Τα θύματα αστυνομικής βίας, είτε θανάσιμης είτε απλά τραυματικής, είναι πολύ περισσότερα από αυτά που βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Πίσω από κάθε γνωστό συμβάν κρύβονται εκατοντάδες άλλα που για διάφορους λόγους μένουν στο σκοτάδι. Επειδή όλοι γνωρίζουμε ότι τα κίνητρα παίζουν καθοριστικό ρόλο στον τρόπο λειτουργίας των δημόσιων λειτουργών, αξίζει να αναφερθούμε σήμερα στο «ένοχο μυστικό» της αμερικανικής έννομης τάξης. Από τη δεκαετία του ’80 ξεκίνησε μία νομική παραφωνία που εν μέρει εξηγεί γιατί οι αστυνομικοί της χώρας δρουν σαν να είναι υπεράνω του νόμου. Η παραφωνία αυτή λέγεται «ειδική ασυλία» (qualified immunity) και αποτελεί εφεύρεση του ανωτάτου δικαστηρίου των ΗΠΑ.
Για να γίνει αντιληπτή η πορεία που οδήγησε μία από τις πιο φιλελεύθερες και δημοκρατικές χώρες του κόσμου σε αυτή τη νομική παραφωνία πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή, λίγο μετά τον εμφύλιο μεταξύ Βορά και Νότου. Το 1871, λίγα χρόνια μετά τη λήξη του αμερικανικού εμφυλίου, είχε καταστεί σαφές ότι η Κου Κλουξ Κλαν και τα μέλη της που ήταν αστυνομικοί και δημόσιοι λειτουργοί δεν είχαν σκοπό να σεβαστούν τα συνταγματικά δικαιώματα των αφροαμερικανών. Για να αποφευχθεί αυτή η τραγωδία το Κονγκρέσο πέρασε νόμο με την ονομασία «Ku Klux Klan» που μέσα του περιείχε την ενότητα 1983 (section 1983). Η ενότητα αυτή, που είναι μέρος του κώδικα των Ηνωμένων Πολιτειών, εξασφάλιζε ότι οποιοσδήποτε δημόσιος λειτουργός παραβεί τα συνταγματικά ή νομικά δικαιώματα οποιουδήποτε πολίτη πως είναι νομικά υπόλογος για τα αδικήματά του.
Μετά από αρκετές δεκαετίες το ανώτατο δικαστήριο ξεκίνησε τις «εκπτώσεις» στην εφαρμογή της ενότητας 1983. Οι λόγοι ήταν πολλοί, όμως τα κυρίαρχα επιχειρήματα για την προνομιακή αντιμετώπιση των αστυνομικών ήταν ότι οι συγκεκριμένοι δημόσιοι λειτουργοί αρκετά συχνά πρέπει να πάρουν αποφάσεις ζωής ή θανάτου σε κλάσματα του δευτερολέπτου καθώς και ότι θα ήταν αδύνατη η αποτελεσματική τέλεση των καθηκόντων τους αν κάθε λίγο και λιγάκι τους έσερναν στα δικαστήρια δικομανείς πολίτες. Έτσι, τη δεκαετία του ’60 το ανώτατο δικαστήριο αποφάσισε (Pierson v. Ray) πως ακόμα και αν ένας αστυνομικός αδικήσει έναν πολίτη, αν οι πράξεις του έγιναν καλή τη πίστη τότε πρέπει να τυγχάνει της προστασίας του νόμου. Τις επόμενες δεκαετίες η ειδική ασυλία πήρε μία ακόμα πιο ξεκάθαρη και αντιδημοκρατική μορφή. Πλέον, για να μπορέσει να μηνύσει ένας πολίτης έναν δημόσιο λειτουργό που θεωρεί πως τον αδίκησε, δεν αρκεί να μπορεί να τον κατηγορήσει για παραβίαση κάποιου δικαιώματος αλλά πρέπει επιπρόσθετα να αποδείξει ότι ο δημόσιος λειτουργός παραβίασε καθαρά καθιερωμένο νόμο (clearly established law). Στη νομική κουλτούρα των ΗΠΑ αυτό σημαίνει για να μηνυθεί ο δημόσιος λειτουργός πρέπει να έχει υπάρξει δεδικασμένο στην ίδια διοικητική περιφέρεια για ακριβώς (ή σχεδόν ταυτόσημο) αδίκημα.
Το αποτέλεσμα της ειδικής ασυλίας που απολαμβάνουν οι αστυνομικοί και άλλοι δημόσιοι λειτουργοί είναι εφιαλτικό. Σε χθεσινό άρθρο των Patrick Jaicomo και της Anya Bidwell στη USA Today, αναφέρονται κάποια ανατριχιαστικά παραδείγματα του πως η ειδική ασυλία έχει χρησιμοποιηθεί για να μη δικαστεί αστυνομικός που έκλεψε 250 χιλιάδες δολάρια, αστυνομικός που πυροβόλησε ένα δεκάχρονο την ώρα που προσπαθούσε να πυροβολήσει το ακίνδυνο κατοικίδιο σκυλί της οικογένειας, υπάλληλοι φυλακών που έκλεισαν κρατούμενο σε κελί πλημμυρισμένο από νερά υπονόμων, και αστυνομικοί που έκλεισαν έναν προφυλακιστέο δεκατετράχρονο σε απομόνωση για ένα μήνα πριν τη δίκη του.
Το ευχάριστο νέο είναι ότι ο αγώνας για την κατάργηση της ειδικής ασυλίας, στον οποίο μετέχουν αρκετοί φορείς της κοινωνίας των πολιτών τόσο από τα δεξιά όσο και από την αριστερά, μπορεί να ελπίζει στη σημερινή συνεδρίαση του ανωτάτου δικαστηρίου των ΗΠΑ όπου και θα αποφασιστεί αν το δικαστήριο θα αναλάβει την κρίση δέκα υποθέσεων που αφορούν την ερμηνεία ή ακόμα και την ύπαρξη της ειδικής ασυλίας. Ας ελπίσουμε ότι η απόφασή των δικαστών θα δικαιώσει την πλούσια συνταγματική παράδοση προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων της χώρας τους και θα δώσει τέλος σε αυτή την τυραννική πρακτική.
