«Οι μεγαλύτερες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είναι οι κακές συνθήκες κράτησης, η μη εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων και οι καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης που αποτελούν άλλωστε κι ένα μεγάλο κομμάτι των υποθέσεων με τις οποίες ασχολείται το ΕΔΔΑ», επισημαίνει στο Liberal.gr η Μαριαλένα Τσίρλη, η πρώτη γυναίκα επικεφαλής της Γραμματείας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), ενώ θεωρεί ότι «ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα ανθρώπινα δικαιώματα τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο είναι το ολοένα και αυξανόμενο κλίμα μισαλλοδοξίας, ξενοφοβίας και εθνικισμού».
Παράλληλα συμφωνεί με τη κοινή δήλωση της Γενικής Γραμματέως του Συμβουλίου της Ευρώπης, Marija Pejčinović Burić, και της Αντιπροέδρου της Κομισιόν για τις αξίες και τη διαφάνεια, Věra Jourová, σχετικά με την επανάληψη των διαπραγματεύσεων ΕΕ- Συμβουλίου της ΕΕ για την προσχώρηση της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) που υπογραμμίζει ότι: «Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ενσαρκώνει όλα όσα υπερασπίζονται το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, η επανάληψη αυτών των κρίσιμων διαπραγματεύσεων αποτελεί ένα ισχυρό μήνυμα για την βαθιά προσήλωση των δύο οργανισμών μας, και των κρατών-μελών μας, στις θεμελιώδεις αξίες που θεωρούμε πολύτιμες. Ελπίζουμε πραγματικά ότι οι διαπραγματεύσεις θα ολοκληρωθούν γρήγορα για το καλό όλης της Ευρώπης».
Επιπλέον, η επικεφαλής της Γραμματείας του ΕΔΔΑ τονίζει ότι καθώς οι περισσότερες από τις 1.028 υποθέσεις κατά της Ελλάδας που εκκρεμούν στο ΕΔΔΑ, αφορούν συνθήκες κράτησης, θέματα ιδιοκτησιακής φύσης καθώς και ζητήματα σχετικά με την απονομή της δικαιοσύνης, ο συχνά επαναλαμβανόμενος χαρακτήρας αυτών των προσφυγών καταδεικνύει την ανάγκη θέσπισης εθνικών ενδίκων μέσων για την θεραπεία των σχετικών αιτιάσεων μέσα στην χώρα, από τους μηχανισμούς του ίδιου του κράτους. Ωστόσο, όπως σημειώνει «έχουν ήδη γίνει σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση, τα οποία συνοδεύονται από σημαντικές νομοθετικές τομές καθώς επίσης και από την προσαρμογή της νομολογίας των ελληνικών δικαστηρίων στην νομολογία του ΕΔΔΑ».
Tέλος, η κ. Τσίρλη υποστηρίζει πως «οι γυναίκες σε ηγετικές θέσεις έρχονται αντιμέτωπες με στερεότυπα: η ήπια, συναινετική προσέγγιση των θεμάτων θεωρείται έλλειψη πυγμής, ενώ η δυναμική προσέγγισή τους ένδειξη επιθετικότητας και προσπάθεια μίμησης της ανδρικής συμπεριφοράς» και ως εκ τούτου είναι απολύτως συνειδητοποιημένη ότι από τη θέση της επικεφαλής της Γραμματείας του ΕΔΔΑ δεν έχει μπροστά της έναν περίπατο, αλλά έναν δύσκολο δρόμο με πολλές προκλήσεις.
Συνέντευξη στην Ευφροσύνη Παυλακούδη
- Κατ' αρχάς, από καρδιάς, συγχαρητήρια για την εκλογή σας. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η μέγιστη τιμή και ποια μηνύματα, πιστεύετε, πως στέλνει εντέλει η ομόφωνη εκλογή μιας γυναίκας στη θέση της επικεφαλής της Γραμματείας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ);
Η εκλογή μου από την ολομέλεια των δικαστών αποτελεί το επιστέγασμα μιας μεγάλης και συστηματικής προσπάθειας. Αποτελεί όντως μια μέγιστη τιμή η οποία συνοδεύεται κι από πολλές ευθύνες. Ξέρω ότι πρέπει να ανταποκριθώ σε πολλές προσδοκίες κι εντός Δικαστηρίου και εκτός. Ξέρω επίσης ότι ως γυναίκα θα κριθώ πιο αυστηρά. Οι γυναίκες σε ηγετικές θέσεις έρχονται αντιμέτωπες με στερεότυπα: η ήπια, συναινετική προσέγγιση των θεμάτων θεωρείται έλλειψη πυγμής, ενώ η δυναμική προσέγγισή τους ένδειξη επιθετικότητας και προσπάθεια μίμησης της ανδρικής συμπεριφοράς. Συνεπώς, είμαι φυσικά περήφανη κι ευτυχής γιατί με την εκλογή μου γίνεται ένα ακόμα βήμα προς την κατεύθυνση της ισότητας των δύο φύλων, αλλά παράλληλα και απολύτως συνειδητοποιημένη ότι δεν έχω μπροστά μου έναν περίπατο, αλλά έναν δύσκολο δρόμο με πολλές προκλήσεις.
- Ποια ήταν η πρώτη σας προτεραιότητα με την ανάληψη των καθηκόντων σας;
Η ανάληψη των καθηκόντων μου, την 1η Δεκεμβρίου της χρονιάς που πέρασε, έγινε μέσα στο δεύτερο γαλλικό lockdown. Πρωταρχικό μου μέλημα ήταν προφανώς η διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της Γραμματείας, διότι από την αρχή της πανδημίας το ΕΔΔΑ δεν σταμάτησε ούτε μια μέρα τις εργασίες του, και η παράλληλη τήρηση όλων των επιβληθέντων μέτρων δημόσιας υγείας, ώστε να εξασφαλιστούν ασφαλείς συνθήκες εργασίας για τους συναδέλφους μου και τους δικαστές.
- Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ΕΔΔΑ;
Αυτή την στιγμή εκκρεμούν ενώπιον του ΕΔΔΑ περίπου 62,000 υποθέσεις. Η κυριότερη πρόκληση που αντιμετωπίζει το Δικαστήριο είναι αυτή. Να μπορέσει, με τα μέσα που διαθέτει, τα οποία δεν είναι απεριόριστα, να εξετάσει και να αποφανθεί επί των υποθέσεων αυτών μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα. Πολλές από τις προσφυγές που φτάνουν στο Δικαστήριο δεν πληρούν τα βασικά κριτήρια του παραδεκτού ή έχουν επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα. Υπάρχει όμως κι ένας ικανός αριθμός σημαντικών υποθέσεων που εγείρουν είτε ζητήματα ζωής, υγείας, προσωπικής ελευθερίας κι ασφάλειας, είτε ζητήματα κρίσιμα για την εθνική ή και την ευρωπαϊκή έννομη τάξη στο σύνολο της και που θα πρέπει να εξεταστούν κατά προτεραιότητα. Πρέπει δηλαδή το ΕΔΔΑ να διαχειριστεί αποτελεσματικά έναν σημαντικό όγκο εργασίας και να διατηρήσει παράλληλα την υψηλή ποιότητα των αποφάσεων του.
Το ΕΔΔΑ αντιμετωπίζει και μια σειρά από άλλες προκλήσεις που προκύπτουν από τις ιστορικές συγκυρίες, τις πολιτικές και τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις. Οι ένοπλες συρράξεις, η τρομοκρατία, η ανάδυση νέων τεχνολογιών, η μεταναστευτική και η προσφυγική κρίση, οι περιβαλλοντικές εξελίξεις, η διαχείριση της πανδημίας δημιουργούν ζητήματα στα οποία καλείται ή θα κληθεί να απαντήσει το Δικαστήριο.
- Ποιος είναι ο ρόλος του ΕΔΔΑ στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδίως του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., κατόπιν της Γνωμοδότησης αριθ. 2/13 του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) σχετικά με την προσχώρηση της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ);
Με την εισαγωγή του άρθρου 6 παράγραφος 2, η Συνθήκη της Λισαβόνας κατέστησε την προσχώρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) υποχρεωτική. Αυτό σημαίνει ότι μετά την προσχώρηση, οι πολίτες της ΕΕ, αλλά και υπήκοοι τρίτων χωρών που βρίσκονται στο έδαφος της ΕΕ, θα έχουν τη δυνατότητα να προσβάλουν απευθείας ενώπιον του ΕΔΔΑ, με βάση τις διατάξεις της ΕΣΔΑ, νομικές πράξεις που εγκρίνονται από την ΕΕ, όπως θα μπορούν να προσβάλουν και νομικές πράξεις που εγκρίνονται από τα κράτη-μέλη της ΕΕ.
Ο πρώτος κύκλος των διαπραγματεύσεων έκλεισε στις 18 Δεκεμβρίου 2014 με την αρνητική γνωμοδότηση που εξέδωσε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τη συμβατότητα της εν λόγω συμφωνίας με τις Συνθήκες (γνωμοδότηση 2/13). Μετά από μια περίοδο περισυλλογής, η ΕΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης ξανάρχισαν τις διαπραγματεύσεις στα τέλη του 2019. Οι διαπραγματεύσεις, στις οποίες μετέχει με συμβουλευτικό ρόλο ένας συνάδελφος της Γραμματείας του ΕΔΔΑ με ειδίκευση στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βρίσκονται σε εξέλιξη και φυσικά τις παρακολουθούμε με μεγάλο ενδιαφέρον.
Θα δανειστώ μια φράση από την κοινή δήλωση της Γενικής Γραμματέως του Συμβουλίου της Ευρώπης, Marija Pejčinović Burić, και της Αντιπροέδρου της Κομισιόν για τις αξίες και τη διαφάνεια, Věra Jourová, σχετικά με την επανάληψη των διαπραγματεύσεων: «Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ενσαρκώνει όλα όσα υπερασπίζονται το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, η επανάληψη αυτών των κρίσιμων διαπραγματεύσεων αποτελεί ένα ισχυρό μήνυμα για την βαθιά προσήλωση των δύο οργανισμών μας, και των κρατών-μελών μας, στις θεμελιώδεις αξίες που θεωρούμε πολύτιμες. Ελπίζουμε πραγματικά ότι οι διαπραγματεύσεις θα ολοκληρωθούν γρήγορα για το καλό όλης της Ευρώπης».
- Ποιες θεωρείτε πως είναι οι μεγαλύτερες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο σήμερα δεδομένων των συνθηκών; Και ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι πλέον για τα ανθρώπινα δικαιώματα τόσο στην Ευρώπη, όσο και στη χώρα μας;
Οι κακές συνθήκες κράτησης, η μη εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων και οι καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης αποτελούν ένα μεγάλο κομμάτι των υποθέσεων με τις οποίες ασχολείται το ΕΔΔΑ.
Γενικότερα όμως θα έλεγα ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα ανθρώπινα δικαιώματα τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο είναι το ολοένα και αυξανόμενο κλίμα μισαλλοδοξίας, ξενοφοβίας και εθνικισμού. Είναι κοινή παραδοχή ότι ένα τέτοιο κλίμα ευνοεί τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τα δικαιώματα των κάθε λογής μειονοτήτων να αποτελούν έναν εύκολο και προφανή στόχο.
Η άνοδος του λαϊκισμού και των αυταρχικών καθεστώτων μας υπενθυμίζει τη σημασία του έργου του ΕΔΔΑ και του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προώθηση της ειρήνης και της σταθερότητας στην ήπειρο μας.
- Σύμφωνα με την ετήσια μελέτη του ΕΔΔΑ αναφορικά με τις παραβιάσεις κατ’ άρθρο της ΕΣΔΑ και κατά Κράτος, η Ελλάδα παραμένει μέσα στις δέκα πρώτες χώρες σε καταδίκες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταξύ των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης για το 2020. Τι πιστεύετε πως πρέπει να γίνει ώστε να αλλάξει επί τα βελτίω αυτή η κατάσταση;»
Σε σύνολο 871 αποφάσεων του ΕΔΔΑ για το δικαστικό έτος 2020, οι 25 αφορούν την Ελλάδα (24 αποφάσεις το 2019), εκ των οποίων οι 18 διαπιστώνουν παραβίαση της ΕΣΔΑ (23 «καταδικαστικές» αποφάσεις το 2019).
Οι παραβιάσεις αφορούν ιδίως το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ (δικαίωμα στη χρηστή απονομή της δικαιοσύνης και την εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων), το άρθρο 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής), καθώς και το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου (προστασία της ιδιοκτησίας). Σε δύο υποθέσεις το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ που απαγορεύει την απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση (ενώ είχαμε 4 καταδικαστικές αποφάσεις το 2019 και 11 το 2018).
Αυτή την στιγμή εκκρεμούν 1.028 υποθέσεις κατά της Ελλάδας. Οι περισσότερες εξ αυτών αφορούν συνθήκες κράτησης, ζητήματα ιδιοκτησιακής φύσης και ζητήματα σχετικά με την απονομή της δικαιοσύνης.
Ο συχνά επαναλαμβανόμενος χαρακτήρας των προσφυγών καταδεικνύει την ανάγκη θέσπισης εθνικών ενδίκων μέσων για την θεραπεία των σχετικών αιτιάσεων μέσα στην χώρα, από τους μηχανισμούς του ίδιου του κράτους. Έχουν ήδη γίνει σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση, τα οποία συνοδεύονται από σημαντικές νομοθετικές τομές καθώς επίσης και από την προσαρμογή της νομολογίας των ελληνικών δικαστηρίων στην νομολογία του ΕΔΔΑ. Πρωταρχικός παράγοντας προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ο εθνικός δικαστής, όχι ο δικαστής του Στρασβούργου, του οποίου ο ρόλος είναι επικουρικός με την κυρία ευθύνη για την εφαρμογή της ΕΣΔΑ να βαραίνει τα αρμόδια εσωτερικά όργανα των κρατών-μελών της.
