Πριν λίγες μέρες πληροφορήθηκα τον θάνατο ενός πολύ σημαντικού φίλου από τις ΗΠΑ. Το όνομα του ήταν Τζον Άτλεϊ (Jon Basil Utley, 1934-2020) και κατά τη διάρκεια της περιπετειώδους ζωής του υπήρξε πρόσφυγας από τη Σοβιετική Ένωση στις ΗΠΑ, επιχειρηματίας, εκδότης, αντι-πολεμικός και φιλελεύθερος ακτιβιστής και φιλάνθρωπος.
Στις απαρχές του σταλινισμού, η αστυνομία εισέβαλε στο σπίτι της οικογένειας και αφού έψαξε όλα τους τα έγγραφα και τα βιβλία, συνέλαβε τον πατέρα του τον οποίο και δεν είδαν ποτέ ξανά. Η μητέρα του Φρίντα (Freda Utley) αποφάσισε να ξεφύγει από την απολυταρχία του κομμουνιστικού καθεστώτος και πήρε το δρόμο για την Αμερική. Μετά την πτώση του καθεστώτος, ο Τζον ταξίδεψε στη Μόσχα, τον τόπο γέννησής του, και βρήκε στοιχεία για την τύχη του πατέρα του στα αρχεία της FSB (πρώην KGB). Ο πατέρας του, όπως και χιλιάδες άλλοι αντιφρονούντες, βρέθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα σε ένα γκουλάγκ στο βαθύ βορρά της αχανούς χώρας.
Ιστορίες σαν του Τζον υπάρχουν εκατομμύρια σε ολόκληρο τον κόσμο. Άνθρωποι που εκτελέστηκαν επειδή αρνήθηκαν να υποτάξουν την προσωπικότητά τους στις προσταγές αιμοσταγών δικτατόρων που χρησιμοποιώντας το μανδύα του κοινού καλού, επέβαλαν τον τρόμο και την απόγνωση στους πολίτες που αντιστάθηκαν.
Τώρα, στις μέρες μας, υπάρχουν ακόμη φωνές που αναπολούν αυτές τις σκοτεινές περιόδους της ανθρωπότητας. Άλλοι το κάνουν έξυπνα και ήσυχα, ενώ άλλοι συνεχίζουν να φωνάζουν πως χρειαζόμαστε μια άλλη παγκόσμια τάξη, μια άλλη ανθρωπότητα ή ένα διαφορετικό κοινωνικό συμβόλαιο.
Όσο περνούν τα χρόνια, οι φωνές σαν του Τζον θα φεύγουν από κοντά μας. Ορισμένοι, σαν τον φίλο μου, φρόντισαν να καταγράψουν λεπτομερώς κάθε πτυχή των κακουχιών που υπέστησαν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους. Οι περισσότεροι όμως, φεύγουν και απλά λυτρώνονται από την τραγωδία που έζησαν.
Επειδή η ιστορία εμφανίζει αρκετά κυκλικά φαινόμενα, είναι δουλειά όλων των πολιτών που πιστεύουν σε μία ελεύθερη και ανοιχτή κοινωνία να κρατούν ζωντανή τη μνήμη των ολοκληρωτικών καθεστώτων του παρελθόντος χωρίς να χαρίζουν ούτε το παραμικρό δείγμα ευαισθησίας προς τους υποστηρικτές τους. Το να κρατήσουμε ζωντανή αυτή η μνήμη είναι η καλύτερη ασφάλεια που έχουμε από το να ξαναζήσουμε αντίστοιχες καταστάσεις.
Το πρότζεκτ αυτό δεν είναι απλό ούτε μικρό. Δεν αρκούν πέντε άρθρα το χρόνο και η ετήσια ημέρα μνήμης που τηρείται σε όλη την Ευρώπη. Η διατήρηση της μνήμης των εγκλημάτων του κομμουνισμού, του ναζισμού, ή του φασισμού, χρειάζεται ενεργή ανάμειξη πολλών και διαφορετικών φορέων της κοινωνίας. Τα εγκλήματα αυτά πρέπει να μπορούν να διδαχθούν στα σχολεία, να εκτεθούν σε μουσεία, να καταγραφούν σε ντοκιμαντέρ και άλλες καλές τέχνες. Ειδικά στη χώρα μας, αυτές οι προσπάθειες είναι ελάχιστες διότι σχεδόν οτιδήποτε αφορά τα μέσα του προηγούμενου αιώνα αποτελεί ταμπού. Αν όμως θέλουμε να μην ξαναζήσουμε τέτοιες εφιαλτικές στιγμές, καλό θα είναι να τα ξεπεράσουμε.
Αντίο Τζον, οι φιλελεύθεροι της Ελλάδας και όλου του κόσμου σου χρωστούν περισσότερα από όσα γνωρίζουν.
Διαβάστε εδώ τον χαιρετισμό του Cato Institute προς τον Jon B. Utley, και δείτε εδώ τη μαρτυρία του για την έξοδο από τη σταλινική ΕΣΣΔ και την πορεία της οικογένειάς του.
