Του Δημήτρη Δημητράκου
Η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που αναγνωρίζεται ως νόμιμο, τουλάχιστον σε χώρες του δυτικού πολιτισμού. Όμως, η δημοκρατία βρίσκεται σε υποχώρηση τα τελευταία χρόνια. Η υποχώρηση αυτή δεν οφείλεται κυρίως σε πραξικοπήματα ή στασιαστικά κινήματα που την ανατρέπουν, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, αλλά στη φθορά ή υπονόμευση των θεσμών. Αυτό βεβαιώνεται από το Freedom House, μια ΜΚΟ στις ΗΠΑ που μελετάει και προωθεί τη δημοκρατία σε παγκόσμια κλίμακα, όπως επίσης και από άλλες ειδικευμένα επιτελεία μελέτης, όπως είναι μεταξύ άλλων το Economist Intelligence Unit, πολιτικοί επιστήμονες κύρους, όπως ο Larry Diamond στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, καθώς και ο Yacha Mounk του Χάρβαρντ. Η ποιότητα της δημοκρατίας χειροτέρεψε σε 89 χώρες τα τελευταία 12 χρόνια, ενώ βελτιώθηκε σε 27, σύμφωνα με το Freedom House. Οι μετρήσεις δεν αφορούν μόνο τις εκλογές, αλλά και πολλά άλλα βασικά στοιχεία της δημοκρατίας, όπως είναι η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, ο σεβασμός στα δικαιώματα του πολίτη, η ελευθερία του Τύπου, το κράτος δικαίου κ.ά.
Γεγονός, πάντως, είναι ότι μας εγκατέλειψε η ευφορία των ετών '90, με το κύμα εκδημοκρατισμού που επικράτησε μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη. Ακολούθησε σειρά γεγονότων που έχουν να κάνουν με το κλίμα τρομοκρατίας που δημιούργησε η συνεχώς επιδεινούμενη κατάσταση στη Μ. Ανατολή, την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στη Νέα Υόρκη και τη μαζική έξοδο προσφύγων και μεταναστών από την Ασία και την Αφρική προς την Ευρώπη. Οι Δημοκρατίες χρειάστηκε να θωρακιστούν απέναντι στους δηλωμένους εχθρούς της δημοκρατίας, που τη φορά αυτή δεν ήταν οπαδοί μιας ολοκληρωτικής ιδεολογίας, όπως ήταν ο ναζισμός και ο κομμουνισμός, αλλά οι ζηλωτές μιας εκδοχής του Ισλάμ, που κήρυσσε την εξολόθρευση των «απίστων». Ήταν αναπόφευκτο αυτή η εξέλιξη να προκαλέσει ξενοφοβικές τάσεις και να ενισχύσει αντιδημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις.
Φυσικά έπαιξε ρόλο και η παγκόσμια οικονομική κρίση, στον βαθμό που έπεσε δραματικά το επίπεδο ζωής και πολλοί πολίτες έχασαν την εμπιστοσύνη τους στους θεσμούς και στήριξαν λαϊκιστικά κόμματα, τα οποία κήρυσσαν ανοιχτά την εναντίωσή τους σ' αυτούς ή και τους υπονόμευσαν ή τους αλλοίωσαν όταν ήρθαν στην εξουσία.
Όμως, υπάρχει άλλος ένας παράγοντας που συντελεί στην αποδυνάμωση της δημοκρατίας και αυτός είναι η οικονομική στασιμότητα. Η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι προτιμότερη μόνο διότι η κοινωνία γίνεται πιο πλούσια. Ανανεώνεται γενικότερα η ποιότητα της κοινωνικής ζωής με την αναπτυξιακή δραστηριότητα. Οι άνθρωποι διευρύνουν τους ορίζοντές τους, τοποθετούν πιο ψηλά τον πήχη απαιτήσεων από τον εαυτό τους, συνειδητοποιούν ότι ζουν σε ένα σύνθετο, βελτιούμενο περιβάλλον και γίνονται πιο συνεργατικοί, πιο εύκολοι στη συμβίωση με άλλους συμπολίτες τους. Επιπροσθέτως, έχει ο πολίτης μεγαλύτερες απαιτήσεις από τις κρατικές υπηρεσίες, όταν η οικονομία αναπτύσσεται.
Το αντίθετο συμβαίνει με την έλλειψη ανάπτυξης. Η παρατεταμένη περίοδος με χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης στις δυτικές οικονομίες τα τελευταία 20 χρόνια συνέβαλε στην αύξηση του δείκτη ανισότητας -πάντα κακό σημάδι για την υγεία μιας κοινωνίας- και συγχρόνως χειροτέρεψε το γενικότερο κλίμα, μειώνοντας την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και την καχυποψία μπρος σε ένα περιβάλλον ραγδαία μεταβαλλόμενο.
Αυτές οι τάσεις δεν απειλούν τη δημοκρατία γενικά. Δείχνουν, όμως, την ανάγκη ανανέωσης και βελτίωσης των θεσμών της και του τρόπου λειτουργίας της. Προς αυτή την κατεύθυνση μπορούν να στραφούν οι Δημοκρατίες, αφού λύσουν ορισμένα μακροχρόνια εξωγενή προβλήματα, όπως είναι το μεταναστευτικό και το αναπτυξιακό.
* Αναδημοσίευση από τον «Φιλελεύθερο» της Πέμπτης 24 Οκτωβρίου 2019.
