Οι οικονομολόγοι κάνουν σενάρια και οι πολιτικοί «αγοράζουν» αυτά που κάθε φορά τους εξυπηρετούν. Ο καθένας κάνει με αυτό τον τρόπο τη δουλειά του και όλοι μαζί νιώθουν ότι εξυπηρετούν έναν ανώτερο σκοπό, την επιβεβαίωση του ρόλου και της σημασίας τους. Η πραγματική ζωή, όμως, έρχεται πολλές φορές για να ταράξει τις τακτοποιημένες ζωές μας. Λυπάμαι αν θα αναγκαστούμε όλοι μας να μετακινηθούμε από τη θέση μας στον καναπέ, να χάσουμε τη βολή μας. Η αλήθεια όμως είναι ότι υπάρχουν πολλοί άλυτοι γρίφοι μπροστά μας.
Ο θεμέλιος λίθος απειλείται...
Οι σύγχρονες κοινωνίες μας έχουν στηριχτεί στον καταναλωτισμό. Εργαζόμαστε για να μπορούμε να καταναλώσουμε, να αποκτήσουμε ένα καλύτερο σπίτι, να έχουμε πρόσβαση καθημερινά σε περισσότερα αγαθά, να στείλουμε τα παιδιά μας στα καλύτερα σχολεία, να αγοράσουμε ένα καλό πακέτο διακοπών. Ο καταναλωτισμός είναι τρόπος ζωής. Μήπως αυτός ο τρόπος «απειλείται»; Η απάντηση είναι πως ναι! Τέτοιου είδους κρίσεις, όπως αυτή που προκάλεσε την καραντίνα σε δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη, αφήνουν βαθύ αποτύπωμα στις κοινωνίες, αλλά και στο συλλογικό ασυνείδητο. Αυτά που μέχρι χθες θεωρούσαμε δεδομένα, δεν είναι πλέον.
Για παράδειγμα, πολλοί εξ ημών θα σκεφτούμε πολλές φορές να βγάλουμε την πετσέτα μας σε μια παραλία που ο ένας είναι πάνω στον άλλον. Και δεν είμαστε βέβαιοι ότι θα αποδεχτούμε ποτέ να πάμε σε εστιατόριο με μεγάλα, με τεράστια τείχη από τζάμι από τραπέζι σε τραπέζι. Ούτε και είναι εύκολο να δεχτείς να σερβίρεσαι στο τραπέζι από έναν... χειρουργό. Οπως και θα προβληματιστείς αν ο σερβιτόρος έρθει χωρίς γάντια και χωρίς μάσκα. Με άλλα λόγια, έτσι η αλλιώς θα έχουμε έναν λόγο να είμαστε ανήσυχοι, όταν πάει κανείς για φαγητό για να διασκεδάσει.
Μήπως δεν θα σκεφτούν πολλοί γονείς τα δίδακτρα των κλειστών ιδιωτικών; Αλλά να πάμε και σε πιο πεζά, καθημερινά θέματα: Ξέρουμε αν το ρούχο που θέλουμε να αγοράσουμε το έχει δοκιμάσει άλλος πριν από εμάς; Αν στο ταξί έχει μπει νωρίτερα ένας φορέας του ιού;
Θέλοντας και μη, οι συνθήκες έχουν ήδη αλλάξει. Και η αλλαγή αυτή δημιουργεί διαφορετικές καταναλωτικές συμπεριφορές, οι οποίες με τη σειρά τους θα επιφέρουν νέα δεδομένα στην Οικονομία.
Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι θα βρεθεί το εμβόλιο εντός του 2021, η επίδραση της καραντίνας θα κάνει χρόνο να περάσει και μερικές από τις νέες μας συνήθειες ήρθαν για να μείνουν. Το να υποστηρίζει κανείς ότι οι άνθρωποι δεν θα πάνε άλλη φορά διακοπές είναι ακραίο. Το ίδιο ακραίο είναι ότι θα επιστρέψουμε γρήγορα εκεί που ήμασταν το καλοκαίρι του 2019. Την ίδια στιγμή, θα δημιουργηθούν νέες δραστηριότητες που θα έρθουν για να διασκεδάσουν τον φόβο των ανθρώπων.
Η νέα κρίση δημιουργεί και πολιτική κρίση
Η προηγούμενη οικονομική κρίση, εκείνη των ενυπόθηκων δανείων, προκάλεσε ένα μεγάλο κύμα λαϊκισμού σε όλο τον κόσμο. Αν συγκρίνει κανείς την κρίση της Lechman Brothers με αυτή του κορονοϊού, θα φτάσει εύκολα στο συμπέρασμα ότι συγκρίνουμε τις συνέπειες ενός δυναμίτη που πέφτει στη θάλασσα με εκείνη του βομβαρδισμού μιας πόλης. Όχι, η οικονομική κρίση του κορονοϊού δεν έχει προηγούμενο. Και μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι δεν θα προκληθούν ανακατατάξεις στο πολιτικό σκηνικό; Ποιες θα είναι αυτές; Αυτό δεν το γνωρίζουμε, όπως και δεν γνωρίζουμε αν η ανθρωπότητα και η κοινή λογική θα βγουν και πάλι νικηφόρες και απ' αυτή τη μάχη.
Η ιστορική πραγματικότητα είναι ότι οι ισορροπίες στον κόσμο μας έχουν ανατραπεί μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Στο παρελθόν το ερώτημα ήταν Ανατολή ή Δύση και η απάντηση που δόθηκε από την ίδια τη ζωή ήταν Δύση. Από τη μία, είναι οι δυνάμεις του αστικού χώρου. Από την άλλη, δεν υπάρχει (ακόμη) κάποια άλλη πρόταση. Και το γεγονός αυτό δίνει τελικά έδαφος στον λαϊκισμό. Ο λαϊκισμός είναι ένας επικίνδυνος αντίπαλος, αλλά όχι ικανός να ανατρέψει το «σύστημα». Δεν είναι η «άλλη» όχθη, είναι ένα κακομαθημένο παιδί, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο κάποια στιγμή θα συμμορφωθεί - ή θα απομονωθεί. Η Ιστορία, λοιπόν, μας «οφείλει» έναν άξιο διάδοχο των κομμουνιστών, έναν νέο ιστορικό αντίπαλο του αστικού χώρου. Κάτι που δεν ξέρουμε πώς θα επιδράσει συνολικά στις κοινωνίες και με δεδομένο ότι ο λεγόμενος αστικός χώρος έχει εδώ και χρόνια επαναπαυθεί στις δάφνες των παλαιών του νικών, κινδυνεύοντας έτσι να πιαστεί κυριολεκτικά στον ύπνο.
Οι κοινωνίες μπροστά στο άγνωστο
Έχουμε νέα οικονομικά και πολιτικά δεδομένα. Το χειρότερο όλων είναι ότι δεν τα γνωρίζουμε κι αυτός είναι ο μεγάλος εχθρός μας. Το άγνωστο μας τρομάζει. Είναι σαν να μπαίνουμε για πρώτη φορά μέσα σε ένα άγνωστο και σκοτεινό δωμάτιο. Μπορεί να είναι ένα άδειο, μπορεί όμως να κρύβει δράκους ή ακόμη και μια μεγάλη τρύπα στη μέση που θα μας στείλει στην άβυσσο. Ποιος πραγματικά ξέρει;
Η πανδημία μας επιβεβαίωσε κάτι που... υποψιαζόμασταν! Είναι γεγονός ότι δεν την πρόβλεψε κανείς! Δεν υπήρχε στις γνωστές προφητείες, δεν μας προειδοποίησε κάποιος αστρολόγος ή χειρομάντης. Το μέλλον, λοιπόν, είναι... απρόβλεπτο. Έτσι ή αλλιώς. Η διαφορά είναι ότι πολλές φορές έχουμε την ψευδαίσθηση ότι το ελέγχουμε, επειδή αισθανόμαστε ασφαλείς στο παρόν. Αυτή τη φορά, όχι μόνο νιώθουμε ανασφαλείς, αλλά μόλις περάσαμε την πόρτα του... άγνωστου και σκοτεινού δωματίου.
Θανάσης Μαυρίδης
[email protected]
*Αναδημοσίευση από τη στήλη «Εκ Θέσεως» του Φιλελεύθερου που κυκλοφόρησε στις 2 Μαΐου.
