Το ξέσπασμα ωμής βίας με τον άγριο ξυλοδαρμό εργαζόμενου του μετρό στην Ομόνοια από δυο «αρνητές της μάσκας» προκάλεσε τον αποτροπιασμό, όμως ήρθε να προστεθεί σε μια σειρά από παρόμοια περιστατικά μετά από σχεδόν έναν χρόνο πανδημίας.
«Θα αφήσει πολλές κοινωνικές, αλλά και υπαρξιακές ουρές η πανδημία», εξηγεί στο liberal.gr ο Γιάννης Πανούσης, τονίζοντας πως όταν ο άνθρωπος φοβάται ότι δεν μπορεί να προγραμματίσει, διότι ίσως ξανάρθει κύμα πανδημίας ή διότι τελικά δεν είναι τόσο δυνατός όσο νόμιζε, αυτό θα του διαφοροποιήσει όλη τη συμπεριφορά. Και μέσα από τη διαφοροποίηση θα έρθει η αυξανόμενη βία.
Ο καθηγητής Εγκληματολογίας εκτιμά ότι μετά την πανδημία «θα αυξηθούν τα εγκλήματα του παραλόγου με άσκηση βίας χωρίς κανέναν λόγο, το ασύμμετρο έγκλημα».
Συνέντευξη στον Βασίλη Γαλούπη
- Τα περιστατικά βίας για τη μάσκα αυξάνονται τους τελευταίους μήνες. Έξω από σχολεία, στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, προχθές υπήρξε ο άγριος ξυλοδαρμός εργαζόμενου στο μετρό. Μήπως, όμως, η μάσκα είναι απλά η αφορμή για μια αυξανόμενη βία εν μέσω πανδημίας;
Κάθε έγκλημα έχει έναν δικό του κωδικό. Δηλαδή, η κατηγοριοποίηση είναι δύσκολη. Την κάνουμε, βέβαια, για λόγους μεθοδολογίας, όμως υπάρχουν σε κάθε έγκλημα τελείως διαφορετικά κίνητρα, υποκειμενικές προσεγγίσεις ή αντικειμενικά στοιχεία. Κυρίως είναι πως βλέπει το έγκλημα αυτός που το διαπράττει. Τι εικόνα, δηλαδή, έχει μέσα στο μυαλό του όταν ασκεί βία. Αυτό που είδαμε στο μετρό και όσα έχουμε δει τις προηγούμενες εβδομάδες μοιάζουν ίδια, αλλά δεν είναι. Έχουν άλλους συμβολισμούς κι άλλα ερμηνευτικά σχήματα.
Αυτή, λοιπόν, η ομογενοποίηση ότι «η βία φέρνει βία» ή ότι «η μία βία φέρνει άλλη βία» και ότι για όλα αυτά «φταίει» η πανδημία, όπως παλιότερα «έφταιγε» η οικονομική κρίση, δεν έχουν κοινό παρονομαστή. Υπάρχει ένα πλαίσιο, αλλά ο καθένας έχει δικιά του αναπαράσταση και δική του εξήγηση. Κοινός παρονομαστής είναι η βία, αλλά οι ερμηνείες είναι διαφορετικές.
- Παρατηρείτε επί πανδημίας κάποια διαφοροποίηση και στις μορφές της βίας; Και είναι αυξανόμενη, όπως, για παράδειγμα η ενδοοικογενειακή βία;
«Η ενδοοικογενειακή βία είναι άλλο θέμα. Εκεί έχουμε να κάνουμε με έναν σκοτεινό αριθμό. Είναι άλλο η βία του θυμού, της αγανάκτησης, της εκτόνωσης, όπως για παράδειγμα το προχθεσινό περιστατικό. Αυτό λίγο - πολύ μπορείς να το δεις ως περιστασιακό. Τώρα οι βαθιές ρίζες της βίας μέσα στην οικογένεια ή αυτό που θα δούμε όταν βγούμε έξω κανονικά μετά το τέλος της πανδημίας, είναι άλλο ζήτημα.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας εμφανίστηκαν μέσα στην οικογένεια υποβόσκουσες αντιθέσεις οι οποίες χάνονταν όσο ο καθένας πήγαινε στη δουλειά του. Αν, όμως, ο ένας έχει απολυθεί και ο άλλος κάνει δουλειά από το σπίτι, τότε ξαφνικά όσα υπήρχαν σε σιωπηρή αντίθεση μετατρέπονται σε σύγκρουση. Αυτό το έχουμε μέσα στην οικογένεια. Δεν το έχουμε π.χ. στα σχολεία, διότι δεν λειτουργούν τα σχολεία. Δεν το έχουμε στα πανεπιστήμια, επειδή επίσης δεν λειτουργούν. Το ίδιο και στα γήπεδα.
Κατά τη γνώμη μου η πανδημία θα αφήσει πολλές κοινωνικές ουρές. Και προσωπικές, υπαρξιακές… Δηλαδή, όταν ο άνθρωπος πια φοβάται ότι δεν μπορεί να προγραμματίσει, διότι ίσως ξανάρθει κύμα πανδημίας ή διότι τελικά δεν είναι τόσο δυνατός όσο νόμιζε ή διότι δεν καταλαβαίνει από πού έρχεται αυτό και πιστεύει ότι ο Θεός μας τιμωρεί ή ότι οι Αρειανοί είναι ή ότι τα κάνει η Φύση, αυτό θα του διαφοροποιήσει όλη τη συμπεριφορά. Και μέσα από τη διαφοροποίηση θα έρθει η αυξανόμενη βία. Δεν υπάρχει χουλιγκανισμός, λοιπόν, αφού δεν υπάρχουν φίλαθλοι στις εξέδρες. Τι θα γίνει, όμως, όταν ανοίξουν τα γήπεδα; Το έχει σκεφτεί κανένας αυτό;
- Αυτή η «ενέργεια» επί πανδημίας συσσωρεύεται και κάποια στιγμή θα ξεσπάσει;
Ναι, μαζεύεται πράγμα που κάποια στιγμή είναι αναπόφευκτο να εκτονωθεί. Διότι ο κλεισμένος άνθρωπος πού θα βγάλει θυμό, δυσαρέσκεια, αποτυχία, απογοήτευση; Αυτά δεν βγαίνουν τώρα ούτε στο κρασί, ούτε στο γλέντι, ούτε στην ταβέρνα, ούτε στον έρωτα, ούτε πουθενά. Κάπου θα βγούνε. Χρειάζεται μια συζήτηση για την επόμενη μέρα, η οποία δεν γίνεται δυστυχώς.
- Θα έπρεπε να ξεκινήσει αυτή η κουβέντα; Κι εκτιμάτε ότι θα είναι κάτι μεγαλύτερο από μια πιθανή οικονομική κρίση;
Ναι, γιατί η οικονομική κρίση θα ελεγχθεί με τον άλφα ή βήτα τρόπο. Θα υπάρχουν, βέβαια, κοινωνικά στρώματα και ομάδες που θα έχουν πληγεί, αλλά τα κοινωνικά και τα προσωπικά νομίζω ότι θα έχουν μεγαλύτερες ουρές. Μπορούν να αλλάξουν τη φύση των σχέσεων των ανθρώπων. Όπως ήδη συμβαίνει. Βήχει ένας και πέντε τον βρίζουν. Παλιά θεωρείτο ότι ήσουν καταδότης αν ήλεγχες τον πλαϊνό σου. Σήμερα, όμως, ελέγχεις τον πλαϊνό σου με κάποιον τρόπο. Και ταυτόχρονα ελέγχεσαι. Θα αλλάξουν πολλά πράγματα κατά τη γνώμη μου.
Τώρα είναι λογικό όλο το βάρος να πέφτει στο οικονομικό. Προφανώς και είναι το άμεσο, αφού είναι θέμα επιβίωσης. Αλλά για σκεφτείτε τις κοινωνικές και άλλες ουρές που θα μας προκύψουν. Πάμε σε κοινωνικούς αποκλεισμούς ηλικίας, για παράδειγμα. Όσο και να λέμε ότι «α, πόσο αγαπάμε τους ηλικιωμένους», βλέπουμε ότι ήδη έχει αρχίσει μια ιστορία με τους 85άρηδες. Λένε κάποιοι ότι «εγώ είμαι 55 ετών και είμαι ζωτικός, γιατί τον 85άρη πας και τον «σώζεις» πρώτο;». Έχουμε έναν κοινωνικό ρατσισμό.
- Συνεπώς, μπροστά μας έχουμε να αντιμετωπίσουμε κοινωνικά διλήμματα σοβαρά. Μάλιστα, κάποια εξ’ αυτών για πρώτη φορά.
Εδώ υπάρχει και το μεγάλο ερώτημα. Πώς ο άνθρωπος που αυτή την ώρα ετοιμάζει τον μετά-άνθρωπο, πώς αυτός ο υπεράνθρωπος βρίσκεται ξαφνικά να είναι κλειδωμένος σε ένα σπίτι και φοβισμένος; Υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να τεθούν και να συζητηθούν.
- Και κάπως έτσι λόγω ανασφάλειας και συσσωρευμένου θυμού αυξάνονται τα περιστατικά ωμής βίας με ξεσπάσματα, όπως το προχθεσινό…
Ναι, είναι ξέσπασμα. Αλλά προσέξτε κάτι. Εδώ έχουμε μια αιτία και μια αφορμή. Οι τύποι ήθελαν να κάνουν τους μάγκες απ’ ό,τι κατάλαβα, ο υπάλληλος τούς είπε κατεβάστε τα πόδια σας και φορέστε τη μάσκα, αυτοί εξοργίστηκαν και τον δείρανε. Είναι πολύ κακό κι απαράδεκτο αλλά υπάρχει μια «λογική» συνέχεια. Μαλώσανε τρεις άνθρωποι, δυο κι ένας. Για σκεφτείτε τώρα, όμως, μια βία του παραλόγου. Κάποιος ο οποίος ενώ περπατάς στο δρόμο, σε βλέπει ότι είσαι π.χ. πολύ ψηλός και σου δίνει μια σφαλιάρα. Κουβαλάει μέσα του ένα δυναμικό βίας που θέλει να το βγάλει και δεν έχει κανέναν λόγο όταν σε χτυπάει.
- Θα μπορούσαμε να ζήσουμε κάτι τέτοιο, δηλαδή;
Νομίζω ότι θα αυξηθούν τα εγκλήματα του παραλόγου. Κλασική περίπτωση είναι ο Ξένος του Καμύ. Ασκείς βία ή σκοτώνεις χωρίς κανέναν λόγο. Θες να βγάλεις αυτό που έχεις μέσα σου. Και το βγάζεις στον πρώτο τυχόντα. Εκτιμώ ότι αυτό είναι κάτι που θα αυξηθεί. Μια π.χ. κλοπή είναι μέσα στην «τρέχουσα λογική» του εγκλήματος. Το άλλο, όμως, είναι διαφοροποίηση των ανθρώπινων σχέσεων. Και είναι ένα ασύμμετρο έγκλημα. Που έρχεται από παντού.
* Ο Γιάννης Πανούσης είναι καθηγητής Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Θράκης
