Της Κατερίνας Οικονομάκου
Ο Βίκτορ Σουβόροφ δεν έμαθε την είδηση από το BBC. Είχε ήδη ενημερωθεί «μέσα από άλλα κανάλια», λέει στον δημοσιογράφο Λουκ Χάρντιγκ. Ο Χάρντιγκ υποθέτει ότι αναφέρεται στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, αλλά ο συνομιλητής του δεν το επιβεβαιώνει. Οι δύο άνδρες βρίσκονται στο γραφείο του λογοτεχνικού ατζέντη του Σουβόροφ, σε μια ακριβή γειτονιά του Λονδίνου. Η είδηση στην οποία αναφέρεται ο Σουβόροφ, είναι η απόπειρα δολοφονίας του Σεργκέι Σκριπάλ και της κόρης του Γιούλια. Ο πρώην πράκτορας της GRU, της μυστικής υπηρεσίας του ρωσικού στρατού, και η νεαρή γυναίκα είχαν βρεθεί αναίσθητοι σε ένα παγκάκι, στο Σόλσμπερι. Ήταν 4 Μαρτίου του 2018. Όπως αποδείχτηκε, οι δύο είχαν εκτεθεί στον νευροπαραλυτικό παράγοντα «Νόβιτσοκ». Η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου.
Ο Σκριπάλ, πρώην αξιωματικός της GRU, διπλός κατάσκοπος για λογαριασμό της βρετανικής MI6, είχε συλληφθεί και καταδικαστεί στην πατρίδα του το 2004. Το 2010, στο πλαίσιο ανταλλαγής κατασκόπων ανάμεσα στη Βρετανία και τη Ρωσία, ο Σεργκέι Σκριπάλ βρέθηκε να ζει ελεύθερος στο Λονδίνο. Γιατί τον θυμήθηκαν ύστερα από τόσα χρόνια, αναρωτιέται ο συντάκτης της «Guardian». Διότι όπως έμελλε να αποκαλυφθεί στους επόμενους μήνες από το ερευνητικό σάιτ Bellingcat, πίσω από την απόπειρα κατά της ζωής του βρίσκονταν δύο εν ενεργεία αξιωματικοί της GRU. Οι δύο άνδρες είχαν μεταφέρει το δηλητήριο μέσα σε ένα μπουκαλάκι από άρωμα της Nina Ricci και με αυτό είχαν ψεκάσει το χερούλι της πόρτας, στο σπίτι του Σκριπάλ.
Πώς εξηγείται, όμως, η απόπειρα κατά της ζωής του Σκριπάλ; Γιατί τον θυμήθηκε τώρα, με αργοπορία τόσων χρόνων, η παλιά του υπηρεσία; Αυτό αναρωτιέται εύλογα ο Λουκ Χάρντιγκ, ο οποίος υπήρξε για χρόνια ανταποκριτής στη Μόσχα και γνωρίζει τη Ρωσία όσο λίγοι ξένοι δημοσιογράφοι. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Σουβόροφ δέχτηκε να του δώσει συνέντευξη για λογαριασμό της εφημερίδας «Guardian». Ακόμη κι έτσι, όμως, θα τηρήσει τους κανόνες μυστικότητας: ο Ρώσος δεν θέλει να αποκαλύψει στον συντάκτη του «Guardian» τη διεύθυνση του σπιτιού του. O Χάρντιγκ θέλει να κατανοήσει πώς λειτουργεί η GRU. Αλλά και κάτι ακόμη: Μόνο δύο άνδρες έχουν αυτομολήσει από τη διαβόητη ρωσική μυστική υπηρεσία. Ο ένας, ο Σεργκέι Σκριπάλ, γλίτωσε από τύχη τη ζωή του. Ο άλλος είναι ο 71χρονος Βίκτορ Σουβόροφ. Ο Βρετανός δημοσιογράφος ήθελε να ρωτήσει τον Ρώσο πρώην πράκτορα αν θεωρεί ότι έχει λόγους να ανησυχεί.
Ο Σουβόροφ, ένας γεροδεμένος άνδρας μετρίου αναστήματος, με τουίντ σακάκι και μοβ γραβάτα, πρόσφερε τις υπηρεσίες του στην GRU επί οκτώ χρόνια, στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Είχε, μάλιστα, πολύ νωρίς ξεχωρίσει για τις ικανότητές του και το μέλλον του στον απαιτητικό κόσμο της σοβιετικής κατασκοπείας προμηνυόταν λαμπρό. Ο Σουβόροφ παρέμεινε τέσσερα χρόνια στην Ελβετία, όπου ήταν επιφορτισμένος με τον εντοπισμό και την επιστράτευση Δυτικών που θα ήταν πολύτιμοι ως πράκτορες για λογαριασμό της ΕΣΣΔ. Ήταν, μάλιστα, εξαιρετικά επιτυχημένος.
Ώσπου ένα πρωινό του Ιουνίου του 1978, ο Ρώσος έκανε ένα περίεργο τηλεφώνημα στο βρετανικό προξενείο στη Γενεύη. Λίγο αργότερα, ένας Βρετανός κατάσκοπος συναντούσε τον Σουβόροφ και τη γυναίκα του, η οποία επίσης εργαζόταν για την GRU, μέσα στο δάσος. Μέσα σε λίγες μόνο ώρες, το ζευγάρι και τα δυο παιδιά τους βρίσκονταν στο Λονδίνο. Σε αντίθεση με τον Σκριπάλ, ο οποίος πούλαγε μυστικά στους Βρετανούς για χρήματα αλλά δεν είχε καμία πρόθεση να φύγει από τη Μόσχα, ο Σουβόροφ πήρε την απόφασή του για ιδεολογικούς λόγους. Στην πορεία της καριέρας του, είχε εξελιχθεί σε φανατικό αντικομμουνιστή.
Φτάνοντας στο Λονδίνο, λέει ο Σουβόροφ, ήταν αποφασισμένος να ανεξαρτητοποιηθεί οικονομικά από το βρετανικό κράτος. Την επομένη κιόλας της άφιξής του, άρχισε να γράφει. Και τα πήγε περίφημα. Μέχρι σήμερα, έχει γράψει 19 βιβλία, με θέμα κυρίως τον Β'' Παγκόσμιο Πόλεμο στη Ρωσία και τις μυστικές υπηρεσίες, τα οποία στην πατρίδα του γνωρίζουν τεράστια επιτυχία. Όλα μαζί έχουν πουλήσει πάνω από 10 εκατομμύρια αντίτυπα. Στη Ρωσία, όπως και σε όλες τις χώρες του πρώην σοσιαλιστικού μπλοκ, το όνομα του Σουβόροφ είναι διάσημο. Οι αγγλικές μεταφράσεις των βιβλίων του, πάντως, δεν έχουν γνωρίσει την ίδια επιτυχία.
Στα βιβλία του, ο Σουβόροφ αποκαλύπτει αρκετές λεπτομέρειες γύρω από τον τρόπο δράσης της GRU, τη δομή της και τις αποστολές της στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τον Χάρντιγκ, το μυθιστόρημά του με τίτλο «Το Ενυδρείο» αποτελεί ένα συναρπαστικό χρονικό που περιγράφει με λεπτομέρειες τις διαβόητες σκληρές μεθόδους που χρησιμοποιεί η υπηρεσία. Και πρώτα απ'' όλα, απέναντι στους δικούς της. Ο Σουβόροφ λέει στον Χάρντιγκ ότι η GRU δεν συγχωρεί ποτέ όποιον τολμήσει να απομακρυνθεί. Οπως ακριβώς δεν συγχώρεσαν τον Σεργκέι Σκριπάλ, ο οποίος εγκατέλειψε τη Ρωσία με την έγκριση του ίδιου του Βλαντίμιρ Πούτιν. «Το κράτος μπορεί και να δώσει άφεση. Η GRU δεν θα το κάνει ποτέ».
Ο 71χρονος πρώην πράκτορας παρατηρεί ότι ο Σεργκέι Σκριπάλ διατηρούσε τόσο χαμηλό προφίλ, που ακόμη κι ο ίδιος δεν τον είχε ακουστά. Αλλά μόλις έμαθε πώς είχε γίνει η απόπειρα εναντίον του, ήταν σίγουρος για το ποιος ήταν από πίσω. «Η GRU, φυσικά», λέει στον Χάρντιγκ. Λίγο καιρό αργότερα, τη βεβαιότητα του Ρώσου θα μοιράζονταν και οι βρετανικές αρχές. Οι κάμερες CCTV είχαν απαθανατίσει τα πρόσωπα των δύο δραστών, οι οποίοι, όπως έμελλε να διαπιστωθεί, είναι πράκτορες της GRU. «Στον καιρό μου, δεν θα συνέβαινε ποτέ αυτό. Τι βλάκες!», λέει ο Σουβόροφ και περιγράφει την επιχείρηση ως μια αλυσίδα από ανεπίτρεπτα σφάλματα: Εφτασαν με απευθείας πτήση από τη Μόσχα, διανυκτέρευσαν σε ξενοδοχείο, πήγαν δύο φορές στο Σόλσμπερι. Ο Ρώσος θεωρεί ότι το επίπεδο των πρακτόρων της υπηρεσίας έχει, προφανώς, πέσει δραματικά. Αλλά είναι απόλυτα βέβαιος ότι η επιχείρηση έγινε με τη σύμφωνη γνώμη του Πούτιν.
Το Κρεμλίνο, ισχυρίζεται ο πρώην πράκτορας, έχει διαχρονικά δύο τρόπους να ξεφορτώνεται τα ενοχλητικά πρόσωπα. Είτε σιωπηλά και διακριτικά, όπου το θύμα παθαίνει ξαφνικά «καρδιακή προσβολή», ή με τρόπο θεαματικό, όπως είχε συμβεί στην περίπτωση του Τρότσκι, ώστε να προκαλείται θόρυβος. Κατά την εκτίμηση του Σουβόροφ, ο Σκριπάλ έπρεπε να εξαφανιστεί διακριτικά. Αυτός ήταν ο σκοπός. Και οι συνάδελφοί του θα λάμβαναν το μήνυμα, έτσι κι αλλιώς. Ο ίδιος αισθάνεται άραγε ασφαλής; Ο Σουβόροφ αποφεύγει να απαντήσει. Αφήνει, όμως, να εννοηθεί ότι τους τελευταίους μήνες έχουν αυξηθεί τα μέτρα ασφαλείας του. Μα κινδυνεύει ακόμη, ύστερα από τόσα χρόνια, από την GRU; «Να με συγχώρεσαν; Αποκλείεται», αποκρίνεται.
Γιατί απαγόρευσαν τη φάρμα των ζώων
Ο Βλαντίμίρ Μπογκντάνοβιτς Ρεζούν, όπως είναι το πραγματικό όνομα του Σουβόροφ, γεννήθηκε στην Ουκρανία, γιος αξιωματικού του στρατού, ο οποίος ήταν αφοσιωμένος μπολσεβίκος. Η μητέρα του ήταν νοσοκόμα. Οι γονείς του μεγάλωσαν τον Βλαντίμιρ ως φανατικοί κομμουνιστές. Δεν τους απογοήτευσε. Πήγε στη Στρατιωτική Ακαδημία και το 1968 συμμετείχε στην εισβολή στην Τσεχοσλοβακία.
Το 1970, τον προσέγγισε η GRU, για να τον κάνει μέλος μιας ελίτ πρακτόρων που βρίσκονταν σε άγριο ανταγωνισμό με την KGB. Η ιδεολογική μεταστροφή του Σουβόροφ συνέπεσε με την τοποθέτησή του στην Ελβετία, όπου ήταν αποσπασμένος στη σοβιετική αποστολή στα Ηνωμένα Έθνη. Μια ημέρα, τον φώναξαν στο αεροδρόμιο να είναι παρών στην άφιξη ενός «Ιλιούσιν-76» από τη Μόσχα. Εκεί είδε να ξεφορτώνονται μπάρες χρυσού. Προορίζονταν για αγορά τροφίμων για τις οικογένειες της σοβιετικής ελίτ. Λίγο καιρό αργότερα, μαζί με τη σύζυγό του, θα ταξίδευαν κι από τις δύο μεριές του Τείχους του Βερολίνου. Ο Σουβόροφ διάβασε τη «Φάρμα των Ζώων» του Τζορτζ Όργουελ. «Σκέφτηκα ότι ο λόγος που είχαν απαγορεύσει το βιβλίο στην ΕΣΣΔ ήταν γιατί αναγνώρισαν τον εαυτό τους».
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 7 Φεβρουαρίου 2019.
