Της Αγγελικής Κώττη
Αν υπήρχε η μηχανή του χρόνου, θα ήταν άκρως εντυπωσιακό να περιηγηθούμε μια αρχαία γειτονιά της Αθήνας. Να περπατήσουμε επάνω στους αρχαίους δρόμους, να δούμε τα σπίτια, τα εργαστήρια και τα δημόσια κτίρια, να ζήσουμε την καθημερινότητα εκείνων των ανθρώπων: όσων διοικούσαν, όσων εργάζονταν και όσων ζούσαν εκεί. Μια τέτοια διαδρομή- αναδρομή θα μας άφηνε γεμάτους γνώσεις και θα μας ευχαριστούσε ιδιαίτερα.
Μηχανή του χρόνου δεν υπάρχει, αλλά έχει τρόπον τινά, υποκατασταθεί. Το πρωτοπόρο σε όλα Μουσείο Ακροπόλεως, ετοιμάζει μια ακόμα υπέροχη έκπληξη. Η ανασκαφή στα υπόγειά του γίνεται επισκέψιμη. Εκεί θα μπορεί ο θεατής να παρακολουθήσει όσα προαναφέραμε, δηλαδή «στιγμές» από τη ζωή μιας αρχαίας αθηναϊκής συνοικίας με διαχρονική κατοίκηση.
Η 20ή Ιουνίου θα είναι, λοιπόν, μία ιστορική επέτειος για το Μουσείο Ακρόπολης: Κλείνει δέκα χρόνια λειτουργίας, παγκόσμιας καταξίωσης, αποδοχής, λάμψης, κύρους, αναγνώρισης. Και το γιορτάζει δεόντως με εκθέσεις, μοναδικά εκθέματα και διεθνείς διακρίσεις, όπως η πρόσφατη του ICOM που το κατατάσσει στα 5 πιο σημαντικά μουσεία του κόσμου.
Πάνω απ' όλα, όμως, με αφορμή αυτήν την σπουδαία επέτειο ανοίγει, από την Παρασκευή 21 Ιουνίου, θα είναι επισκέψιμη για το κοινό η υπόγεια ανασκαφή των 4.000 τ.μ., μία ολόκληρη αρχαία γειτονιά της Ακρόπολης με διάρκεια ζωής από τα κλασσικά έως τα βυζαντινά χρόνια, σε επάλληλες φάσεις, με τα λουτρά, τα δημόσια αποχωρητήρια, τις κατοικίες, την αίθουσα συμποσίων και τα εργαστήρια. Αυτό είχε υποσχεθεί πέρσι ο πρόεδρος του Μουσείου καθηγητής Δημήτρης Παντερμαλής, που τήρησε την υπόσχεσή του.
Έτσι, «προστίθεται ένας ακόμα όροφος στο Μουσείο Ακροπόλεως» όπως τονίζει ο ίδιος. Μάλιστα, αυτό το εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό παλίμψηστο σύντομα θα εμπλουτιστεί του χρόνου με έκθεση των πιο αντιπροσωπευτικών ευρημάτων της ανασκαφής που μαρτυρούν την καθημερινότητα των Αθηναίων - ήδη από την εποχή του 5ου π.Χ. αιώνα. Ανάμεσα στις ξύλινες πασαρέλες έχουν τοποθετηθεί πινακίδες οι οποίες ενημερώνουν τους επισκέπτες για το τι ήταν εκεί, αιώνες πριν και μας κατατοπίζουν για τα 1.300 κινητά ευρήματα που πλαισιώνουν τις οικίες.
Την Παρασκευή 21 Ιουνίου θα γίνουν λοιπόν τα θυρανοίξια της ανασκαφής. «Ουσιαστικά θα ανοίξει ένας νέος όροφος του μουσείου, ο οποίος θα δίνει πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των αρχαίων Αθηναίων στη σκιά της Ακρόπολης», επισημαίνει ο καθηγητής. Πρόκειται για ανεσκαμμένη έκταση 4.000 τ.μ. με σπίτια, εργαστήρια, λουτρά και δρόμους μιας αρχαίας αθηναϊκής γειτονίας με διάρκεια ζωής από τα κλασικά ως τα βυζαντινά χρόνια. Ειδικές πινακίδες θα πληροφορούν για τα σημαντικότερα από τα κτίρια των οποίων τα κατάλοιπα σώζονται.
Σε περίπου έναν χρόνο από τώρα θα τοποθετηθεί και η μεγάλη προθήκη μήκους περίπου 36 μ., όπου θα εκτίθενται περισσότερα από 1.000 κινητά ευρήματα, τα οποία θα διακρίνονται σε θεματικές κατηγορίες. Επιπλέον, θα υπάρξει ένας εκθεσιακός χώρος με γλυπτά και ψηφιδωτά, καθώς και άλλα σημαντικά εκθέματα. «Η καινοτομία είναι ότι εμείς αντιλαμβανόμαστε την ανασκαφή ως ένα έκθεμα και ως ένα όροφο του μουσείου. Έχει δηλαδή ενταχθεί στην αρχιτεκτονική του μουσείου», τόνισε ο κ. Παντερμαλής.
Η Σταματία Ελευθεράτου, επικεφαλής της ανασκαφής, ξεναγώντας τους δημοσιογράφους σημείωσε πως τα εκθέματα που θα παρουσιαστούν θα προέρχονται από όλες τις φάσεις της ζωής και ιδίως από την καθημερινότητα. Όπως εξήγησε, αρκετά από τα ευρήματα εντοπίσθηκαν σε πηγάδια- αποθέτες, όπου υπήρχαν πολλά κεραμικά, αλλά και πολλά γλυπτά. Οι ανασκαφές έγιναν σε ολόκληρο το οικόπεδο Μακρυγιάννη, σε έκταση 11- 12 στρεμμάτων, όπως λέει.
Από τα ευρήματα άλλα αποξηλώθηκαν ώστε να γίνει ο σταθμός του μετρό, άλλα είχαν καταστραφεί από οικοδομικές εργασίες της Σχολής Χωροφυλακής ή ήταν σε κακή κατάσταση και αποσπασματικά και άλλα διατηρούνται σε κατάχωση (κυρίως όσα είναι στα υπόγεια του μουσείου). Περίπου 4 στρέμματα έχουν παραμείνει ορατά και αυτά θα είναι επισκέψιμα.
«Η ανασκαφή στον σταθμό του μετρό μας έδωσε κέρδος, γιατί μπορέσαμε να κατεβούμε σε βαθύτερα στρώματα, τα οποία δεν θα μπορούσαμε διαφορετικά να σκάψουμε. Βρήκαμε έτσι στοιχεία από τους προϊστορικούς χρόνους, δηλαδή νεολιθικά όστρακα, μεσοελλαδικές και πρωτογεωμετρικες ταφές, που ίσως δεν θα είχαμε την ευκαιρία να συναντήσουμε αλλού» λέει η κα Ελευθεράτου.
Σύμφωνα με την αρχαιολόγο, ό,τι βλέπουμε είναι τα κατάλοιπα μιας συνοικίας κάτω από τον Βράχο της Ακρόπολης με διαχρονική συνεχή κατοίκηση 17 αιώνων, δηλαδή από τον 5ο αιώνα π.Χ, έως τον 12ο μ.Χ, Έχουμε ίχνη ανθρώπινης παρουσίας και από πριν, (νεολιθικά όστρακα, μεσοελλαδική καλύβα ή σπίτι, εργαστήρια κ.α.) όμως πολεοδόμηση συναντάμε τον 5ο αιώνα. «Τότε παύει να είναι τόπος ταφής και γίνεται τόπος κατοικίας και εργαστηρίων.»
Σημαντική διαπίστωση από τα ανασκαφικά δεδομένα: ήδη από τους γεωμετρικούς χρόνους οι τρεις κύριες οδικές αρτηρίες είχαν χαραχτεί, «Βρήκαμε οδοστρώματα και των τριών, και οι δύο είναι αυτές που συναντώνται έξω από τον περίβολο του διονυσιακού θεάτρου. Αρα λοιπόν κάτι οδηγούσε τους ανθρώπους ακόμα και πριν γίνει το θέατρο (τον 6ο αιώνα π.Χ.) να πηγαίνουν εκεί, κάτι σημαίνει αυτός ο τόπος.»
Στην αρχή ο συγκεκριμένος οικισμός φαίνεται πως ήταν έξω από τα τείχη, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για την ασφάλεια των κατοίκων της από επιδρομές. Από τότε που κατασκευάστηκε το Θεμιστόκλειο τείχος, άρχισε να αναπτύσσεται δυναμικά και ποτέ δεν σταμάτησε.
Αν και ούτε το ισχυρό αυτό αμυντικό μέσον δεν βοήθησε αποτελεσματικά κατά την επιδρομή του Σύλλα και των Ερούλλων (1ος και 4ος αι. μ.Χ. αντιστοίχως) από τις οποίες βλέπουμε ίχνη στην ανασκαφή. «Σίγουρα έχουμε μια καταστροφή ακόμα κατά τον 6ο αι. μ.Χ., αλλά δεν μπορούμε ακόμα να είμαστε βέβαιοι πως προξενήθηκε από επιδρομή των Σλάβων.»
Το σίγουρο είναι πως από τον 5ο αι. π.Χ. και για δέκα- ένδεκα αιώνες, μέχρι τον 6ο μ.Χ, δηλαδή, «η περιοχή κατοικείται από εύπορους. Συνηγορούν σε αυτό το συμπέρασμα τα ευρήματα: έχουμε τρεις ανδρώνες, δωμάτια όπου γίνονταν συμπόσια, κάτι που υποδηλώνει πλούτο, αγωγούς από το διονυσιακό θέατρο το σύστημα των οποίων στη συνέχεια εκμεταλλεύθηκαν οι κάτοικοι, δύο ιδιωτικά λουτρά κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, και ένα μεγάλο κτίριο του οποίου η κατασκευή ξεκινά τον 5ο αιώνα μ.Χ. και μέχρι τον 6ο παίρνει την τελική του μορφή».
Κατά τους τελευταίους αυτούς αιώνες η Αθήνα έχει ακόμα αίγλη λόγων των φιλοσοφικών σχολών και το σύστημα διοίκησης αλλάζει. Δεν υπάρχει δημόσιο, επομένως ο τοπικός πάτρωνας που διοικεί πρέπει να διαθέτει επαρκή χώρο για την υποδοχή των επισκεπτών- πελατών του, για συμπόσια κ.α. Φαίνεται πάντως πως αυτό το μεγάλο κτίριο που προκύπτει από τη συνένωση δύο κτιρίων, έχει κοσμικό χαρακτήρα.
«Ο επισκέπτης θα βλέπει το κτίριο αυτό, που ανάμεσα σε άλλα έχει ένα τρίπτυχο διαμέρισμα- ίσως πρόκειται για παρεκκλήσι- αψιδωτή αίθουσα, και ένα κυκλικό κτίσμα, το οποίο ίσως ήταν πύργος, ένα είδος παρατηρητηρίου» λέει η κα Ελευθεράτου.
«Θα περιηγείται τους διαδρόμους, τα δωμάτια αυτού του πολύ μεγάλου και πλούσιου συγκροτήματος και ταυτοχρόνως θα βλέπει γύρω αρχαιότερα στρώματα με κτίσματα προγενέστερα. Θα μπαίνει στην καρδιά του κτιρίου και θα νιώθει την ανάσα των ανθρώπων που έζησαν αλλά και αυτών που το κατασκεύασαν, και των ανθρώπων που άνοιξαν τα πηγάδια, και των άλλων, που αντλούσαν το νερό.»
Η γνώση είναι ένα ζητούμενο, αλλά εξίσου σημαντικό «είναι όσοι έρθουν να περάσουν καλά. Και θα περάσουν, γιατί προσπαθούμε να τους δώσουμε μία δυναμική εμπειρία μέσα από την οποία θα μπορούν να κάνουν τη σύνδεση των αρχιτεκτονημάτων και του χώρου με τους ανθρώπους που έζησαν εκεί.» Αυτό θα γίνει μέχρι τα ενδέκατα γενέθλια
