Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Σε αντίθεση με τους θαυμαστές και τα μέλη άλλων ολοκληρωτισμών, οι οπαδοί και οι θιασώτες του κομουνισμού, και κυρίως τα απλά μέλη των κομουνιστικών κομμάτων, υπήρξαν γενικά —για να το θέσουμε σχηματικά— πιο ανθρώπινοι. Έτσι, οι αποκαλύψεις των θηριωδιών του κομουνισμού επηρέαζαν πάντα μεγάλες μάζες των στελεχών και των συνοδοιπόρων του: τους εξουθένωναν, σχεδόν τούς αποστερούσαν από κάθε διάθεση να συνεχίσουν να πιστεύουν, να στηρίζουν ή ακόμη και να ονειρεύονται.
Η εισβολή στην Τσεχοσλοβακία μισού εκατομμυρίου στρατιωτών από τις πέντε χώρες του λεγόμενου Συμφώνου της Βαρσοβίας (της Σοβιετικής Ένωσης, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας, της Βουλγαρίας και της Ανατολικής Γερμανίας) σαν σήμερα πριν από μισό αιώνα δεν ήταν ένα ακόμη γεγονός από τα πολλά, μία συνηθισμένη επίδειξη δύναμης της ΕΣΣΔ, και ασφαλώς όχι μία, απλώς, αυστηρή επίπληξη προς μία σύμμαχο χώρα που έδειχνε πως ήθελε να ακολουθήσει μία κάπως διαφοροποιημένη από την επιβαλλόμενη πορεία. Ήταν μία πολεμική ενέργεια που ξυπνούσε μνήμες τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου — αλλά με τη σοβιετική Ρωσία στη θέση της ναζιστικής Γερμανίας. Τα δε παρεπόμενά της ήταν πολύ ισχυρά και έξω από τα σύνορα τής τότε Τσεχοσλοβακίας — για την ακρίβεια, επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό και την πορεία των κομουνιστών και των κομουνιστικών κομμάτων και στην Ελλάδα. Μάλιστα, τα αποτελέσματα της διάσπασης του ΚΚΕ το 1968 είναι ορατά ακόμη και στις μέρες μας: το αντιμάμαλο που φούσκωσε πριν μισό αιώνα σήμερα εν πολλοίς είναι στην κυβέρνηση.
Δεν θα σταθούμε στα γεγονότα που οδήγησαν στην κατάπνιξη της Άνοιξης της Πράγας, καθώς είναι λίγο-πολύ γνωστά. Ένα κείμενο που συστήνουμε για ανάγνωση είναι αυτό. Εκείνο που θα μας απασχολήσει είναι η πρόσληψη της 21ης Αυγούστου του 1968 από τους σημερινούς νέους της Τσεχίας, χώρας που έχουμε την τιμή να μας φιλοξενεί, καθώς πιστεύουμε ότι αυτό έχει μεγαλύτερη σημασία σήμερα, μια εποχή (και) ιδεολογικών ανακατατάξεων — για να μην πούμε «ιδεολογικής ανακατωσούρας».
Απευθυνθήκαμε στον Κώστα Τσίβο, Επίκουρο Καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας και επικεφαλής του Τμήματος Νεοελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Καρόλου της Πράγας, που συνέταξε για το Liberal το παρακάτω κείμενο. Τον ευχαριστούμε θερμά:
Το 1968 με τη ματιά των νεαρών Τσέχων
Πολυσέλιδα αφιερώματα στις εφημερίδες, προβολές ντοκουμέντων στα τηλεοπτικά κανάλια, εκθέσεις φωτογραφίας, φεστιβάλ νέων ιστορικών ταινιών και βέβαια χιλιάδες σχετικές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Με αυτό τον τρόπο Τσέχοι και Σλοβάκοι υπενθυμίζουν τη σημασία του φετινού ιωβηλαίου της Άνοιξης της Πράγας.
Η ποικιλότροπη προβολή των 50 χρόνων από τη βίαιη καταστολή της Άνοιξης της Πράγας δεν προσελκύει ωστόσο το ενδιαφέρον των νεαρών Τσέχων. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση της εταιρείας Post Bellum, σχεδόν ένας στους δυο νέους ηλικίας μεταξύ 15 και 24 ετών δεν γνωρίζει καθόλου ή δεν μπορεί να απαντήσει κατά προσέγγιση στην ερώτηση «Τι έγινε την 21η Αυγούστου του 1968;» Ακριβέστερες απαντήσεις δίνουν οι εκπρόσωποι των μεγαλύτερων ηλικιών, και ειδικότερα όσοι έζησαν από πρώτο χέρι τα γεγονότα.
Ποιοι είναι οι λόγοι που η τσεχική νεολαία αδιαφορεί για τα γεγονότα του '68 και γιατί οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αποτιμούν μάλλον με αμηχανία την Άνοιξη της Πράγας; Μια ερμηνεία που προσφέρεται είναι αυτή που κάνει λόγο για τη «Χαμένη Γενιά του '68» που μέθυσε από την έκρηξη της ελευθερίας και τις προσδοκίες που καλλιέργησε στην κοινωνία η ρεφορμιστική πτέρυγα του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας, με επικεφαλής τον Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ. Επρόκειτο για τη γενιά που στην πλειονότητά της πίστεψε στην επαγγελία ενός «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο» και είδε τις ελπίδες της να διαλύονται κάτω από τις ερπύστριες των τανκς του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Μια γενιά που σχεδόν ομόθυμα στήριξε την ηγεσία της χώρας τις ημέρες που αυτή βρισκόταν φυλακισμένη στη Μόσχα. Μια γενιά που, μετά από μια μεγαλειώδη εβδομάδα αντίστασης, είδε τους λατρεμένους (κομουνιστές) ηγέτες της να υποκύπτουν τελικά στις ασφυκτικές πιέσεις του Κρεμλίνου και να γυρίζουν πίσω ταπεινωμένοι, αναλαμβάνοντας οι ίδιοι το βδελυρό έργο του ξεδοντιάσματος της μεταρρυθμιστικής πορείας που οι ίδιοι είχαν δρομολογήσει.
Λίγους μήνες μετά την καταστολή της Άνοιξης της Πράγας, οι πρωταγωνιστές της καρατομήθηκαν. Περίπου 100.000 Τσεχοσλοβάκοι, στην πλειοψηφία τους διανοούμενοι και επιστήμονες, κατέφυγαν στη Δύση. Μισό εκατομμύριο ρεφορμιστές κομουνιστές διαγράφτηκαν από το ΚΚ Τσεχοσλοβακίας και αναγκάστηκαν να ασκούν χειρωνακτικά επαγγέλματα. Άλλοι τόσοι υπέγραψαν δηλώσεις μετανοίας και αποσύρθηκαν από την ενεργό πολιτική, κοιτώντας ο καθένας τη δουλίτσα του. Η χώρα επέστρεψε στην μπρεζνιεφική γκρίζα καθημερινότητα, ενώ μνήμες του '68 εξαγοράστηκαν από τη νεοσταλινική ηγεσία του Γκούσταβ Χούζακ με αυξήσεις παροχών, άνοδο του καταναλωτισμού και ιδιώτευση.
Οι μνήμες του '68 και ορισμένοι από τους πρωταγωνιστές της ξαναήλθαν για ένα φεγγάρι στην επικαιρότητα 21 χρόνια μετά, την περίοδο της Βελούδινης Επανάστασης. Τότε ακόμα, μόνο ένα χαμηλό ποσοστό Τσεχοσλοβάκων επιθυμούσε παλινόρθωση του καπιταλισμού. Το 70% επιθυμούσε σοσιαλισμό με ελευθερίες και προσέβλεπε σε δικαίωση των διωγμένων πρωταγωνιστών του '68. Ωστόσο, η εποχή δεν προσφερόταν για νέους πειραματισμούς με «καλούς» ή «πρώην» κομμουνιστές. Οι εκπρόσωποι του '68 σύντομα παραμερίστηκαν από την πολιτική σκηνή της χώρας. Ο Ντούμπτσεκ «σκοτώθηκε» το 1992 σε ένα περίεργο αυτοκινητικό δυστύχημα, το οποίο ακόμα δεν έχει διαλευκανθεί. Η προσφυγή στον ακραίο αντικομουνισμό αποτέλεσε συνήθη πρακτική της νέας πολιτικής ελίτ, ειδικότερα όταν αυτή ερχόταν αντιμέτωπη με απανωτά σκάνδαλα διασπάθισης της δημόσιας περιουσίας. Την επόμενη εικοσαετία, στο κυρίαρχο αφήγημα για τη νεότερη ιστορία της χώρας δεν υπήρχαν περιθώρια για λεπτούς διαχωρισμούς μεταξύ «καλών» και «κακών» κομουνιστών. Σε σύμβολο αντίστασης και διαμαρτυρίας όλων των Τσεχοσλοβάκων στην εισβολή των Σοβιετικών αναδείχτηκε ο Γιαν Πάλαχ και ο μαρτυρικός αυτοπυρπολισμός του.
Στη σημερινή Τσεχία οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν το φετινό ιωβηλαίο με αντιφατικές έως αλλόκοτες προσεγγίσεις, γεγονός που μάλλον τονώνει την αποστροφή της νεολαίας για την πολιτική και τα κοινά. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο Πρόεδρος Μίλος Ζέμαν δεν πρόκειται να προβεί σε καμία δήλωση ή να παραστεί σε κάποια σχετική εκδήλωση, καθώς, σύμφωνα με δήλωση του εκπροσώπου του, «ο πρόεδρος μίλησε όταν έπρεπε», δηλαδή πριν από 50 χρόνια, όταν εξέφρασε τη διαφωνία του με την εισβολή των Σοβιετικών (γι' αυτό τον λόγο διώχτηκε τότε από τη δουλειά του στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο και διαγράφτηκε από το ΚΚ Τσεχοσλοβακίας). Αντιθέτως, στεφάνι στη μνήμη των νεκρών της εισβολής θα καταθέσει ο νέος πρωθυπουργός της χώρας Αντρέι Μπάμπις, αποδεδειγμένα πράκτορας της περιβόητης μυστικής αστυνομίας StB και παράλληλα κατηγορούμενος για διασπάθιση κεφαλαίων ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Ας σημειωθεί ότι ο δισεκατομμυριούχος Μπάμπις κυβερνά από τον Οκτώβριο την Τσεχία σε συμμαχία με τους σοσιαλδημοκράτες και με την ανοχή που του παρέχουν οι βουλευτές τού ΚΚ Τσεχίας!
