της Έφης Μπάσδρα*
Η τύχη των εθνών εξαρτάται από την εκπαίδευση των νέων. Έτσι απεφάνθη ο Αριστοτέλης χιλιάδες χρόνια πριν. Η ρήση επιβεβαιώνεται σήμερα, αν παρατηρήσουμε την ανάπτυξη που ακολούθησε σε χώρες όπως η Φινλανδία, η Ν. Κορέα, η Σιγκαπούρη, όταν επένδυσαν στη βελτίωση των συστημάτων εκπαίδευσης τους. Έως και 5% μεσοπρόθεσμα και 2,5% επιπλέον μακροπρόθεσμα προσμετράται η ανάπτυξη όταν αυξάνονται τα μέσα για τη μόρφωση του πληθυσμού, με τα πανεπιστήμια να συμβάλουν καίρια συνολικά αλλά και στοχευμένα σε συγκεκριμένους κλάδους.
Τι γίνεται όμως στη χώρα μας; Δέκα χρόνια τώρα η κρίση έχει εκπατρίσει το 5,5% του εργασιακά ενεργού και υψηλά εκπαιδευμένου πληθυσμού της. Με δεδομένες τις ραγδαίες και βαθιές αλλαγές στον επιστημονικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα, την 4η βιομηχανική επανάσταση ante portas, αλλά με δαπάνες που βαίνουν μειούμενες λόγω μνημονίων -υπάρχει μεγάλη απόκλιση με τα αντίστοιχα ποσά της Ευρωζώνης-, δεν φαίνεται και πάλι να βαδίζουμε τον σωστό δρόμο. Κράτη μικρά, όπως η Εσθονία, που επένδυσε στην ψηφιακή εκπαίδευση και το Ισραήλ που επένδυσε στην τεχνολογία και την καινοτομία, είδαν τα ΑΕΠ τους να εκτοξεύονται. Οι συγκρίσεις με την Ελλάδα απλά απογοητευτικές.
Στον αντίποδα, η χώρα μας με το πλούσιο πνευματικό και επιστημονικό δυναμικό της δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να απαρτιώσει την παραχθείσα στα πανεπιστήμια και τα ινστιτούτα πρωτογενή γνώση σε μετρήσιμο αποτέλεσμα και παραγόμενο προϊόν. Κι αυτό γιατί η παραγόμενη γνώση στη χώρα αναφέρεται κυρίως σε βασική έρευνα -η Ελλάδα για το μέγεθος της πρωτοστατεί πχ. στη βασική ιατροβιολογική έρευνα- και όχι σε εφαρμογές που θα παρήγαγαν και εκμεταλλεύσιμο προϊόν. Αυτό με τη σειρά του σχετίζεται με τη μη σύνδεση της ερευνητικής δραστηριότητας με τις ανάγκες των επιχειρήσεων και της πρωτογενούς παραγωγής της χώρας.
Αν κάποιος κάνει μία καταγραφή των λειτουργούντων τμημάτων στα διάφορα πανεπιστήμια μας και των αναγκών των τοπικών κοινωνιών, θα διαπιστώσει την τρομερή απόκλιση που υπάρχει. Τμήματα άναρχα σπαρμένα παράγουν κατά χιλιάδες άνεργους απόφοιτους χωρίς κυριολεκτικά να νοιάζεται κανείς. Σήμερα δε παράγουν άνεργους και με μεταπτυχιακό! Τουναντίον, στους άμεσους σχεδιασμούς του υπουργείου υπάρχει ίδρυση καινούργιων τμημάτων που είτε δεν αποτελούν προτεραιότητα πχ. Νομικής, είτε εντάσσονται «της προσκολλήσεως» σε πανεπιστήμια με τα οποία δεν έχουν απολύτως καμία σχέση, πχ. Τμήμα Τεχνολογιών Ψηφιακής Βιομηχανίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο.
Και που καταλήγουμε;
Δεν μπορεί να υπάρξει λύση αν κάθε φορά παγιδευόμαστε στις ιδιοτροπίες, ιδεοληψίες και τα «κολλήματα» του κάθε υπουργού, και άντε πάλι από την αρχή. Το άντε πάλι από την αρχή ίσως είναι και η μεγαλύτερη κακοδαιμονία μας. Έτσι έχουμε καταλήξει σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που όλοι απαξιώνουν, που η λέξη συνεργασία είναι σχεδόν άγνωστη, η μάθηση εξακολουθεί να είναι ατομική, επιφανειακή, με απουσία κριτικής σκέψης, που η δημιουργία και το ταλέντο δεν προωθείται και δεν επιβραβεύεται. Αυτό όμως έχει άμεσο αντίκτυπο στην ελληνική οικονομία που σήμερα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε δραστηριότητες υπηρεσιών χαμηλότερης εντάσεως γνώσης στους τομείς της μεταπρατικής οικονομίας, των μεταφορών, του εμπορίου και του τουρισμού και υπολείπεται σε υψηλή τεχνολογία και συνέργειες. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες ιδιωτικών κυρίως φορέων και ιδρυμάτων για την τόνωση και επιβράβευση του ταλέντου και των νέων ιδεών, οι πατέντες και η παραγωγή νέων προϊόντων δεν εντάσσονται στα δυνατά σημεία της χώρας. Είτε αφορά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, είτε ακόμη και απλές εφαρμογές για παράδειγμα στον αγροτουριστικό τομέα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ισχυρά αναπτυξιακά εργαλεία. Μέγιστο πρόβλημα αναδεικνύεται το “brain drain” και η μετανάστευση κάθε νέας ιδέας και εφαρμογής.
Η λύση; Μία και μόνη. Η συνεννόηση, η σύγκλιση και η συμφωνία σε ένα στοχοθετημένο τουλάχιστον δεκαετές πλάνο ανάπτυξης που δεν θα αλλάζει κάθε φορά που αλλάζει το προϊστάμενο προσωπικό του υπουργείου παιδείας. Τα σημεία σύγκλισης είναι πολλά όπως καταγράφονται σε πρόσφατη έρευνα της ΔιαΝΕΟσις για την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ελλάδας (ΟΚΕ): Ανάπτυξη γνωστικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων που θα βοηθήσουν και στην μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση των νέων, πλουραλισμός στα αναλυτικά προγράμματα, επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, χρήση νέων τεχνολογιών και σύγχρονου εποπτικού υλικού, «τοπικός» επαγγελματικός προσανατολισμός, προγράμματα κοινωνικής εργασίας σε συνδυασμό με μαθητεία, διασύνδεση των Ελληνικών σχολείων με σχολεία του εξωτερικού, αναθεώρηση του συστήματος πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, σύνδεση των ανωτάτων ιδρυμάτων με την αγορά εργασίας, δια βίου μάθηση και ενίσχυση του ρόλου των επιχειρήσεων στην επαγγελματική κατάρτιση.
Οι παραπάνω προτάσεις δεν αποτελούν ούτε πρωτόλεια γνώση ούτε εφεύρεση του τροχού. Κατατίθενται ξανά και ξανά χωρίς όμως ποτέ να μπουν σε εφαρμογή. Ας τολμήσουμε επιτέλους να συμφωνήσουμε για τη δημιουργία μιας κοινωνίας καινοτομίας, πρωτοπορίας και ανοιχτών οριζόντων! Να ξεκολλήσουμε από το τέλμα και να αλλάξουμε τη μοίρα και την τύχη του έθνους! Κουραστήκαμε πια να είμαστε παντού τελευταίοι...
*Η Έφη Μπάσδρα είναι καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ και πρώην Πρόεδρος του ΙΚΥ.
