Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Aν ξέρουν στ' αλήθεια κάτι οι ιστορικοί, είναι ότι η Ιστορία δεν είναι μία, δεν είναι γραμμική, δεν είναι μονοσήμαντη — και ότι δεν μπορεί να είναι αντικειμενική: δεν λέει την αλήθεια. Ένας καλός φίλος, και πολύ καλός επιστήμονας, μου είχε πει κάποτε πως ουσιαστικά έχουμε να κάνουμε (ή μάλλον: έχουν να κάνουν — οι ιστορικοί, δηλαδή) με την αποκωδικοποίηση, την αποκρυπτογράφηση ενός παλιμψήστου γραμμένου με ορνιθοσκαλίσματα σε πολλές γλώσσες πάνω σε δέρμα (ανθρώπινο δέρμα) από μελετητές που ξέρουν μία, άντε δύο από αυτές τις γλώσσες. Είναι τόσο πολλές οι εγγραφές στην επιφάνειά του, που «κανονικά» θα έπρεπε κανείς να σηκώσει τα χέρια ψηλά.
«Ποια είναι λοιπόν η ιστορική αλήθεια;» «Μα, ότι δεν υπάρχει τέτοια αλήθεια!» Αυτός είναι ένας τίμιος επιστημονικός διάλογος. Αλλά βέβαια κανείς δεν θα σηκώσει ψηλά τα χέρια — παρά μόνο για να ανασκουμπωθεί. Η Ιστορία πρέπει να καταγραφεί, και θα καταγραφεί. Γιατί η Ιστορία είναι το όχημα των εθνών προς το μέλλον — κι αν είναι τετράγωνες οι ρόδες της, δεν πειράζει? τσουλάνε.
Υπάρχουν τόσες «Ιστορίες» όσες και άνθρωποι που σκαλίζουν τα γεγονότα, που ανακαλύπτουν νέα, που τα συσχετίζουν, που μελετούν τα αρχεία, που εντοπίζουν καινούργια, που αναδεικνύουν την αξία άλλων, που αναδιφούν με υπομονή εντομολόγου σε έγγραφα, σε διαταγές, σε απομνημονεύματα — όσο τέλος πάντων μπορείς να εμπιστευτείς τα πιο αναξιόπιστα ντοκουμέντα, που είναι ακριβώς τα ημερολόγια και τα απομνημονεύματα.
Κατ' αυτά, δεν υπάρχει ούτε μπορεί να υπάρξει «μία» Ιστορία, μία «αληθής» Ιστορία. Η Ιστορία είναι πρωτογενής προπαγάνδα κατασκευασμένη με φερτά υλικά που συλλέγονται κατά το δοκούν από την κοινή, πλατιά κοίτη της ανηφορικής ροής των ανθρώπινων τραυμάτων. Είναι το μέσον —πράγματι!— για να γίνει προσπάθεια να καλλιεργηθεί η εθνική συνείδηση. Ό,τι και να σημαίνει αυτό: «εθνική συνείδηση». Την άνευ όρων, και άνευ ενοχών, πίστη σε ένα φύσει αγαθό κοινό παρελθόν, μια πίστη που τίθεται πάνω από «αντικειμενικότητες»; Μπορεί. Είναι άραγε η εθνική συνείδηση αυτό που σε κάνει καμιά φορά να δακρύζεις όταν κρυφακούς επαίνους για τη χώρα σου; Αυτό που θα σε κάνει να χύσεις το αίμα σου αν απειληθούν τα σύνορα του κράτους; Αυτό που σου επιβάλλει να γιουχάρεις τους αθλητές των άλλων χωρών όταν σε μεταξύ τους αγώνα χάνει ο πρωταθλητής σου;
Ίσως. Ίσως όλα αυτά. Και πολλά άλλα τέτοια. Ίσως, κυρίως, είναι η σιδηρά πίστη σου στο γεγονός ότι έχεις δίκιο: ως μέλος του έθνους. Σε τι; Μα, στα πάντα. Βρίσκεσαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας, στο στρατόπεδο των καλών. Είναι πάνω από προφανές ότι οι άλλοι έχουν άδικο, ότι άρχισαν πρώτοι, ότι επιβουλεύτηκαν την ελευθερία και την ανεξαρτησία σου παραπάνω από μία φορά, ή και ότι υπάρχουν ακριβώς για να τις επιβουλεύονται. Έστω και αν αυτό το «σου» έχει να κάνει με πέντε, ή δέκα, ή και παραπάνω αιώνες πίσω: το έθνος βέβαια είναι άχρονο, γεννήθηκε μαζί με την υπόλοιπη Πλάση, υπήρχε ανέκαθεν.
Όπως όμως και το έθνος των Άλλων, των κακών… Είναι περίεργο, μα νά που εκεί οι Ιστορίες είναι ολόιδιες, καρμπόν: στον πρόλογο και στα συμπεράσματα. Αρκεί μόνο να αλλάξεις τις ονομασίες — και θα δεις πως και οι μεν και οι δε, και οι καλοί και οι κακοί, και εμείς και οι Απέναντι, έχουμε την ίδια ακριβώς άποψη σχετικά με το ποίος ήρξατο χειρών αδίκων: οι Άλλοι — οι όποιοι Άλλοι, πάντα οι Άλλοι. Από όποια μεριά του ιστορικού τηλεσκοπίου προς το παρελθόν και να κάτσεις, η «αλήθεια» είναι κοινή. Και από εδώ, πώς να το κάνουμε, ξεκινούν όλοι οι ρατσισμοί, και όλοι οι εθνικισμοί. Και των άλλων, και οι δικοί μας.
Πριν κάμποσα χρόνια είχε τεθεί ένα θέμα: μπήκαν οι βάσεις ενός βαλκανικού πρότζεκτ που σαν αποτέλεσμα θα απέφερε ένα κοινό σχολικό βιβλίο Ιστορίας για τους λαούς της περιοχής. Ένα βιβλίο που θα διδασκόταν σε όλα τα παιδιά όλων των χωρών της γειτονιάς μας, κατά τεκμήριο πιο «αντικειμενικό» από τα κατά τόπους διδασκόμενα, ώστε να μη διδάσκεται το καθένα την προπαγάνδα της χώρα τους, δηλαδή μια «θυματοποιημένη Ιστορία». Προφανώς και δεν δόθηκε συνέχεια — αν είχε γίνει κάτι τέτοιο, θα ήταν πρωτοσέλιδο για χρόνια, και θα το ξέραμε όλοι. Γιατί, ναι, ΔΕΝ μπορεί να μπει στην κοινή διδασκαλία ένα τέτοιο εγχειρίδιο, η Ιστορία δεν είναι Μαθηματικά και Βιολογία. Δεν μπορεί, όχι.
Αλλά μπορεί να ξαναπροταθεί. Από την Ελλάδα.
Θα μας άρεσε πολύ να το έκανε αυτό η νέα ηγεσία του υπουργείου Παιδείας. Ηγετικά, και με αίσθηση της θέσης της στην περιοχή και στην Ευρώπη —και στον κόσμο—, να απευθυνόταν στα ομόλογα υπουργεία των υπολοίπων χωρών της Χερσονήσου και να τους έλεγε, «Έφτασε η ώρα». Θα το δέχονταν; Όχι, με τίποτε. Βασικά, δεν θα το θέλαμε ούτε εμείς.
Αλλά πόσο θα μου άρεσε να το προτείναμε, στα σοβαρά και βασισμένο πάνω σε ένα καλά μελετημένο προσχέδιο και με έτοιμο οργανόγραμμα. Πόσο θα τονωνόταν, πόσο θα απογειωνόταν η εθνική μου συνείδηση!
