Την εκτίμησή του ότι η Τουρκία θα κλιμακώσει την ένταση στο Αιγαίο, εφόσον αυξηθούν οι δημοσκοπήσεις που δείχνουν τον Ερντογάν είτε να μη κερδίζει τις εκλογές από τον πρώτο γύρο, είτε ακόμη και να χάνει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, διατυπώνει μέσω του Liberal ο Κώστας Υφαντής, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Έχοντας άμεση εικόνα του προεκλογικού κλίματος στη Τουρκία, καθώς διδάσκει ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωσταντινούπολης, θεωρεί ότι σε ένα τέτοιο σενάριο, «ίσως ο Ερντογάν εργαλειοποιήσει το εθνικιστικό κομμάτι, όχι μόνο στα ελληνο-τουρκικά, αλλά παντού, παίζοντας το χαρτί της σωτηρίας της πατρίδας».
Επισημαίνει πόσο ψηλά βρίσκεται στη προεκλογική ατζέντα το ζήτημα των "8", φέρνει ως παράδειγμα δημοσιεύματα που έχουν ξεθάψει την υπόθεση Οτζαλάν, ενώ δεν αποκλείει τα αντίποινα της Άγκυρας να μη περιοριστούν στο να σταματήσει να δέχεται επιστροφές μεταναστών - προσφύγων από την Ελλάδα, παρά να έχουν συνέχεια. Από το να επιτρέπει την μετακίνηση μεταναστών από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν και όχι προσφύγων, έως του να φτάσει να ανακαλέσει άδειες παραμονής και εργασίας για Έλληνες που ζουν και εργάζονται στη Τουρκία.
Ερωτηθείς αν έχουν σχολιαστεί στη γείτονα, οι πρόσφατες δηλώσεις Καμμένου ότι «η πατρίδα μας μεγαλώνει, και ότι πολύ σύντομα θα επεκταθούν τα εθνικά μας ύδατα με την αναγνώριση της ΑΟΖ», απαντά ότι ίσως ένας λόγος που τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης δεν τους έχουν δώσει ιδιαίτερο βάρος, να σχετίζεται με το γεγονός ότι το κύρος του Έλληνα υπουργού Άμυνας στη Τουρκία δεν είναι πολύ υψηλό, αφού θεωρείται ακραίος και σκληροπυρηνικός που προσπαθεί να επιβιώσει πολιτικά υιοθετώντας μια εθνικιστική ρητορεία.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
– Ερωτηθείς προ ημερών, εκπρόσωπος της Κομισιόν δήλωσε ότι η Άγκυρα όχι μόνο πρέπει να τηρήσει τη συμφωνία επανεισδοχής μεταναστών με την Ελλάδα, αλλά και ότι αυτή η υποχρέωση αποτελεί προαπαιτούμενο για την κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες. Άραγε μετά από αυτό θα πάρει πίσω την απόφασή της η κυβέρνηση Ερντογάν;
Θεωρώ πως δύσκολα η Άγκυρα θα πάρει πίσω την απόφαση της πριν από τις εκλογές της 24ης Ιουνίου. Αλλά πρέπει να παραδεχτούμε ότι στο πλαίσιο της οξυμένης αντιπαράθεσης αυτή η κίνηση είναι αρκετά μελετημένη.
Κλιμακώνει με τη συγκεκριμένη κίνηση μόνο διπλωματικά την ένταση στα ελληνο-τουρκικά, δίχως να στρατιωτικοποιεί την διμερή διελκυστίνδα. Απαντά δηλαδή στην απελευθέρωση των «8» με ένα μέτρο που δεν αφήνει πολλά περιθώρια αντίδρασης στο ίδιο πεδίο στην Αθήνα.
– Τι ακριβώς εννοείτε;
Εννοώ ότι δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά πράγματα. Σαφώς η αντίδραση των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων ήταν πολύ θετική, εμείς θα δηλώσουμε προφανώς ικανοποιημένοι από αυτήν, αλλά σε διμερές επίπεδο δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι παραπάνω για να αναγκάσουμε την Άγκυρα σε αναδίπλωση.
Ναι, θα μπορούσε κάποιος να προτείνει να παγώσουμε άλλο ένα κεφάλαιο της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας ή και ολόκληρη τη διαδικασία. Αυτό όμως δεν θα είχε κανένα ουσιαστικό αντίκτυπο, ούτε στη Τουρκία, ούτε στην ελληνική κοινή γνώμη. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις είναι σε μηχανική υποστήριξη και η εργαλειοποιήση τους από την Αθήνα θα προκαλούσε μόνον ειρωνικά χαμόγελα.
– Στην ουσία όμως η κίνηση της Άγκυρας για αναστολή της συμφωνίας επιστροφής μεταναστών από την Ελλάδα στη Τουρκία, δεν αμφισβητεί την ίδια τη συμφωνία της χώρας με την ΕΕ για το προσφυγικό;
Θα πρέπει να περιμένουμε λίγες ημέρες ώστε να δούμε πως θα εξελιχθούν τα πράγματα. Αν με ρωτάτε τι θα συμβεί, πιστεύω ότι η Τουρκία θα πάψει να δέχεται επιστροφές μεταναστών-προσφύγων από την Ελλάδα, δίχως όμως να επιτρέψει την απότομη αύξηση των ροών.
Σε μια παραλλαγή των παραπάνω, η Τουρκία θα μπορούσε να ελέγξει τις ροές με έναν επιλεκτικό τρόπο. Για παράδειγμα να επιτρέπει την μετακίνηση μεταναστών από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν και όχι προσφύγων. Αν αυτό συμβεί είναι εύκολο να καταλάβουμε την τακτική λογική.
– Τι θα πετύχαινε με αυτό;
Αν κάτι τέτοιο συμβεί, η Άγκυρα αποφεύγει την ηθική απαξίωση της χρήσης των προσφύγων για να πλήξει την Ελλάδα αλλά ταυτόχρονα αφήνει τους παράτυπους μετανάστες να περνούν με ελεγχόμενο ρυθμό.
Γενικά όμως και ανεξάρτητα από τα τακτικά σενάρια που θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί, αν οι ροές από τα τουρκικά παραλία προς τα ελληνικά νησιά παραμείνουν σε σχετικά ανεκτά επίπεδα, αλλά ταυτόχρονα σταματήσουν ή μειωθούν οι επαναπροωθήσεις προς τη Τουρκία, τότε προφανώς και θα αυξηθεί ο αριθμός των εγκλωβισμένων στην Ελλάδα.
Δεν έχει γίνει αρκούντως αντιληπτό στην Ελλάδα, ωστόσο το ζήτημα των «8» βρίσκεται πολύ ψηλά στην προεκλογική ατζέντα του Προέδρου Ερντογάν.
Οσοι και όσες μελετούν την Τουρκική ηγεσία δεν είχαμε καμμιά αμφιβολία ότι η Έγκυρα δεν θα αντιδρούσε στην απόφαση της ελληνικής δικαιοσύνης. Για τον Πρόεδρο Ερντογάν, ο οποίος έχει αναγάγει το ζήτημα της τιμωρίας όλων των έστω και υπόπτων για εμπλοκή στην απόπειρα πραξικοπήματος σε προσωπική αδιαπραγμάτευτη υποχρέωση, η «τιμωρία» όσων δεν διευκολύνουν αυτήν την εκστρατεία είναι sine qua non.
Χαρακτηριστικό δείγμα της έντασης με την οποία αντιμετωπίζεται το ζήτημα των «8», είναι και πρόσφατα δημοσιεύματα στις μεγαλύτερες σε κυκλοφορία τουρκικές εφημερίδες, που έφτασαν να «ξεθάψουν» την υπόθεση Οτζαλάν του 1999. Μιλώ για δημοσιεύματα τα οποία αναφέρονται στην «εχθρότητα» κατά της Τουρκίας που χαρακτηρίζει τους Έλληνες.
– Στην ίδια λογική, δηλαδή σαν αντίποινα για τους «8», να εκλάβουμε και τη προειδοποίηση Τσαβούσογλου ότι επίκειται περαιτέρω δράση της Τουρκίας. Τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό;
Θα μπορούσε να σημαίνει από ανάκληση αδειών παραμονής και εργασίας για Ελληνες που ζουν και εργάζονται στη Τουρκία, έως επαναφορά της βίζας για τους Ελληνες που θέλουν να επισκεφτούν τη χώρα.
Στη λογική αυτή εντάσσονται και τα κλιμακούμενα μέτρα επιφυλακής στο Αιγαίο που ανακοίνωσε η Άγκυρα. Εντάσσονται όλα αυτά σε μια επίδειξη δύναμης, ενταγμένη στην προεκλογική λογική.
Εκτιμώ ότι εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα και δεδομένων των δημοσκοπήσεων, ενδεχομένως ο Ερντογάν να «καλωσόριζε» μια αύξηση της έντασης. Πέρα από αυτά που έχουν συμβεί μέχρι τώρα. Μια ένταση που θα του επέτρεπε να παίξει ξανά το εθνικιστικό χαρτί, και να «αδειάσει» τους αντιπάλους του.
– Τι εννοείτε δεδομένων των δημοσκοπήσεων; Αναφέρεστε σε κάποιες που τον δείχνουν να μην εκλέγεται από τον πρώτο γύρο ή και να χάνει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία;
Το θέμα είναι πως διαβάζει κανείς τις δημοσκοπήσεις.
Σύμφωνα με την αισιόδοξη «ανάγνωση» για την πλευρά Ερντογάν, τότε ενδεχομένως να κερδίσει από τον πρώτο κιόλας γύρο. Συγκεντρώνει ήδη ένα σχεδόν 45%, όταν το ίδιο ποσοστό μαζεύουν όλοι μαζί οι αντίπαλοί του, επομένως τα πάντα θα εξαρτηθούν από την κουρδική ψήφο.
Σύμφωνα με τη λιγότερο αισιόδοξη “αναγνωση” για τον Τούρκο Πρόεδρο, και αν αυξηθούν οι δημοσκοπήσεις που δείχνουν είτε να μη κερδίζει τις εκλογές από τον πρώτο γύρο, είτε ακόμη και ότι το AKP να χάνει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, τότε νομίζω ότι θα πρέπει να περιμένουμε αύξηση της έντασης σε όλα τα μέτωπα.
Σε αυτό το σενάριο, ίσως ο Ερντογάν εργαλειοποιήσει το εθνικιστικό κομμάτι, όχι μόνο στα ελληνο-τουρκικά, αλλά παντού, όπως στο Κουρδικό, και στο ζήτημα της Συρίας. Ισως παίξει το χαρτί «σωτηρίας» της πατρίδας, την οποία μόνο εκείνος μπορεί να εγγυηθεί. Το έκανε το καλοκαίρι που μεσολάβησε μεταξύ των εκλογικών αναμετρήσεων το 2015.
Σε κάθε πάντως περίπτωση, δυσκολεύομαι να δω πως μπορεί να χάσει αυτές τις εκλογές. Ακόμη και αν δεν κερδίσει από τον πρώτο γύρο, δύσκολα δεν θα επικρατήσει στο δεύτερο.
– Σε αυτό το κλίμα πόλωσης, όπως το περιγράφετε, τι αντίκτυπο είχαν στη Τουρκία οι πρόσφατες δηλώσεις του υπ. Άμυνας Π. Καμμένου πως «η πατρίδα μας μεγαλώνει, και ότι πολύ σύντομα θα επεκταθούν τα εθνικά μας ύδατα με την αναγνώριση της ΑΟΖ»;
Αντίθετα με ό,τι θα ανέμενε κανείς, δεν έχουν ακόμη συζητηθεί και σχολιαστεί αυτές οι δηλώσεις στο βαθμό που θα περίμενε κανείς. Ισως γιατί υπήρξαν διευκρινίσεις ίσως και επειδή το κύρος του Ελληνα υπουργού Άμυνας στη Τουρκία δεν είναι πολύ υψηλό αφού θεωρείται ακραίος και σκληροπυρηνικός που προσπαθεί να επιβιώσει πολιτικά υιοθετώντας μια εθνικιστική ρητορεία. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι δεν θα χρησιμοποιηθούν αν θεωρηθεί ωφέλιμο στο πλαίσιο των προεκλογικών αναγκών.
* Ο Δρ. Κώστας Υφαντής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kadir Has.
