Της Κατερίνας Οικονομάκου
Oταν η Γιούμι Ισικάουα αποφάσιζε να χρησιμοποιήσει το Twitter για να εκφράσει τον θυμό για την απόλυσή της, ήξερε ότι μιλούσε εκ μέρους πολλών γυναικών. Αλλά δεν υπολόγιζε πόσο πολλές ήταν τελικά αυτές οι γυναίκες. Μέσα σε λίγες μόνο ώρες, η ανάρτησή της με το χάσταγκ #KuToo έγινε viral στο ιαπωνικό διαδίκτυο. Δεκάδες χιλιάδες χρήστριες, αλλά όπως αποδείχτηκε και χρήστες, μοιράστηκαν το ευρηματικό χάσταγκ της νεαρής γυναίκας, που αντλεί τις αναφορές του από το αμερικανικό #ΜeΤoo, το κίνημα που προκάλεσε έντονες συζητήσεις για το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η διαμαρτυρία της Ισικάουα, όμως, εκφράζει ένα εντελώς διαφορετικό παράπονο, που αφορά ειδικά τις Γιαπωνέζες εργαζόμενες.
Στα ιαπωνικά kutsu σημαίνει παπούτσι, ενώ η λέξη kutsuu παραπέμπει στον πόνο. Η ανάρτηση της Ισικάουα αφορούσε ακριβώς αυτό: τον πόνο που μπορεί να προκαλέσουν τα τακούνια. Λίγες ώρες νωρίτερα, η 25χρονη Γιαπωνέζα είχε απολυθεί από το γραφείο κηδειών όπου εργαζόταν part time, διότι δεν ήταν διατεθειμένη να φοράει τακούνια όλη μέρα στη δουλειά. Με την άμεση διαδικτυακή τους αντίδραση, οι συμπατριώτισσές της απέδειξαν ότι ξέρουν ακριβώς τι εννοεί. Χρειαζόταν απλώς μία ανάμεσά τους να το ξεστομίσει, επιτέλους. Ακόμη και όταν δεν είναι σαφώς διατυπωμένο στον ενδυματολογικό κώδικα μιας επιχείρησης, στην Ιαπωνία θεωρείται δεδομένο ότι οι γυναίκες πηγαίνουν κάθε μέρα στο γραφείο με τακούνια. Το να εμφανιστούν με ίσια παπούτσια θεωρείται αντιεπαγγελματική συμπεριφορά.
Η Ισικάουα άρχισε να μαζεύει υπογραφές, προκειμένου να πείσει την κυβέρνηση να απαγορεύσει, με νόμο, στους εργοδότες να έχουν τέτοια απαίτηση. Η γυναίκα εξήγησε ότι δεν επιχειρεί ούτε να εμποδίσει ούτε να πείσει όσες γυναίκες το επιθυμούν να πηγαίνουν κάθε μέρα με τα ψηλοτάκουνα στη δουλειά. Αλλά εάν οι άνδρες συνάδελφοι δεν υποχρεώνονται να φορούν ρούχα που τους στενεύουν ή κάνουν κακό στη μέση τους, γιατί πρέπει να ισχύει αυτό για τις γυναίκες; Μέσα σε λίγες ημέρες είχαν μαζευτεί οι διόλου αμελητέες 19.000 υπογραφές, που ανάγκασαν τον υπουργό Εργασίας να ασχοληθεί με το θέμα. Η απάντηση του Τακούμι Νεμότο ήταν αποστομωτική. Υπό την έννοια ότι σε αφήνει άναυδο. «Είναι γενικώς αποδεκτό από την κοινωνία ότι το να φορούν οι γυναίκες τακούνια στη δουλειά είναι απαραίτητο και λογικό» είπε. Με τον υπουργό διαφώνησε η υφυπουργός του Εμίκο Τακαγκάι, η οποία είπε το αυτονόητο. Ότι δεν θα έπρεπε οι γυναίκες να υποχρεώνονται να φορούν τακούνια παρά τη θέλησή τους. Η Τακαγκάι δεν εισακούστηκε. Έτσι κι αλλιώς ανήκει σε μια ελάχιστη μειοψηφία. Η ιαπωνική πολιτική ζωή παραμένει μια αντρική υπόθεση.
Η ιστορία της μικρής διαδικτυακής διαμαρτυρίας με σύνθημα #KuToo έδωσε την αφορμή προκειμένου να αναθερμανθεί η συζήτηση για τη θέση των γυναικών στην ιαπωνική κοινωνία. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για την ισότητα των φύλων, που δόθηκε στη δημοσιότητα τον περασμένο Δεκέμβριο, η Ιαπωνία είναι στην 110η θέση ανάμεσα σε 149 χώρες. Με δεδομένο ότι στους τομείς της Παιδείας και της Υγείας η χώρα παίρνει καλό βαθμό, η χαμηλή θέση της σε ό,τι αφορά την ισότητα προκαλεί τεράστια έκπληξη. Υπολογίζεται ότι το 50% των γυναικών στην Ιαπωνία έχουν ανώτατη εκπαίδευση. Κι όμως, είναι σχεδόν απούσες από διευθυντικές θέσεις. Οι αμοιβές τους, επίσης, υστερούν σημαντικά σε σχέση με εκείνες των ανδρών συναδέλφων τους. Η εικόνα που δίνει η έκθεση έχει ένα πρόσθετο ενδιαφέρον: Η Ιαπωνία ανήκει στο προνομιούχο κλαμπ των χωρών του G7. Στην ίδια ομάδα, η Γερμανία είναι 14η στον κόσμο στην κλίμακα της ισότητας, η Βρετανία 15η και ο Καναδάς 16ος. Αρκετά χειρότερα τα πηγαίνουν οι ΗΠΑ (51η θέση) και η Ιταλία (70η θέση). Αλλά η Ιαπωνία είναι η μόνη χώρα του γκρουπ που δεν μπαίνει ούτε στην 100άδα.
Οι ίδιες οι Γιαπωνέζες, πάντως, δεν περίμεναν τα συμπεράσματα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ ώστε να ασκήσουν πιέσεις στην κυβέρνησή τους. Θεωρητικά, ο πρωθυπουργός αναγνωρίζει ότι υπάρχει πρόβλημα, το οποίο μάλιστα έχει επιπτώσεις και στην οικονομία της χώρας. Οταν αναλάμβανε το τιμόνι της Ιαπωνίας, ο Σένζο Αμπε είχε δεσμευτεί ότι τα womenomics θα ήταν ο πυλώνας της αναπτυξιακής στρατηγικής του. Εξι χρόνια αργότερα, οι γυναίκες της χώρας τού καταλογίζουν ότι δεν έχει περάσει από τη θεωρία στην πράξη. Το 2014, στο πλαίσιο της καμπάνιας του για την ισότητα, ο Αμπε είχε επιλέξει πέντε γυναίκες για την κυβέρνησή του. Αλλά η εικόνα που προέκυψε μετά τον ανασχηματισμό του 2018 θεωρήθηκε ένα κραυγαλέο πισωγύρισμα. Οι πολλές κριτικές φωνές δείχνουν προς τη μεριά του υπουργικού συμβουλίου: Ανάμεσα σε δεκαεννέα υπουργούς, υπάρχει μόλις μία γυναίκα. Οσο για το κοινοβούλιο της Ιαπωνίας, είναι ένα από τα πλέον ανδροκρατούμενα διεθνώς, με μία γυναίκα για κάθε εννέα άντρες. Πάντως, οι διακρίσεις κατά των γυναικών στην Ιαπωνία δεν γνωρίζουν ταξικά σύνορα. Ακόμη και τα θηλυκά μέλη της βασιλικής οικογένειας τις γνωρίζουν εκ πείρας. Διότι μόνο οι άνδρες επιτρέπεται να ανέβουν στον αυτοκρατορικό θρόνο. Οι γυναίκες της οικογενείας, όχι μόνο δεν έχουν αυτό το δικαίωμα, αλλά δεν επιτρέπεται καν να είναι παρούσες στην τελετή ενθρόνισης.
Ισως η πιο σοκαριστική περίπτωση διάκρισης αφορά ένα σκάνδαλο που ήρθε στο φως τον περασμένο Αύγουστο και έκανε τον γύρο του κόσμου. Οπως αποκάλυψαν τα ιαπωνικά μέσα ενημέρωσης, το Πανεπιστήμιο Ιατρικής του Τόκιο επί χρόνια παραποιούσε τα αποτελέσματα των εισαγωγικών εξετάσεων, ώστε να περιορίσει τον αριθμό των γυναικών που έμπαιναν στο επάγγελμα. Η αλήθεια ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια ενός ρεπορτάζ με πρωταγωνιστή τον γιο ενός στελέχους του υπουργείου Παιδείας, ο οποίος είχε γίνει δεκτός στη σχολή με αντάλλαγμα την πριμοδότηση του συγκεκριμένου πανεπιστημίου στην κούρσα για την εξασφάλιση ερευνητικών κονδυλίων. Τότε οι δημοσιογράφοι έκπληκτοι διαπίστωσαν ότι η αρχική βαθμολογία των κοριτσιών είχε πέσει κατά 20%, ενώ τα αγόρια είχαν όλα πάρει τουλάχιστον 20 μονάδες πάνω από την αρχική βαθμολογία τους. Με εξαίρεση εκείνους που είχαν ήδη αποτύχει τις εισαγωγικές εξετάσεις τουλάχιστον τέσσερις φορές.
Αρχικά το πανεπιστήμιο επιχείρησε να αρνηθεί τα πάντα. Ηταν μάταιο. Η μία αποκάλυψη διαδεχόταν την άλλη. Η απάτη είχε ξεκινήσει ήδη από το 2006. Ο λόγος; Η διοίκηση της σχολής θεωρούσε ότι οι γυναίκες μετατρέπονται σε πρόβλημα από τη στιγμή που κάνουν παιδιά. «Ζητούμε ειλικρινώς συγγνώμη για τη σοβαρή λαθροχειρία που προκάλεσε τόσα προβλήματα και πρόδωσε την εμπιστοσύνη της κοινωνίας» δήλωσε κάποια στιγμή ο διευθυντής της σχολής, Τετσούο Γιουκιόκα, ο οποίος επέμεινε ότι δεν συμμετείχε, ούτε είχε γνώση της απάτης. «Υποπτεύομαι ότι υπήρξε έλλειμμα ευαισθησίας απέναντι στους κανόνες που διέπουν μια σύγχρονη κοινωνία, η οποία δεν ανέχεται τη διαφορετική μεταχείριση των γυναικών λόγω του φύλου τους» είπε.
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» στις 14.6.2019.
