτηριστικά πως ''υπάρχει ένα ειδικό μέρος στην κόλαση για τις γυναίκες που δεν βοηθούν άλλες γυναίκες''. Εστιάζοντας στη δεύτερη από τις παραπάνω περιπτώσεις και στη συνακόλουθη αυτοϋπονόμευση στην οποία αυτή οδηγεί, επιλέγω προσωπικά να σταθώ σε μια ανακολουθία, μια λογική ασυνέπεια: το να τοποθετείται μια γυναίκα πολιτικός υιοθετώντας θέσεις ακραία συντηρητικές εναντίον των πολιτικών ισότητας των φύλων, εμπεριέχει το παράδοξο να διεκδικεί για τον εαυτό της ισότιμη αντιμετώπιση στη δημόσια σφαίρα, τη στιγμή που από βήματος διαλαλεί την ανισότητα του φύλου της.
Γίνεται λοιπόν εμφανές πως κάποιες φορές η πορεία δεν είναι αμφίδρομη. Η έμφυλη εκπροσώπηση δεν συνεπάγεται πάντα έμφυλες διεκδικήσεις, κλείνοντας την επικοινωνία μεταξύ των δοχείων. Για όσο όμως διαρκεί η ανάγκη να αρθούν οι αδικίες στο πεδίο της έμφυλης ισότητας, μεταξύ των διεκδικήσεων και της συμμετοχής της γυναίκας στη λήψη αποφάσεων, πρέπει να γίνεται αυτό ακριβώς που συμβαίνει στα συγκοινωνούντα δοχεία: το υγρό να ρέει από την υψηλότερη προς τη χαμηλότερη επιφάνεια μέχρι να βρεθεί στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο.
*Η Μαρία Δαμανάκη είναι δικηγόρος, MSc Βιοηθικής
