Του Κωνσταντίνου Βέργου*
Λίγο πριν ξεκινήσει το Σαββατοκύριακο, η Κεντρική Τράπεζα της Ιαπωνίας (σαν την Τράπεζα Ελλάδος, στην Ιαπωνία, δηλαδή) προχώρησε σε μία ιστορική απόφαση. Αποφάσισε να έχει πλέον αρνητικά επιτόκια, να χρεώνει δηλαδή πλέον επιτόκιο στις τράπεζες που διαθέτουν υπόλοιπα μετρητών σε αυτήν! Τι επιπτώσεις όμως μπορεί να έχει αυτή η είδηση για όλους μας;
Θεωρητικά τουλάχιστον, το ανέβασμα και το κατέβασμα των επιτοκίων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία για την ανάπτυξη μιας χώρας. Όταν μια κεντρική τράπεζα ανεβάζει τα επιτόκια, σημαίνει ότι θέλει να περιορίσει τη ρευστότητα στην οικονομία και να ρίξει τον πληθωρισμό, ενώ όταν τα κατεβάζει, όπως τώρα, θέλει να υποχρεώσει όσους έχουν χρήματα να τα διοχετεύσουν στην πραγματική οικονομία ώστε να υπάρξουν περισσότερα χρήματα για επενδύσεις ή για κατανάλωση. Με την πτώση επιτοκίων επομένως, γίνονται επενδύσεις, ενισχύεται η οικονομία, δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Αυτό σε γενικές γραμμές και θεωρητικά τουλάχιστον. Αυτό όμως διαφέρει λίγο από την έννοια των αρνητικών επιτοκίων.
Η Ιαπωνία έρχεται πληγωμένη και υπερχρεωμένη από μία περίοδο υπερεπενδύσεων που ολοκληρώθηκε το 1990 με βιβλία Ιαπώνων μεγιστάνων τύπου Λι Ιακόκα κλπ γκουρού που μας εξηγούσαν πόσο «έξυπνοι» είναι οι Ιάπωνες επιχειρηματίες αλλά και εργαζόμενοι και κατάφερναν ρυθμούς ανάπτυξης 8% - 10% ετησίως επί δεκαετίες. Όλοι αναρωτιόμασταν πώς το κατάφερναν αυτό το θαύμα οι Ιάπωνες. Ήταν οι «κύκλοι Ολικής ποιότητας», ήταν το «Just in Time» ή οι ασκήσεις γυμναστικής στο προαύλιο των εταιρειών που τους έκαναν τόσο πετυχημένους και συνεχώς αναπτυσσόμενους.
Ώσπου ήρθε το τέλος. Το τέλος της ιαπωνικής αυταπάτης. Η ιαπωνική οικονομία, βασισμένη σε μία φούσκα που στηρίζονταν στο «τρομπάρισμα» των ιαπωνικών επιχειρήσεων με δωρεάν κρατικό χρήμα, και επικουρούμενη με χαμηλά επιτόκια και ισχυρό νόμισμα, επέτρεπε τη διατήρηση μιας ψευδαίσθησης που οδήγησε στο αποκορύφωμα, σε υπερβολικές επενδύσεις στην αγορά επαγγελματικών ακινήτων, στη χρεοκοπία του τραπεζικού συστήματος, τη διάσωση τραπεζών από τους φορολογούμενους και στη συνακόλουθη αύξηση του δημόσιου χρέους. Μεταξύ άλλων, σημαντικά ποσά διοχετεύτηκαν με «ποσοτική χαλάρωση» που αναφέρονταν, στην περίπτωση της Ιαπωνίας σε αγορά από το κράτος ενυπόθηκων (με υποθήκη απαξιωμένα επαγγελματικά ακίνητα) χρεογράφων χρεοκοπημένων, ουσιαστικά, τραπεζών κυρίως, που ξεκίνησε το 2001 και τελείωσε το 2006! Το χρέος της Ιαπωνίας, που ήταν μόλις 70% του ΑΕΠ το 1990, και που ήταν ήδη 120% του ΑΕΠ το 2001, έφτασε πλέον στο 230% του ΑΕΠ. Δηλαδή πολύ χειρότερο της Ελλάδος! Για να χρηματοδοτηθεί αυτό το χρέος όχι μόνο επεκτάθηκε χρονικά η εξυπηρέτησή του σε βάθος σχεδόν… 100ετίας, αλλά επίσης επιβλήθηκαν χαμηλά επιτόκια. Δυστυχώς το τραίνο της ανάπτυξης δεν έφτασε ποτέ, ούτε μετά… 25 χρόνια.
Το μοντέλο της Ιαπωνίας με το επίπλαστα «σκληρό νόμισμα», τις διασώσεις των χρεοκοπημένων τραπεζών από τις φούσκες που δημιουργεί το σύστημα, και την ποσοτική χαλάρωση ως μπλε χάπι που ανασταίνει νεκρούς, λαθεμένα πολλοί υποθέτουν ότι αντέγραψαν οι ΗΠΑ, που ξεκίνησαν την ποσοτική χαλάρωση μετά την ύφεση του 2008. Αυτό όμως δεν είναι ακριβές. Οι ΗΠΑ υποτίμησαν το νόμισμά τους κατά 30% μετά την κρίση του 2008, ενίσχυσαν ουσιωδώς την οικονομία, και δεν προώθησαν τα αρνητικά επιτόκια.
Αντίθετα, η Ιαπωνία βρήκε τον μιμητή της στη γερμανοκρατούμενη Ευρωπαϊκή Ένωση! Σκληρό νόμισμα, ποσοτική χαλάρωση για την αγορά χρηματοοικονομικής σαβούρας από τράπεζες ισχυρών κρατών, και «χαμηλά επιτόκια» που αρχίζουν να βαδίζουν προς το αρνητικό έδαφος, ήταν ακριβώς η ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ξεκίνησε προ διετίας. Και ακριβώς εκεί βρίσκεται το ανησυχητικό. Η Ιαπωνία, θέτοντας αρνητικά επιτόκια, αποτελεί ένα κακό παράδειγμα για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα κακό προηγούμενο για όλους μας. Γιατί όμως αποτελεί κακό προηγούμενο και κατά πόσον μπορεί αυτό να γίνει άμεσα στην Ευρωζώνη;
Οι συνέπειες αρνητικών επιτοκίων είναι, σύμφωνα με εμπειρικές μελέτες, εξαιρετικά αρνητικές για τις τράπεζες σε όσες χώρες ως τώρα επιβλήθηκαν, καθώς είναι δύσκολο οι τράπεζες να μετακινήσουν το κόστος στον καταναλωτή. Άρα, αυτή η κίνηση της Κεντρικής Τράπεζας της Ιαπωνίας το πιθανότερο είναι ότι δεν θα ενισχύσει ιδιαίτερα τα χρηματιστήρια, μάλλον θα αυξήσει υπέρμετρα τους κινδύνους για τις ήδη προβληματικές τράπεζες. Πιο πιθανό να περιμένουμε αρνητικές αναθεωρήσεις κερδών για ιαπωνικές τράπεζες, υποτιμήσεις στο χρηματιστήριο για αυτές, και μετακύλιση κινδύνων στη συνέχεια και στις τράπεζες Ευρώπης και ΗΠΑ.
Από την άλλη, η κίνηση αυτή έρχεται σε κακή στιγμή για την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς ήδη σε τρεις χώρες της Ευρώπης υπάρχουν αρνητικά επιτόκια, ενώ επίσης οι τράπεζες της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκονται με αυξημένους κινδύνους χρεοκοπίας, όπως δείχνουν πρόσφατες μελέτες. Ενδεχόμενη επέκταση του ίσως αποτελέσει καταλύτη για χρεοκοπίες - ντόμινο, στις ευρωπαϊκές τράπεζες που ήδη συγκλονίζονται από κινδύνους και την εφαρμογή του bail-in που τιμωρεί καταθέτες, μετόχους και ομολογιούχους. Πάντως, δεν είναι όλα μαύρα. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση τρέχει το κολοσσιαίο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης επί του παρόντος, θα ήταν παράδοξο να εφαρμόσει παράλληλα και αρνητικά επιτόκια. Το πιθανότερο, είναι θα το κρατήσει ως… «κερασάκι στην τούρτα» για όταν λήξει η ποσοτική χαλάρωση, δηλαδή σε 2-3 χρόνια!
* Ο κ. Κωνσταντίνος Βέργος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Αγγλία.
Το παρόν άρθρο εκφράζει τις προσωπικές απόψεις του γράφοντος, δεν αποτελεί οδηγό ή σύσταση για επενδύσεις οποιασδήποτε μορφής προς οιονδήποτε και για οτιδήποτε τίτλο ή παράγωγο αυτού.
