Του Λευτέρη Τσουκαλά*
Στη Στουτγκάρδη χτυπά η καρδιά της Γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας. Εκεί σχεδιάζονται και κατασκευάζονται μερικά από τα καλλίτερα αυτοκίνητα του κόσμου. Άριστοι μηχανικοί και σχεδιαστές, της Μερσεντές, της Πόρσε, της Ντέιμλερ παράγουν περιζήτητα μοντέλα που είναι γνωστά σε όλο τον κόσμο.
Με αυτά τα δεδομένα κανένας δεν εκπλήσσεται από το γεγονός ότι μια ομάδα φοιτητών από την Στουτγκάρδη κατέκτησε την πρώτη θέση στους αγώνες Φόρμουλα για τους Νέους στη Αυστρία στις αρχές Αυγούστου. Πρόκειται για ένα διεθνές αυτοκινητιστικό γεγονός όπου 50 κορυφαίες ομάδες φοιτητών επιλεγμένες απ' όλο τον κόσμο σχεδιάζουν και κατασκευάζουν τα δικά τους αυτοκίνητα και έρχονται στην πίστα της Φόρμουλα για να συναγωνιστούν.
Έκπληξη όμως προκαλεί το γεγονός πως σε αυτή την διοργάνωση συμμετέχουν και Ελληνικά αγωνιστικά. Μια χώρα χωρίς αυτοκινητοβιομηχανία, έχει ομάδες φοιτητών που σχεδιάζουν, κατασκευάζουν και δοκιμάζουν πρωτότυπα αυτοκίνητα υψηλών τεχνικών προδιαγραφών. Με πολύ ενθουσιασμό και μεράκι, ιδιοφυείς τεχνικούς σχεδιασμούς, άριστες γνώσεις μηχανικής και ελάχιστα χρήματα (συνήθως στο 1-5% των ανταγωνιστών τους) φοιτητές από το ΕΜΠ, τα Πανεπιστήμια Θεσσαλίας και Πατρών, το Αριστοτέλειο και από το Δημοκρίτειο, παράγουν αυτοκίνητα που όχι μόνο φτάνουν σε διεθνείς διοργανώσεις υψηλής ανταγωνιστικότητας όπως η Φόρμουλα της Αυστρίας αλλά κατορθώνουν να αποσπούν τιμητικές διακρίσεις και επαίνους.
Πως εξηγείται αυτό το παράδοξο; Πως γίνεται σε μια χώρα που δεν έχει αυτοκινητοβιομηχανία οι φοιτητές της να σχεδιάζουν αυτοκίνητα που διακρίνονται διεθνώς;
Η απάντηση δεν βρίσκεται στο ελληνικό δαιμόνιο αλλά στο γεγονός πως στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχουν χώροι αριστείας υψηλοτάτου διεθνούς επιπέδου. Το αποτύπωμα των Ελλήνων επιστημόνων στην διεθνή βιβλιογραφία δίνει την εντύπωση ότι η Ελλάδα είναι μια πλούσια χώρα δεκαπλασίου μεγέθους.
Οι σημερινοί μετέχοντες του ελληνικού πολιτισμού γνωρίζουν τη σπουδαιότητά της αριστείας. Της κατάθεσης στον γραπτό λόγο, την βιβλιογραφία θα λέγαμε σήμερα, μιας ιδέας, μιας ανακάλυψης, μιας θέσης, ενός ευρήματος. Ξέρουν πως ό, τι υφίσταται την βάσανο της κριτικής του ανοιχτού διαλόγου έχει την δυνατότητα να μετουσιωθεί σε γνώση για το κοινό καλό. Διαχρονικά και παγκόσμια.
Για να μετουσιωθεί η γνώση σε υλικό και κοινωνικό πλούτο χρειάζεται αρθρώσεις στο παγκόσμιο σύστημα κοινοτομίας, με άλλα λόγια στο δίκτυο των σύνθετων διαδρομών που συνδέουν την γνώση με τις ανάγκες της παγκόσμιας κοινωνίας. Σε αυτές τις διαδρομές τα πανεπιστήμια διαδραματίζουν έναν σπουδαίο διπλό ρόλο εκπαίδευσης και έρευνας. Ομως, έρευνα χωρίς διασύνδεση εύκολα εκφυλίζεται σε μια αυτοαναφορική διεργασία άνευ νοήματος.
Τα ελληνικά πανεπιστήμια πρέπει να ενταχθούν στο παγκόσμιο σύστημα καινοτομίας. Για αυτό απαιτούνται πολλαπλές, αμφίδρομες, και στέριες διασυνδέσεις με τον σχεδιασμό, την προβολή, την χρηματοδότηση, την έρευνα αγοράς, την διαχείριση, την ελαφρά μεταποίηση, την κατασκευή, την ενέργεια. Αυτές οι διασυνδέσεις συνιστούν το σύνολο των παραγωγικών διεργασιών της οικονομίας και απαιτούν μεγάλους χρόνους επώασης. Μια εθνική στρατηγική καινοτομίας εναρμονίζει το εθνικό με το παγκόσμιο με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε το συντονιστικό κέντρο βάρους να βρίσκεται στο εθνικό επίπεδο ενώ το εύρος και η εμβέλεια στο παγκόσμιο.
Η επιστημονική αριστεία που επιδεικνύει το σύγχρονο ελληνικό πανεπιστήμιο με το πλούσιο βιβλιογραφικό αποτέλεσμα δεν πρέπει να μείνει αναξιοποίητη, απαιτείται εξωστρέφεια και διασυνδεσιμότητα. Υπάρχουν πολλοί και δοκιμασμένοι τρόποι για να ανοίξουν τα πανεπιστήμια και οι ερευνητικές υποδομές προς τα έξω. Η επιστημονική αριστεία προσελκύει ξένους φοιτητές και ερευνητές αλλά και διεθνή ερευνητικά κέντρα και δραστηριότητες. Οι πολυεθνικοί, ευρωπαϊκοί και ασιατικοί οργανισμοί που ενδιαφέρονται να έλθουν στην Ελλάδα έχουν πολλούς λόγους να εγκαταστήσουν εδώ κέντρα έρευνας και ανάπτυξης αλλά και την ίδια τους τη βάση. Για παράδειγμα, η χώρα μας θα μπορούσε να φιλοξενήσει τους αναδυόμενους κολοσσούς ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων όπως η Τέσλα. Ενας μακρόπνοος κυβερνητικός σχεδιασμός δεν φοβάται τους άριστους. Τους χρησιμοποιεί. Προστατεύει την αριστεία ως κόρη οφθαλμού αναγνωρίζοντας την δυνατότητά της να συνεισφέρει στην αύξηση του ΑΕΠ της χώρας συμμετέχοντας στην αιχμή του παγκόσμιου γίγνεσθαι.
* Ο κ. Λευτέρης Τσουκαλάς είναι καθηγητής Πυρηνικής Τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Purdue University και στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
