Της Μαίρης Βενέτη
Χωρίς πολιτικές αντιμετώπισης της υπερθέρμανσης του πλανήτη και προσαρμογής στα νέα δεδομένα, η κλιματική αλλαγή θα καταστρέψει έως το 2100 τις οικονομίες των πλούσιων, αλλά και φτωχών χωρών, στις θερμές αλλά και στις ψυχρές ζώνες.
Είτε πρόκειται για ξαφνικά ψυχρά κύματα, είτε για καύσωνες, πλημμύρες, ή άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι κλιματικές συνθήκες αποκλίνουν ολοένα και περισσότερο από τα ιστορικά δεδομένα και έχουν αρχίσει ήδη να έχουν δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις.
Μεγάλη έρευνα του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ για την οποία συγκεντρώθηκαν στοιχεία από 174 χώρες από το 1960 έως σήμερα, αποκαλύπτει ότι αν οι οικονομίες του πλανήτη δεν προσαρμοστούν σε ένα νέο παραγωγικό μη ρυπογόνο μοντέλο, το παγκόσμιο κατά κεφαλήν θα αντιμετωπίσει απώλειες άνω του 7%.
Η αμερικανική οικονομία θα χάσει το 10% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, ενώ για τον Καναδά, που βλέπει την θερμοκρασία ν' ανεβαίνει με ρυθμό διπλάσιο του υπόλοιπου κόσμου και ας ανήκει σε ψυχρή ζώνη, οι απώλειες θα είναι της τάξης του 13%. Στους μεγάλους χαμένους και η Ελβετία με το κόστος ν'ανέρχεται στο 12%, ενώ για την Ινδία, την Ιαπωνία και τη Νέα Ζηλανδία οι απώλειες θα είναι 10%.
Στη Ρωσία οι πολίτες θα χάσουν το 9% του εισοδήματος τους, ενώ οι απώλειες στη Μ.Βρετανία θα είναι περίπου στο 4%.
Μπορεί σε όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ τα μεγέθη να δείχνουν μεγάλες απώλειες στις πλούσιες οικονομίες, αλλά στο επίπεδο της καθημερινότητας, οι συνέπειες στις υποανάπτυκτες και αναπτυσσόμενες οικονομίες θα είναι δραματικές.
Η αδυναμία πρόσβασης σε πόσιμο νερό και οι επισιτιστικές κρίσεις θα είναι η κανονικότητα που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν οι πολίτες τους.
Το ειρωνικό είναι ότι σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Christian Aid, η κλιματική αλλαγή ήδη έχει δυσανάλογα μεγάλες επιπτώσεις στην επάρκεια τροφίμων των χωρών εκείνων που ευθύνονται λιγότερο για τις εκπομπές ρύπων και την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Οι δέκα χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά επισιτιστικής ανεπάρκειας ευθύνονται αθροιστικά για μόλις το 0,08% -0,1% των παγκόσμιων ρύπων.
Αν όμως, σύμφωνα πάντα με την έρευνα του Κέμπριτζ, οι κυβερνήσεις ελάμβαναν δραστικά μέτρα έναντι να συγκρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από τους δύο βαθμούς, η οικονομική ζημιά θα ήταν πολύ μικρότερη.
Στην περίπτωση τόσο των ΗΠΑ όσο και του Καναδά για παράδειγμα οι απώλειες στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα περιορίζονταν κάτω του 2%.
Αυτό δείχνουν να το έχουν κατανοήσει ήδη πολλές εταιρείες, οι οποίες θέλοντας να απαντήσουν στις νέες προκλήσεις, θέτουν υπό αμφισβήτηση το κλασσικό μοντέλο με το οποίο προμηθεύονται πρώτες ύλες, παράγουν, διακινούν και αποσύρουν μηχανήματα και προϊόντα.
Στην προσπάθεια τους να διατηρήσουν τον έλεγχο στη διαχείριση και κατανάλωση των πολύτιμων φυσικών πόρων, οι εταιρείες αυτές βρίσκουν συνεχώς νέους τρόπους για την επαναχρησιμοποίηση των πρώτων υλών αλλά και των των συνιστωσών του ίδιου του βιομηχανικού τους εξοπλισμού, ενώ συνεργάζονται με τους προμηθευτές έναντι να προσδώσουν «κυκλικά οφέλη» σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα.
Στην ουσία έχουν ήδη ξεκινήσει την επανάσταση της κυκλικής οικονομίας.
Από τη γραμμική στην κυκλική οικονομία
Από τη βιομηχανική επανάσταση οι εταιρείες και οι καταναλωτές έχουν ακολουθήσει σε μεγάλο βαθμό ένα γραμμικό μοντέλο δημιουργίας αξίας.
Το μοντέλο αυτό αρχίζει με την εξόρυξη πρώτων υλών, την επεξεργασία τους με χρήση ενέργειας, την πώληση τους ως αγαθά και ολοκληρώνεται με την απομάκρυνση και καταστροφή των αγαθών αυτών στο τέλος του κύκλου ζωής τους.
Ο τομέας της βιομηχανίας είναι ο πρώτος που άρχισε να υφίσταται πιέσεις από την σπατάλη των γραμμικών συστημάτων του «take-make-dispose».
Υπό το πρίσμα της αστάθειας στις αγορές πρώτων υλών, αλλά και της ανησυχίας για την πιθανότητα εξάντλησης τους, η ανάγκη για ένα νέο οικονομικό μοντέλο είχε αρχίσει να αναδύεται στη βιομηχανία πολύ πριν ξεκινήσουν οι περιβαλλοντικές ανησυχίες.
Οι φυσικοί πόροι του πλανήτη εξαντλούνται- ειδικά τα ορυκτά καύσιμα- λόγω της υπερκατανάλωσης. Ακόμα και η μετάβαση στις νέες τεχνολογίες, όπως πχ. τα ηλεκτρικά οχήματα, δεν λύνει το πρόβλημα, καθώς απαιτούν φυσικούς πόρους οι οποίοι είναι σε περιορισμένη ποσότητα.
Για παράδειγμα, τα μέταλλα σπάνιων γαιών εκτιμάται ότι θα διαρκέσουν μέχρι το 2090, ο χαλκός θα μπορούσε να έχει αποθέματα έως το 2040, ενώ ο μόλυβδος θα είναι ολοένα και σπανιότερος τα επόμενα δέκα χρόνια.
Είναι ξεκάθαρη λοιπόν η επιτακτική η ανάγκη υιοθέτησης ενός νέου οικονομικού μοντέλου που θα δώσει λύση στις ανάγκες του παγκόσμιου πληθυσμού, που προβλέπεται να φτάσει τα 8 δισεκατομμύρια μεταξύ του 2025-2030 και να ξεπεράσει τα 9,4 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, με το 70% να ζει σε αστικές περιοχές.
Ακριβώς αυτή η ανάγκη δημιούργησε το κυκλικό μοντέλο παραγωγής.
Τι είναι η κυκλική οικονομία
Πρόκειται για μια βιομιμητική προσέγγιση, μια σχολή σκέψης που έχει την ίδια τη φύση ως παράδειγμα και θεωρεί ότι τα βιομηχανικά συστήματα θα πρέπει να λειτουργούν όπως οι οργανισμοί, να επεξεργάζονται δηλαδή τα συστατικά που μπορούν να επιστρέψουν πίσω στον κύκλο.
Σε μια κυκλική οικονομία η χρήση των πόρων και η παραγωγή απορριμμάτων θα ελαχιστοποιηθεί.
Παρόλο που η ανακύκλωση αποτελεί μια από τις βασικές της συνιστώσες, δεν θα πρέπει να συγχέεται με αυτήν.
Το μοντέλο της ανακύκλωσης αντιμετωπίζει τα προϊόντα σαν μελλοντικά σκουπίδια.
Στην κυκλική οικονομία το ζητούμενο είναι να αυξηθεί ο χρόνος ζωής κάθε προϊόντος με την επαναχρησιμοποίηση του.
Αυτό απαιτεί μεταξύ άλλων την απόδοση των προϊόντων πίσω στις εταιρείες, με στόχο την επαναχρησιμοποίηση του προϊόντος, ή των συστατικών του στο τέλος της περιόδου κύριας χρήσης του.
Με απλά λόγια, κυκλική οικονομία είναι ένα νέο παραγωγικό αλλά και καταναλωτικό μοντέλο, που επιτρέπει τη χρήση των υλικών για πολύ μεγαλύτερο χρόνο, με παράλληλη ελαχιστοποίηση της χρήσης των φυσικών πόρων.
Απαιτεί τη μετάβαση από ένα κάθετο μοντέλο παραγωγής, κατανάλωσης και απόρριψης σε ένα κλειστό κυκλικό μοντέλο, όπου τα προϊόντα θα μπορούν να αποσυναρμολογούνται και να επαναχρησιμοποιούνται με την ελάχιστη δυνατή μεταποίηση.
Η κυκλική οικονομία στην ουσία είναι η ξεκάθαρη υλοποίηση της λεγόμενης «βιώσιμης ανάπτυξης», καθώς η αξία των προϊόντων, των υλικών και των πόρων παραμένει στην οικονομία για όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο, με αποτέλεσμα η παραγωγή αποβλήτων και ρύπων να περιορίζεται αισθητά.
Παραδείγματα κυκλικής οικονομίας
Ένας τόνος μετάλλου που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή ενός αυτοκινήτου, εξυπηρετεί τις ανάγκες ενός ατόμου ή στην καλύτερη περίπτωση μιας οικογένειας και το αυτοκίνητο κινείται στο 20% ή 30% του χρόνου που θα μπορούσε να κινηθεί.
Αν λοιπόν το ίδιο αυτοκίνητο αυξήσει τον ωφέλιμο χρόνο μετακίνησης του με χρήση και από άλλους ανθρώπους, τότε ο ένας τόνος μετάλλου που παρήχθη μοιράζεται σε περισσότερους ανθρώπους.
Αυτόματα λοιπόν έχουμε οικονομία πρώτης ύλης.
Αν τώρα το αυτοκίνητο αυτό κατασκευαστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε μετά το τέλος της ζωής του κάποια κομμάτια του να μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε για την κατασκευή ή επιδιόρθωση άλλων αυτοκινήτων, είτε για την παραγωγή άλλων προϊόντων, το όφελος γίνεται ακόμα μεγαλύτερο.
Το carpooling –το να μοιράζεσαι το αυτοκίνητο σου με άλλους ανθρώπους που κάνουν την ίδια διαδρομή με σένα- είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση κυκλικής οικονομίας.
Η BlaBlacar είναι μια κορυφαία πλατφόρμα carpooling με πάνω από 70 εκατ. μέλη που συνδέει οδηγούς και επιβάτες σε 22 χώρες, έναντι να μπορούν να ταξιδεύουν μαζί και να μοιράζονται όχι μόνο το κόστος, αλλά και μια εξαιρετική πρακτική χάρη στην οποία έχουμε λιγότερα οχήματα στους δρόμους και άρα λιγότερους ρύπους.
Ας δούμε μερικά ακόμα παραδείγματα.
Πολλές αμερικανικές αεροπορικές εταιρείες μετατρέπουν τα υλικά από τα παλιά δερμάτινα καθίσματα των στόλων τους σε τσάντες, πορτοφόλια, υποδήματα, ακόμα και ποδοσφαιρικές μπάλες.
Η Adidas έχει συνάψει συνεργασία με την εταιρεία ελαστικών Continental έναντι τα παλιά ελαστικά να επαναχρησιμοποιούνται σαν πρώτη ύλη για σόλες παπουτσιών.
Στη Ν.Κορέα οι εταιρείες ηλεκτρονικών συσκευών έχουν ανοίξει «ιατρικά κέντρα» όπου αποκαθιστούν τις βλάβες χρησιμοποιώντας μεταχειρισμένα ανταλλακτικά.
Στο Τορόντο του Καναδά, με μια ετήσια εγγραφή της τάξης των 50 δολαρίων μπορεί κανείς να δανειστεί από μια ποικιλία 5000 εργαλείων, έναντι να τα χρησιμοποιήσει είτε ως ιδιώτης για απλά μαστορέματα, είτε ως επαγγελματίας για κατασκευές, όσο συχνά θέλει.
Προβληματισμοί
Ένα από τα κύρια επιχειρήματα όσων δεν θέλουν να αποκολληθούν από το γραμμικό μοντέλο παραγωγής είναι ότι η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής των προϊόντων σημαίνει αυτόματα πτώση πωλήσεων, άρα και κερδοφορίας.
Ο αντίλογος εδώ είναι ότι ενθαρρύνοντας τους πελάτες να κρατήσουν τα προϊόντα τους για περισσότερο χρόνο, θα δημιουργηθεί μια νέα αγορά για επισκευές και συντήρηση.
Με άλλα λόγια, η αγορά θα αλλάξει απλά προσανατολισμό και δεν θα μειωθεί η κατανάλωση στο σύνολο της.
Επιπλέον η κερδοφορία θα στηριχθεί από την συγκράτηση του κόστους παραγωγής, το οποίο ακριβώς απορρίπτει και τη δεύτερη ένσταση σχετικά με το κόστος που θα επωμιστούν οι επιχειρήσεις, έναντι να επανασχεδιαστούν οι παραγωγικές τους μονάδες .
Ειδικά στη φάση που διανύουμε, με το κόστος των πρώτων υλών να αυξάνει κάθε χρόνο, είναι φθηνότερο να δημιουργήσει κανείς υποδομές για την μεταποίηση παλαιότερων προϊόντων. Για παράδειγμα, ήδη πολλές αυτοκινητοβιομηχανίες χρησιμοποιούν για τα νέα τους μοντέλα ανακυκλώμενο αλουμίνιο σε ποσοστό 50%, εξοικονομώντας διόλου ευκαταφρόνητα ποσά.
Τα οικονομικά οφέλη της βιώσιμης ανάπτυξης
Η Inovative UK, τεχνολογικό ημικρατικό think tank, εκτιμά ότι μέχρι το 2030 η κυκλική οικονομία μπορεί να δώσει στην παγκόσμια οικονομία επιπλέον 2,9 τρισεκατομμύρια δολάρια, ενώ στη Μ.Βρετανία μόνο, αν συνεχιστούν οι πρωτοβουλίες που έχουν ξεκινήσει, θα προστεθούν 200.000 επιπλέον θέσεις εργασίας.
Στο συμπέρασμα ότι η κυκλική οικονομία δημιουργεί θέσεις εργασίας καταλήγει και η ΕΕ.
Μόνο το 2014, οι ιδιωτικές επενδύσεις στην ΕΕ σ'ένα υποσύνολο τομέων σχετικών με την κυκλική οικονομία, εκτιμάται ότι ανήλθαν σε 15 δισ. ευρώ, δημιουργώντας περισσότερες από 3,9 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στους εν λόγω τομείς.
Μάλιστα παρά την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, αυτοί οι τομείς της κυκλικής οικονομίας δημιούργησαν ήδη περίπου 141 δισ. ευρώ προστιθέμενης αξίας.
Οι προοπτικές είναι ακόμα μεγαλύτερες, καθώς μελέτες ευρωπαϊκών οργανισμών συγκλίνουν στην εκτίμηση ότι με την κυκλική οικονομία η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να εξοικονομεί από 340 εως 630 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο σε υλικές δαπάνες, δηλαδή περίπου το 3% του ΑΕΠ της Ευρώπης.
Γι'αυτόν ακριβώς τον λόγο πολύ σύντομα στην Ευρώπη οι πρακτικές της κυκλικής οικονομίας σταδιακά θα αποκτήσουν υποχρεωτικό χαρακτήρα.
Ήδη άλλωστε έχουν δρομολογηθεί στη Γηραιά Ήπειρο νέες επενδύσεις ύψους 550 δισ. ευρώ, με στόχο τη μείωση του αποτυπώματος της οικονομικής δραστηριότητας στις πρώτες ύλες και στο περιβάλλον.
Τακτική που θα ακολουθήσουν και άλλες οικονομίες, καθώς τα οικονομικά οφέλη ξεπερνούν κατά πολύ τα κόστη.
Για να δώσουμε μια τάξη μεγέθους σε παγκόσμια κλίμακα, μόνο από την αξιοποίηση των οικιακών σκουπιδιών με τη μέθοδο της αναερόβιας χώνευσης για παραγωγή ενέργειας, διεθνείς μελέτες υπολογίζουν ότι η βιομηχανία θα εξοικονομήσει 700 δισ. δολάρια ετησίως.
Μεγάλο θα είναι το κέρδος και στις θέσεις εργασίας.
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας (ILO) έξι εκατομμύρια θέσεις μπορούν να δημιουργηθούν από την υιοθέτηση της λεγόμενης κυκλικής οικονομίας ,αλλά ταυτόχρονα θα διασφαλιστούν εως και 1,2 δισεκατομμύρια θέσεις εργασίας στον αγροτικό τομέα, την αλιεία, τη δασοκομεία, τον τουρισμό και τις μεταφορές, τομείς που εξαρτώνται απολύτως από ένα σταθερό και υγιές περιβάλλον.
Οι εταιρείες που ηγούνται σήμερα στις εξελίξεις του αύριο
Τα αυτοκίνητα Eco2 της Renault έχουν σχεδιαστεί ώστε το 95% της μάζας τους να μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί.
Η ιδέα ότι τα απόβλητα που προέρχονται από κάποια διεργασία, μπορεί να γίνουν μια πολύτιμη πρώτη ύλη για ένα άλλο προϊόν, έχει εμπνεύσει τη στρατηγική της Neste γύρω από την ανάπτυξη και παραγωγή των ανανεώσιμων καυσίμων της.
Η φιλανδική εταιρεία αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα μετασχηματισμού από μια εταιρεία διύλισης πετρελαίου σε μια κυκλική εταιρεία, καθώς είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός βιοντίζελ στον κόσμο.
Η Coca-Cola πρόσφατα ανακοίνωσε δύο νέες επενδύσεις σε τεχνολογία αιχμής που στοχεύει στην ανάπτυξη μεθόδων ενισχυμένης ανακύκλωσης νέας γενιάς, μέσω των οποίων το ανακυκλωμένο πλαστικό θα μετατρέπεται σε μπουκάλια PET κατάλληλα για τις συσκευασίες τροφίμων και ποτών.
Όπως χαρακτηριστικά έχει δηλώσει ο Διευθυντής Παγκόσμιας Έρευνας και Ανάπτυξης της Coca Cola, Scott Pearson:” Η φιλοδοξία μας –μέρος του παγκόσμιου οράματός μας για έναν κόσμο χωρίς απορρίμματα- είναι να κλείσουμε τον κύκλο συσκευασίας των δικών μας προϊόντων, μετατρέποντας τα παλιά μας μπουκάλια σε εντελώς καινούργια».
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η Nestle, με στόχο να επαναχρησιμοποιεί το 100% των συσκευασιών των προϊόντων της έως το 2025.
Η Intel από το 2008 έχει ανακυκλώσει πάνω από το 75% των συνολικών της αποβλήτων και επιδιώκει να επιτύχει μηδενικά επίκινδυνα απόβλητα στον χώρο υγειονομικής ταφής μέχρι το 2020 και ποσοστό ανακύκλωσης 90% για τα μη επικίνδυνα απόβλητα.
Στόχο που ήδη έχει πετύχει η Estee Lauder, καθώς ήδη από το 2003, οι 23 μονάδες παραγωγής και διανομής της εταιρείας απέστειλαν μηδενικά απόβλητα στον χώρο υγειονομικής ταφής και όλα τα απόβλητα που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν αποτεφρώνονται και μετατρέπονται σε ενέργεια.
H Texas Instruments και η Eaton είναι επίσης άλλες δύο εταιρείες που χτίζουν δυνατό ιστορικό περιβαλλοντικής διαχείρισης.
Στον αγώνα και η βιομηχανία της μόδας
Δεδομένου ότι η βιομηχανία της μόδας είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς αερίων θερμοκηπίου -αντιπροσωπεύει περίπου το 10% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα- η Adidas, η Burberry, η H&M, η Puma κ.α δεσμεύτηκαν να μειώσουν τις εκπομπές τους κατά 30% έως το 2030, υπογράφοντας μαζί με τον κολοσσό των θαλάσιων μεταφορών Maersk, την «Χάρτα της βιομηχανίας της μόδας υπέρ της ανάληψης δράσης για το κλίμα».
Η επεξεργασία των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων συνδέεται επίσης με περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η ρύπανση του νερού και της ατμόσφαιρας, λόγω των συνθετικών βαφών που είναι επιβλαβείς για τους οργανισμούς, αλλά και των φυτοφαρμάκων που σχετίζονται με τις αναπτυσσόμενες φυσικές ίνες.
Έτσι οι Esprit, Guess,Gap, Hugo Boss, Levi Strauss, Salomon και ο όμιλος Kering επενδύουν σε νέες τεχνολογίες έναντι να αξιοποιήσουν τα απορρίμματα βαμβακιού.
Αποποίηση Ευθύνης
Το υλικό αυτό παρέχεται για πληροφοριακούς και μόνο σκοπούς. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ως προσφορά, συμβουλή, ή προτροπή για αγορά ή πώληση των αναφερομένων προϊόντων.
Παρόλο που οι πληροφορίες που περιέχονται, βασίζονται σε πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες, καμία διασφάλιση δεν δίνεται ότι είναι ακριβείς ή πλήρεις και δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως τέτοιες.
