Η Βιομηχανία Μεταλλείων και Μεταλλευμάτων
Λίγοι υποστηρικτές της Πράσινης Συμφωνίας αντιλαμβάνονται την κρίσιμη σημασία του αλουμινίου (βωξίτη) και κράμματα αυτού στην κατασκευή των λεπίδων, του σασσί και των υποστηριγμάτων των αιολικών, του αργύρου (ασήμι) στα φωτοβολταϊκά (με χρήση λεπτής επιστρώσης άργυρου κάτω από τη πολυσιλικονική επιφάνεια), του λιθίου, του κοβαλτίου, του μαγνησίτη (λευκόλιθου), του νικελίου (λατερίτη), στην παραγωγή μπαταριών αποθήκευσης, προ πάντων των EV, όπου μιά σημερινή μπαταρία ιόντων λιθίου τύπου καθόδου NEC απαρτίζει το ένα τρίτο της αξίας τέτοιων οχημάτων. Γιατί χωρίς αυτά τα εμπορεύσιμα υλικά (commodities), ούτε ΑΠΕ, ούτε ηλεκτροκίνηση, ούτε απανθρακοποίηση της όλης οικονομίας μπορεί να υπάρξει.
Διεθνείς εξελίξεις
i) Αυτή η πραγματικότητα είναι που προσδίδει τόσο σημασία στα σχετικά μεταλλεύματα, δοθέντος ότι η στροφή στην πράσινη μετάβαση και αειφόρου ανάπτυξη θα διαρκέσει στο διηνεκές, και οποσδήποτε πέραν του 2050. Ανάπτυξη όμως όπου ήδη - ιδιαίτερα με την άφιξη των ΗΠΑ στην υπόθεση της Κλιματικής Αλλαγής - διαπιστώνoνται πιθανές ελλείψεις στην προμήθεια των, με μακροπρόθεσμο (ίσως και μεσοπρόθεσμο) ρίσκο τη δημιουργία οξύτατης σπανίδος.
H πρόσφατη συνειδητοποίηση αυτής της κατάστασης, έχει προκαλέσει εκτόξευση των spot τιμών (Λονδίνου) αυτών των commodities. Μεταξύ αρχάς Φεβ/2020 – αρχάς Φεβ/2021) οι τιμές του λιθίου πήγαν από $51,278/t στα $85,313/t, του κοβαλτίου από $32,233/t σε $35,770/t, του άργυρου από $17,719 σε $24,788/troz (ουγγιά troy), του νικελίου απο $12,481/t σε $17,644/t, του αλουμινίου απο $1,688/t σε $2,099/t, κτλ, με κορυφαίους αναλυτές της αγοράς να υποστηρίζουν ότι έχουμε εισέλθει πλέον σε καθεστώς super cycle τιμών μακράς διάρκειας. (18)
ii) Προκύπτουν όμως και νέα σοβαρά πρόβληματα. Το πρώτο είναι ότι όλα τα διαφορα στάδια στην αξιοποίηση αυτών των μεταλλευμάτων, είτε εξόρυξη, είτε κατεργασία, είτε χύτηση, κτλ. παραδοσιακά δεν υπήρξαν ποτέ φιλικά προς το περιβάλλον λόγω της ρύπανσης που προκαλούν. Και συνεχίζουν να προκαλούν. Ειδικά δε στις βασικές χώρες παραγωγής λίθιου ή/και κοβάλτιου (Χιλή, Αργεντινή, Βολιβία, Ζιμπάμπουε, Κονγκό, Αυστραλία, Κίνα), κύρια μεταλλεύματα αυτά στην κατασκευή μπαταριών ιόντων λιθίου. Παρά τις μικρές βελτιώσεις ως προς την επίτευξη στόχων βιωσιμότητας που σημειώνει ο κλάδος διεθνώς τα τελευτaία χρόνια (υπό καθοδήγηση της Παγκόσμιας Τράπεζας), η προβλεπόμενη εκθετική μεγένθυση της χρήσης των σχετικών μεταλλευμάτων (κατα 500% για κοβάλτιο, αλουμίνιο, άργυρο και νικέλιο, μέχρι το 2050), λόγω στροφής προς την αειφορία, δημιουργεί ήδη υπαρξιακό δίλημμα, ιδίως στη Ευρώπη, αφού η όλη εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας στηρίζεται σε υλικές υποδομές ρυπογόνας προέλευσης, άν και το αποτύπωμα ρύπανσης διαφέρει ανά μετάλλευμα. (19)
Ενά δεύτερο πρόβλημα έχει γεωπολιτική διάσταση. Πηγάζει από το γεγονός ότι πολλά, σημαντικά για την πράσινη μετάβαση ορυκτά, και κυρίως η βιομηχανική κατεργασία και αξιοποίηση των βρίσκονται στην Κίνα, xώρα εξαιρετικά ρυπογόνα, όπως έχει ήδη σημειωθεί.
Παρά ταύτα, η χώρα αυτή έχει κατορθώσει να εκμεταλλευθεί δεόντος την παραγωγή επεξεργασμένων ορυκτών προϊόντων, ηγεμονεύει πλέον στην παγκόσμια αγορά φωτοβολταϊκών με μερίδιο περί του 85%, ενώ έχει αναπτύξει ακμαία βιομηχανία κατασκεύης ΕVs, εγχώριας αλλά και αλλοδαπής προελεύσεως (Tesla, VW, BMW, GM).
Ταυτόχρονα, η Κίνα έχει γίνει η παγκόσμια κυψέλη της εφοδιαστικής αλυσίδων όλων των αναγκαίων βιομηχανικών εξαρτηματών της υποδομής της αειφορίας, ιδίως στα της παραγωγής μπαταριών λιθίου. Και επιπλέον, Κινέζικες εταιρείες εξαπλώνονται στην Ευρώπη, ιδρύωντας μονάδες παραγωγής μπαταριών EV, άλλα και των μονάδων αποθήκευσης ενέργειας ΑΠΕ, στη Γερμανία αλλά (ομού με ανάλογες επενδύσεις Κορεάτικών και Ιαπωνικών εταιρειών) και σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης (Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία), δυσκολεύοντας έτσι την ανάπτυξη αντίστοιχων εγχώριων Ευρωπαϊκών εταιρειών. (20)
Τέλος, υπάρχει μείζον πρόβλημα «ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Αφ’ενος γιατί σχεδόν ολοκληρη η παραγωγή των Κινεζικών φωτοβολταϊκών, πραγματοποιείται σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις στη, κλειστή στους ξένους, ΒΔ επαρχία Xinjiang, παραδοσιακή πατρίδα της μειονότητος των Ουηγκέρων (Uyghurs). Και φαίνεται ότι βασίζεται σε καταναγκαστική εργασία χιλιάδων μελών αυτής της μειονότητος.
Αφ’ετέρου ως προς την προμήθεια του αναγκαίου στη βιομηχανία ΕV κοβαλτίου. Λίγοι γνωρίζουν ότι το μετάλλευμα αυτό παράγεται κατα 60% στο Κονγκό, (το υπόλοιπο σε Αυστραλία, Χιλή και Κίνα) υπό αδιαφανέις συνθήκες, όχι μόνο ρυπαρής εξόρυξης, μα και απασχόλησης, σχεδόν υπό συνθηκών δουλείας, μικρών παιδιών.
Αυτές οι πρακτικές αρχίζουν να μην είναι πλέον αποδεκτές, ιδίως από τραπεζες και χρηματοπιστωτικούς οίκους που χρηματοδοτούν μεγάλες εταιρείες διακίνησης μεταλλευμάτων και πλήθος άλλων commodities (π.χ. Glencore, Trafigura). Απαιτούν όλο πιό συχνά, συμμόρφωση με τα νέα επενδυτικά κριτήρια βιωσιμότητας, γνωστά ως ΕSG (Environmental, Societal, Governance) πρίν τη όποια περαιτέρω χρηματοδότηση. (21)
iii) Ταυτόχρονα όμως, ειδικά όσον αφορά το κοβάλτιο, και η ίδια η βιομηχανία (με πρωτοπόρα την Tesla) δεν έχει μείνει αδρανής, υιοθετόντας νεότερης τεχνολογίας μπαταρίες ιόντων λιθίου (τύπου καθόδου NCA) στα High end μοντέλα που μειώνουν το ποσοστό κοβαλτίου στο μείγμα μεταλλευμάτων από 24% (όπως στις μπαταρίες τύπου καθόδου NMC) σε 15%. Προς όφελος δε του νικελίου, του οποίου το ποσοστό στο μείγμα αυξάνεταιι απο 52% σε 80%+, πράγμα που κάνει τα EV ελαφρύτερα και χιλιομετρικά αποδοτικότερα. Μα και ανεβάζει συνάμα την παγκόσμια ζήτηση του νικέλιο στα ύψη.
Γεγονός που αντιμετωπίζει ακόμη νεώτερης γενιάς μπαταρίες λιθίου (τύπου LFP), η οποία δεν χρησιμοποιεί ούτε κοβάλτιο, ούτε νικέλιο, αλλά διαπιστώθηκε ότι λειτουργούν καλύτερα στους μετασχηματιστές αποθήκευσης ΑΠΕ. Και οι καινοτομίες δεν σταματούν εδώ, μιάς και ετοιμάζονται να εισέλθουν, εντός πενταετίας, στην αγορά νέες μπαταρίες στερεάς κατάστασης (solid state), με τα μείγματα ορυκτών κραμμάτων και υλικών που θα χρησιμοποιούν να παραμένει εφτασφράγιστο μυστικό. (22)
Ευρωπαϊκή Ενωση
iv) Η Επιτροπή της ΕΕ, επιχειρεί να αντιμετωπίσει αυτά τα πολύπλοκα προβλήματα και διλήμματα μέσα από το πρίσμα των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας. Και αυτό γιατί αντιλαμβάνεται ότι όσο πιό φιλόδοξοι είναι οι κλιματικοί της στόχοι, τόσο περισσότερα μεταλλεύματα και ορυκτά θα χρειάζεται η Ενωση να τους πραγματώσει.
Η λύση που αρχίζει να αρθρώνεται, βασίζεται στην λογική εμπορικών πρακτικών γνωστών ως onshoring/reshoring. Συνοδεύεται, μέσω ενός αναπτυσόμευτνου αφηγήματος περί «Ανοικτής Στρατηγικής Αυτονομίας», με προσπάθειες μερικής απεξάρητησης της οικονομίας της Ενωσης από υφιστάμενες διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες κρίσιμων βιομηχανικών υλικών που δεν θα είναι συμβατές με τις Ενωσιακές πρακτικές ανθρακικής ελλάτωσης.
Προσπάθειες που επιπλεόν επιδιώκουν την επιβολή ενός «τέλους προσαρμογής» (οιονεί δασμοί) σε εισαγώμενα προϊόντα στην Ενωση, ο τρόπος παραγωγής των οποίων δεν θα ανταποκρίνονται στις Ευρωπαϊκές κλιματικές προδιαγραφες (πρακτική γωστή ως αποφυγή carbon leakage). Λύσεις δηλαδή που χτίζουν ένα τοιχο προστασίας περί των γηγενών υλικών...και ίσως αναζωγωνίσουν τον θνήσκουντα Ευρωπαϊκό (και δη Ελληνικό) κλάδο φωτοβολταϊκών που αφάνισε η Κινέζική επέλαση. (23)
v) Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, προτείνεται από την Επιτροπή ένα Σχεδίο Δράσης Κρίσιμων Πρώτων Υλών (Action Plan on Critical Raw Materials), που περιλαμβάνει πλέον το λίθιο, το βωξίτη, το τιτάνιο και το στρόντιο στην νέα 30μελή Λίστα Ταξινόμησης Κρίσιμων Πρώτων Υλών της Ενωσης. Η τελική μορφή του Σχέδιο θα κατατεθεί προς έγκριση από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο μετά τον Ιούνιο. Ο κεντρικός του στόχος είναι η μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τρίτες χώρες στoν εφοδιασμό κρίσιμων πρώτων υλών αναγκαίων γιά την επίτευξη της πράσινης μετάβασης μέχρι το 2050, στόχος ο οποίος θα ενισχύσει την ανθεκτικότητα αλλά και την στρατηγική αυτονομία της αειφορίας στη Ενωση. (24)
vi) Διάφορες προετοιμασίες εφαρμογής απορρέουν ήδη από το Σχέδιο αυτό αλλά και από άλλα σημαντικά νέα ρυθμιστικά εργαλεία της Ενωσης, δύο εκ των οποίων είναι ίσως τα πιό σημαντικά.
Πρώτον, o νέος Κανονισμός Ταξινομίας με τις ετήσιες ρήτρες της «μη πρόκλησης σημαντικής ζημίας». Αφορά την βιομηχανία μεταλλείων προκειμένου να ενισχυθεί και να προστατευθεί η ικανότητα της ΕΕ στη βιώσιμη εξόρυξη, επεξεργασία, διάθεση εώς και την ανακύκλωση των σχετικών μεταλλευμάτων και ορυκτών.
Δεύτερον, η δημιουργία μιάς Σύμπραξης Κρίσιμων Πρώτων Υλών (European Raw Materials Alliance) προς αλληλοϋποστήριξη των Ευρωπαϊκών βιομηχανιών σε θέματα πρώτων υλών, ιδιαίτερα όσον αφορά τις κρίσιμες για την αειφορία πρώτες ύλες. Ειδικότερα δε μέσα σε αυτό το πλάισιο, η Επιτροπή έχει συγκροτησεί, - αλλά και έχει εγκρίνει επιδότησεις €2.9δις - την European Battery Innovation, πρωτοβουλία (στην οποία συμμέτέχει η Ελλάδα) που ήδη έχει σχολιασθεί προηγουμένως. Το ζητούμενο εδώ είναι να προωθηθούν προς ταχύρρυθμη υλοποίηση, μέχρι το 2025, τα πιό ώριμα σχέδια εξόρυξης και περαιτέρω αξιοποίησης όποιο βέλτιστό κράμα μεταλλευμάτων σχετίζενται με την κατασκευή καινοτόμων Ευρωπαϊκών μπαταριών λιθίου (κυρίως) για τα EV. (25)
Ελλάδα
vii) Στην Ελλάδα βρίσκονται εντυπωσιακά σε όγκο και ποικιλία μεταλλεύματα και ορυκτά. Η χώρα κατέχει το μοναδικό εκμεταλλεύσιμο στο κόσμο κοίτασμα χουντίτη, (παραγωγή σε μείγμα/2018 -12.600/t) βάσει του οποίου παράγονται προϊόντα για τη βιομηχανία χρώματων και επιβραδυντικού πυρός, 80%+ της οποία εξάγεται. Πέραν της εξόρυξης μαρμάρου (παραγωή 2018 - 279,850/t), o δε περλίτης, η ελαφρόπετρα και ο μπετονίτης, αδρανή ορυκτά που χρησιμοποιούνται στην οικοδομή και την οδοποιία, ανέρχεται αντιστοίχως σε 30%, 5% και 4% της παγκόσμιας παραγωγής (και πρώτοι στην Ευρώπη). Το δε αποθεματικό δυναμικό του περλίτη και του μπετονίτη είναι αντιστοίχως το δεύτερο και πέμπτο μεγαλύτερο διεθνώς.
Συνολικά εξορύσσονται πάνω από 30 διαφορετικά ορυκτά και μεταλλεύματα.
Ωστόσο, στα πλαίσια της πράσινης μετάβασης, ιδιαίτερη και ξεχωριστή σημασία έχουν ο μαγνησίτης (λευκόλιθος), ο άργυρος (το ασήμι), ο βωξίτης (αλουμίνιο/αλουμίνα),ο λατερίτης [(σιδερο)/νικέλιο] και το κοβαλτίο, που βρίσκεται μέσα στο κράμα του λατερίτη, αλλά αξιοποιήσιμο εφ’οσον υπάρξει υιοθέτηση στην εξόρυξη του τελευταίου της (μηδαμινής ρύπανσης) υδρομεταλλουργικής μεθόδου.
Αφ’ενός, διότι τα αποθέματα σε βωξίτη και λευκόλιθο κατατάσονται αντίστοιχως στην πρώτη και τρίτη θέση στην Ευρώπη (5η και 8η θέση διεθνώς), με ετήσια παραγωγή (2018) να ανέρχεται σε 1,56 εκατ/t βωξίτη (+837,800/t αλουμίνας), και 425,882/t λευκόλιθου.
Ο δε λατερίτης, με παραγωγή (2018) περί τα 2,22 εκατ/t σιδηρονικελίου και 15,720/t νικελίου (επί παγκόσμιου συνόλου τα 2,7εκατ/t), είναι ωστόσο ο μεγαλύτερος παραγωγός σιδερονικελίου στην Ευρωπαϊκή αγορά ανοξείδωτου χάλυβα και ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός νικελίου στην Ευρώπη, με μερίδιο παραγωγής που φτάνει το 49% του συνόλου με το υπόλοιπο 51% να προέρχεται από την Φιλανδία.
Το ίδιο ακριβώς μπορεί να ισχύσει με το κοβάλτιο, άν προχωρήσει η υδρομεταλλουργικής εξόρυξή του, με δυνητική παραγωγή τoυς 2.000-3.000t ετησίως, καλύπτοντας μαζί με τη Φινλανδία συνολικά το 10% των αναγκών της ΕΕ.
Αφ’έτερόυ, διότι αυτά τα τέσσερα μεταλλεύματα (βωξίτης, λευκόλιθός, νικέλιο, κοβάλτιο) που υπάρχουν επαρκώς στην Ελλάδα, είναι κρίσιμης σtρατηγικής σημσίας απαρτίζοντας το 12%+ της λίστας ορυκτών του Σχεδίου Δράσης Κρίσιμων Πρώτων Υλών. Και είναι μεταλλεύματα που προβλέπεται να συμμετέχουν στην εκθετική αύξηση (κατά 500%) της παγκόσμιας ζήτησης τις επόμενες δεκαετίες.(26)
viii) Ο κλάδος των μεταλλείων, που ως επί το πλείστον ανήκει στον ιδιωτικό τομέα, υπήρξε και παραμένει έντονα εξωστρεφής, όπου περίπου 75-80% των πωλήσεων του είναι εξαγωγές, με κυρίαρχη θέση να έχουν το αλουμίνιο, η αλουμίνα, το μάρμαρο και το σιδερονικέλιο.Το 2019 απασχολούσε 107,500 εργαζόμενους σε άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας, εκ των οποίων περίπου 26,000 είχαν απασχόληση στα λιγνιτορυχεία. Εισέφερε περί τα 3,5% στο ΑΕΠ (εξόρυξη + μεταποίηση).Οσον αφορά την εξόρυξη, κατείχε την 6η θέση αξίας €1,481 δις, καλύπτωντας πάνω απο 4.3% στον πίνακα εξαγωγών της χώρας. Το 2020 παρουσίασε μείωση στην αξία των εξαγωγών αλλά σχεδόν διατήρησε στο 4.1%+ το μερίδιο του στο σύνολο των εξαγωγών. (27)
ix) Μέχρι πολύ πρόσφατα ο κλάδος τελούσε υπό την βαριά σκιά δύο πολύ δυσμενών καταστάσεων, κάτι που υστέρησε, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, την μεγένθυση αλλά και τον εκσυχρονισμό του. Πρώτον, της περιπέτειας των Σκουριών, που αμάυρωνε την εικόνα της όλης μεταλλευτικής και εξορυκτικής βιομηχανίας, καθιστώντας την, για σχεδόν μιά δεκαετία, αφιλόξενη σε άμεσες ξένες επενδύσεις. Δεύτερον, την παρατεταμένη δυσλειτουργία της Λάρκο, της μεγάλης κλίμακας και μοναδικής βιομηχανίας εξόρυξης και παραγωγής νικελίου της χώρας. Επιχείρηση, κρατικοδίαιτη, βουτηγμένη στην κακοδιοίκηση, στα χρέη και στον συνδικαλιστικό (και πολιτικό) μιθριδατισμό.
Είναι προς έπαινο λοιπόν που η κυβέρνηση επέδειξε την αναγκαία πολιτική βούληση και μόλις τον φετινό Μάρτιο, μετά από πολύμηνη επεξεργασία και διαπραγμάτευση, έφερε προς ψήφιση και τελική έγκριση από την Βουλή, την Επενδυτική Συμφωνία του Δημοσίου με την «Ελληνικός Χρυσός». Με τον νέο αυτό νόμο πλέον, όχι μόνο διευθετούνται υφιστάμενες μακροχρόνιες δικαστικές και οικονόμικές διαφορές μεταξύ δημοσίου και εταιρείας, μα και τίθονται οι βάσεις για μια ομαλή πορεία ανάπτυξης της περιοχής, με ρήτρες περιβαλλοντικής προστασίας και αποκατάστασης εδαφών μετά τη λήξη εργασιών και βεβαίως, δίνοντας σημαντική αύξηση στη απασχόληση.
Όσον αφορά δε την Λάρκο, συνεχίζεται με ρυθμούς χελώνας αυτή η προσπάθεια μέσω των δύο παραλληλων διαγωνισμών (ΤΑΙΠΕΔ & Ειδικού Εκκαθαριστή) που αφορούν την ιδιωτικοποίηση της. Είναι μιά δύσκολη διαδικασία που ουσιαστικά ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2020 μετά από μιά ζοφερή προϊστορία ανάλογων προσπαθειών. Ελπίζεται να λήξει με ανάδειξη αναδόχου στο τέλος του έτους.
Η προοπτική επιτυχούς κατάληξης αυτής της ατέρμονης περιπέτειας πάντως, πέραν των κοινονικών και εργασιακών πλεονεκτημάτων που θα επακολουθήσουν, θα προσδώσει με τις αναγκαίες (και προβλεπόμενες) επενδύσεις, πολύ μεγάλη εμβέλεια στη νεοτερική εξόρυξη και αξιοποίηση του λατερίτη, ενός εκ των σημαντικότερων και πιό διαδεδομένων μεταλλευμάτων του Ελληνικου χώρου, πηγή του σιδερονικελιου και των τόσο αναγκαίων υλικών κατασκεύης της πράσινης υπερδομής, νικελίου, και κοβαλτίου.
x) Με την συμφωνία του Ελληνικού Χρυσού και την ιδιωτικοποίηση της Λαρκο, αίρεται επιτέλους η διεθνής επενδυτική δυσφίμηση του κλάδου, επιταχύνοντας την δυνατότητα άντλησης κεφαλαίων για αξιοποίηση τόσων αδρανών αποθεμάτων και τον γενικότερο εκσυγχρονισμό του κλάδου. Και αυτά, προκειμένου να προσκομίσει - εφ’όσον υπάρξει συμμόρφωση με τους στόχους βιωσιμότητας του Σχεδίου Δράσης στην εξόρυξη, την αξιοποίηση και την ανακύκλωση, (κάτι που εταιρείες έχουν ήδη ξεκινήσει υπό την πίεση μετόχων για σύμπλευση με κριτήρια ESG) - τα ορατά και μακροχρόνια οφέλη συμμετοχής του στη πράσινη μετάβαση και ανάπτυξη της Ευρώπης. Ανταποκρινόμενος σε αυτή την εξωτερική ζήτηση,η βιομηχανία των μεταλλείων, σε λίγα χρόνια μπορεί να γίνει ταυτόχρονα η αιτία διπλασιασμού, ακόμη και τριπλασιασμού της σημερινής εισφοράς της στο ΑΕΠ του τόπου. Με επαρκέστατη, και απολύτως αναγκαία, εξωστρέφια. (28)
Η Βιομηχανία Υδρογονανθράκων
Διεθνείς εξελίξεις
i) Πριν από κάποια χρόνια, ο (πρόσφατα αποθανών) Σεΐχης Αχμέντ Ζέκι Γιαμανί, ο οξυδερκεστατος και μακροβιότερος υπουργός πετρελάιου της Σαουδικής Αραβίας, γνωστός ως ο αρχιτέκτονας του εμπάργκο πετρελαίου που επεβαλε η χώρα του το 1973 το οποίο έστειλε τις τότε διεθνείς τιμές στα υψη, είχε προβλέψει ότι η εποχή του πετρελαίου δεν θα τελείωνε επειδή θα στέρευε το πετρέλαιο, αλλά επειδή ο κόσμος δεν θα το είχε πιά ανάγκη, όπως ακριβώς δεν έληξε η λίθινη εποχή επειδή μείναμε από πέτρες.
Αυτο το τέλος εποχής δεν έχει ακόμη προκύψει, άντίθετα με όσα ισχυρίζονται πλήθος ακτιβιστών της πράσινης οικονομίας. Είναι όμως ήδη ορατό, έστω μακρινά, στο μέλλον. Πράγματι, η ανθεκτικότητα της παγκόσμιας βιομηχανίας πετρελαίου & φυσικού αερίου δοκιμάσθηκε έντονα με την καθίζηση της ζήτησης λόγω πανδημίας, με τις τιμές βαρελιού να κατρακυλούν ακόμη και κάτω το μηδενός στις αρχές Μαρτίου του 2020. Μόνο που μερικούς μήνες αργότερα, και διαρκούσης της πανδημίας, επανήλθαν γρήγορα στα προ Covid επίπεδα, όπου και παραμένου μέχρι σήμερα.
Ρόλο σε αυτή την δοκιμασία δεν έπαιξε μόνο η απότομη, και καθολική σε όλους τους επιμέρους κλάδους της βιομηχανίας (upstream, midstream, downstream), καθίζηση της ζήτησης. Αφ’ενος, γιατί συνέπεσε συγκυριακά με την πτωτική φάση στον περιοδικό κύκλο τιμών του πετρελάιου διεθνώς. Αφ’ετ’ερου, γιατί συναντήθηκε με μια αυξανόμενη ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού, κυρίως στις δημοκρατίες της Δύσης, και ιδιαίτερα μιάς αυξανόμενης μερίδας μετόχων αυτών των εταιρειών – τόσο της μεγάλης κεφαλαιοποίησης αλλά και της μεσαίας - στα ζητήματα ρύπανσης που θέτει το πρόβλημα της Κλιματικής Αλλαγής, ρύπανση για την οποία έχουν μέρος ευθύνης και οι πετρελαΐκές εταιρείες. Και οι μέτοχοι απαιτούν πλέον αλλαγή πορείας προς την κλιματική βιωσιμότητα.
Έτσι η όποια διαρκή ανάκαμψη προκύψει θα είναι αποτέλεσμα της αντιμετώπισης αυτής της τριάδας ζητημάτων, δηλαδή των προσωρινών (Covid), μεσοπρόθεσμων (κύκλου/βλ super cycle τιμών) και μακροπρόθεσμων (βιωσιμότητος) προκλήσεων από την ίδια αυτή βιομηχανία. Αντιμετώπιση που ξεκινά με την μετασχηματισμό όλων των επι μέρους κλάδους δραστηριότητας, με υιοθέτηση πιό φιλικών προς το κλίμα τρόπων παραγωγής και πιό φιλικών προς το κλίμα προΐοντων.
Μετασχηματισμός αργόσυρτος αλλά οπωσδήποτε υπαρκτός. Η κατάληξη του οποίου θα είναι εκείνο το χρονικό σημείο που επεσήμανε ο αείμνηστος Γιαμανί.... όταν ο κόσμος δεν θα είχε πλέον ανάγκη τα ορυκτά καύσιμα. Και ίσως την πιό ευθύ απάντηση στο ερώτημα του πότε, την δίνει ο διευθύνων σύμβουλός μιας εκ των πίο μεγάλων και πιό κλιματικά πρωτοπόρων εταιρειών του χώρου, διευκρινιζοντας ότι «το 2050, η δράστηριότητες της Τοτάλ θα επιμερίζονται εφ’εξής σε 20% παραγωγή πετρελαίου, 40% φυσικού αερίου και 40% ΑΠΕ». (29)
Δηλαδή, μόνο μετά το 2050, και βάλε.....
ii) Καθίζηση δεν σημαίνει αποσάθρωση. Η αχόρταγη ζήτηση της Κίνας πρωτίστος, αλλά και εν μέρει της Ινδίας και χωρών της υπόλοιπης Νοτιοανατολικής Ασίας, επέτρεψαν στη διεθνή βιομηχανία υδρογονανθράκων να συνεχίζει να βρίσκει ανταπόκριση της παραγωγής της. Παραγωγή όμως που συρρικνώθηκε προς τα κάτω, κατά περίπου 10 εκατ. βαρέλια ημερησίως στα 90 εκατ., ώστε να ισορροπήσει την μείωση της ζήτησης, λόγω Covid, που έπληξε σφόδρα τις οικονομίες κυρίως της Ευρώπης και Αμερικής.
Η μείωση αυτή χτύπησε πρωτίστως την σχιστολιθική δραστηριότητα των ΗΠΑ, με εκατοντάδες πτωχεύσεις μικρότερων εταιρειών, με απώλεια δεκάδων χιλιάδων θέσεων εργασίας, αλλά συνάμα, μέσα σε αυτό τον κατήφορο, με σημαντική αύξηση σε επενδύσεις συγχωνεύσεων/εξαγορών (Μ&Α). Κάτι που δηλώνει πως η Αμερικάνικη παραγωγή σχιστολιθικου αερίου και πετρελαίου θα παραμείνει στυλοβάτης των Αμερικανικών εξαγωγών για χρόνια ακόμη, παρά τους ευσεβείς πόθους του OPEC+, προπάντων της Ρωσίας και της Σαουδικής Αραβίας.
Χτύπησε όμως σφόδρα και τον κλαδο του Upstream,δηλαδή τις εργασίες στον κλάδο εξερεύνησης και παραγωγής, ειδικά δε στο υπεράκτιο (offshore) σκέλος του. Περιορίζοντας το εδώ αφήγημα μόνο στις ιδιωτικές ΙOCs (independent oil companies) της Δύσης και όχι στις δραστηριότητες των μεγάλων και μικρότερων κρατικοδίαιτων NOCs (national oil companies της Ρωσίας, της Κίνας, της Βραζιλίας, κτλ, αλλά και μικρότερων όπως π.χ.της Ταϋλάνδης ή της Τουρκίας), βλέπουμε πως μικροί και μεγάλοι, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν θέσεις σε πολλά λιγότερο ελπιδοφόρα ή αποδοτικά κοιτάσματα διεθνώς, να επιβαλλουν περιστολή στα τρέχοντα εξοδα Οpex) και δραματικά αναστολή κεφαλαιακών επενδύσεων εξερεύνησης (Capex) με ελάχιστότατες εξαιρέσεις. Επιφέροντας έτσι ορατή αναντιστοιχία προσφοράς και ζήτησης, όταν οι Δυτικές κυρίως οικονομίες ξαναμπούν σε κάποιο είδος κανονικότητος με το πέρασμα της πανδημίας.
Βεβαίως οι περικοπές αυτές δεν είναι καθολικής έκτασης. Δεν σταμάτησαν οι εξερευνητικές γεωτρήσεις σε ελπιδοφόρα πεδία. Ουτε τερματίσθηκαν οι χρηματοδοτήσεις αποπεράτωσης πλειάδας μεγάλων θαλάσσιων προτζεκ παραγωγής. Και ούτε υπήρξαν απουσίες στους μεγάλους πλειοδοτικούς διαγωνισμούς παραχώρησης οικοπέδων που διεξηχθησαν πρόσφατα σε υφαλοκρηπίδες και ΑΟΖ, π.χ. της Νορβηγία,της Αίγύπτου, στο Κόλπο τους Μεξικού και αλλού.
iii) Αυτές οι περικοπές σε Opex και Capex δεν είναι πρωτόγνωρες. Αποτελουν μέρος της συνηθισμένης προσαρμογής της βιομηχανίας υδρογονανθράκων στους κλυδονισμούς των περιοδικών κύκλων καθόδου των τιμών στο παρελθόν. Πρωτόγνωρη όμως είναι η (αργόσυρτη) αποδοχή ότι οι επιπτώσεις της Κλιματικης Αλλαγής σημαίνει μακροπόθεσμα ένα λιγότερο κερδοφόρο μέλλον για αυτήν, άν συνεχίσει ως συνήθως. Κυρίως όμως είναι πρωτόγνωρη η αυξανόμενη πίεση που δέχονται οι εταιρείες απο τους μετόχους των να υιοθετήσουν κριτήρια βιωσιμότητος των σχετικών εργασιών και προΐόντων.
Η αλλαγή που σημειώνεται είναι ολοφάνερη. Σχεδόν όλες οι μεγάλες και μεσαίες ΙΟCs (με μοναδική εξαίρεση την Chevron, και την πλειοψηφία των NOCs), αλλάζουν την μακροπρόθεση στόχευση τους. Το «Big Oil» δηλώνει ότι θα αυτομετατραπεί μέχρι το 2050 σε «Big Energy», ενσωματώνοντας φιλικες προ την αειφορία δραστηριότητες, με ότι αυτό συνεπάγεται σε ενασχόληση με ΑΠΕ, γεωθερμία, αποθήκευση, υδρογόνο, βιοκαύσιμα, κ.ο.κ. Μεσοπρόθεσμα όμως, η πρακτική αφορά την υιοθέτηση μετρήσιμων κριτηρίων απόδωσης του ανθρακικού αποτυπώματος κάθε εταιρείας, γνωστά ώς Scopes.
Εντελώς περιληπτικά, πρόκειται για πρωτόκολλα προσαρμογής στη βιωιμότητα που έχουν διαμορφωθεί από το Greenhouse Gas Protocol (https://ghgprotocol.org/corporate-standard ) υπο την αιγίδα του World Resources Institute (https://www.wri.org/about) και του World Business Council for Sustainable Development ( https://www.wbcsd.org/).
Υπάρχουν τρία στάδια προσαρμογής, με το Scope 1 να αφορά την μείωση των άμεσων εκπεμπόμενων ρύπων στη φάση της εξόρυξης, παραγωγής (π.χ. με μείωση τής εξωτερικής καύσης (flaring), ή με χρήση τεχνολογίας CCS). Το Scope 2 αφορά επιπλέον τον μηδενισμό έμμεσων ρύπων (δηλαδή αυτών που προέρχονται απο εξωτερικούς προμηθευτες υποστήριξης της εξόρυξης/παραγωγής). Το Scope 3, το πιό σύνθετο (με υποχρεωτική συμμορφωση στην ΕΕ μετά το 2030), αφορά την μείωση της έντασης/έκτασης των ρύπων που προκαλεί η διάθεση των προιόντων μιάς πετρελαικής εταιρείας στους καταναλωτές της (δηλαδή του επιπέδου ή της έκτασης ανά μονάδα τελικής χρήσης βαρελιού πετρελαίου ή κυβικού μέτρου φυσικού αερίου, περλαμβανομένου και των ανθρακικών φορτίων απο το σκέλος του midstream (δομές μεταφοράς) αλλά και του downstream (δομές διϋλησης και διανομής).
Εφ’εξής, τα κριτήρια αυτά αφ’ενός θα συμβάλλουν στην επιβεβαίωση του όγκου των εκπομπών ρύπων κάθε εταιρείας, αναγκαία στο καθορισμό δικαιωμάτων στην εμπορία ρύπων (γνωστα στην Ευρώπη ως σύστημα ETS). Αφ’ ετέρου όμως θα πιστοποιούν ποιές εταιρείες είναι κλιματικά ευθυγραμμισμένες με τις ρήτρες ESG, προκειμένου έτσι να οφεληθούν απο τα σχετικά τεράστια επενδυτικά κεφάλαια. (30)
Ευρωπαϊκή Ενωση
iv) Η απάντηση της Επιτροπής ΕΕ στο ερώτημα του πότε λήγει η εποχή του πετρελαίου είναι διαφορετική από αυτή της αγοράς υδρογονανθράκων. Με βάσει τις επιταγές (αλλά και τις συνοδευτικές χρηματοδοτήσεις) της Πράσινης Συμφωνίας, η κίνηση, η θέρμανση/ψύξη και η βιομηχανία θα πρέπει, μέχρι το 2050, να έχουν απαλλαγεί από τα στέρεα, υγρα και αέρια ορυκτά καύσιμα, αντικαθιστώντας την χρήση τους σε μια συνεχώς αυξανόμενη ηλεκτροπαραγωγή προερχόμενη αποκλειστικά από τα ΑΠΕ και το «πράσινο» υδρογόνο.
Αυτές οι επιδιώξεις καθιστούν, σύμφωνα με την προσωρινή Λίστα του Κανονισμού Ταξινομίας ως μη επιλέξιμες τις οποιεσδήποτε δαπάνες νέων έργων «ορυκτών» καυσίμων.
Ταυτόχρονα διαμορφώνονται πολιτικές εξωτερικού εμπορίου ανάσχεσης ενεργειακών εισαγωγών με υψηλό αποτύπωμα άνθρακα - αλλά και μεθανίου, όπως το Αμερικανικό σχιστολιθικής προέλευσης LNG - πέραν της αντιμετώπισης του carbon leakage στις αλυσίδες εφοδιασμού.
Τέλος σχέδιαζεται εφόρμηση της Ενωσιακής διπλωματίας προς αποθάρρυνση επενδύσεων ορυκτών σε τρίτες χώρες, προκειμένου να επιταχυνθεί η μετάβαση στην ανθρακική ουδετερότητα μέχρι το 2050 διεθνώς, έκτος αν οι επενδύσεις αυτές δρομολογούν μεσοπρόθεσμα (2030) επίτευξη βιώσιμων κλιματικών στόχων. (31)
v) «Τα ορυκτά καύσιμα δεν έχουν απολύτως κανένα βιώσιμο μέλλον στην Ευρώπη, κάτι που ισχύει έστω μακροπρόθεσμα, και για το «ορυκτό αέριο», τόνισε πολύ πρόσφατα με απόλυτη σαφήνεια ο αντιπρόεδρος Frans Timmermans, βασικός διαμορφωτής του σχεδίου της Πράσινης Συμφωνίας, σε βαρυσήμαντη ομιλία του στο ετήσιο συνέδριο του Eurogas.
Τόνισε ιδιαίτερα τον ρόλο του υδρογόνου ως νέου όχηματος στην παροχή και ζήτηση ενέργειας το οποίο, ως πράσινο υδρογόνο, θα γίνει σύντομα κυρίαρχο. Διευκρίνησε μάλιστα πως η βέλτιστη οικονομική λύση γιά τα υφιστάμενα δίκτυα αερίου ίσως είναι να μετατραπούν σε υποδομές μεταφοράς και διανομής υδρογόνου, προκειμένου να μειωθεί στο ελάχιστο η οποια περαιτέρω ρύπανση μεθανίου και άνθρακα αυτά σήμερα εκπέμπουν.
Η πρωτοκαθεδρία που αποδίδεται από τη Επιτροπή στο υδρογόνο, ως βασικό συστατικό της πράσινης μετάβασης, συνοδεύεται με ειδικό πρόγραμμα ενίσχυσης του ρόλου του στην οικονομια της Ενωσης και γενναία χρηματοδότηση (€140 δις με μοχλεύσεις) για επίλυση των βασικών οικονομικών, και κυρίως, τεχνικών προβλημάτων (βλ ηλεκτρόλυση) που σήμερα παρουσιάζει. Είναι δε έτσι απόλυτα συνδεδεμένο με την ευρύτερη πολιτική της Πράσινης Συμφωνίας που βρίσκει την Ενωση ολοκληρωτικά αντιμέτωπη στην όποια ανάπτυξη υδρογονανθράκων.
Βεβαίως έχουν εκφρασθεί διαφονίες με αυτή την προσέγγίση όσον αφορά το υδρογόνο. Αφ’ένος παραβιάζεται η αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας που παραδοσιακά τηρεί η Επιτροπή έναντι τεχνολογικών λύσεων. Θέτει συνηθως μόνο τους στόχους, δεν υπαγορεύει τις τεχνολογικές λύσεις. Αφ’ετέρου, και ίσως πιό σημαντικά, αγνοείται πως το πράσινο υδρογόνο - πέραν του ότι απαιτείται πολύς χρόνος προκειμένου να γίνει το κάυσιμο επιλογής - είναι μόνο μία από τις διάφορες λύσεις που υπάρχουν προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι απανθρακοποίησης. Και μάλλον θα χρειασθούν όλες μαζί (CCS/CCUS, μπαταρίες στερεάς κατάστασης, μικρής κλίμακος πυρηνικά και όποια άλλη «δημιουργικής καταστροφής» καινοτομία ήθελε προκύψει). (32)
vi) Πάντως, τα σημερινα υδρογονανθρακικά δρώμενα πολλών κρατών της ηπείρου, είτε περί αλλων τυρβάζουν, ή (που είναι και το πιό πιθανό) προσβλέπουν στη σταδική διαμόρφωση ενός είδους συμβιωτικής σχέσης με τα μετ’επιτάσεως ζητούμενα αειφορίας της Επιτροπής και της Πράσινης Συμφωνίας.
Η Γερμανία αρνείται πεισματικά να εγκαταλείψει την υποστήριξη του (σφόδρα ρυπογόνου) αγωγού μεταφοράς Ρωσικού αερίου Nord Stream 2, επικαλούμενη την συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση στη χώρα για φυσικό αέριο συνεχώς μέχρι τα μέσα της επόμενης δεκαετίας. Η κατά τα άλλα πρωτοπόρος στην αειφορία Δανία, η οποία είναι ταυτόχρονα και η μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός σήμερα χώρα της Ενωσης (88,000 bopd), δηλώνει πως δεν θα σταματήσει την άντληση πρίν το 2050. Η Πολωνία, Ουγγαρία και Τσεχία αδιαφορούν για λύσεις υδρογόνου και στρέφονται στην ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας ως αντικατάσταση του κάρβουνου πού τώρα χρησιμοποιούν (και σκοπεύουν να χρησιμοποιούν για πολύ καιρό ακόμη) ως καύσιμο. Και τέλος στην Ελλάδα, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη ο προγραμματισμός για κατασκευή χιλιάδων χιλιομέτρων δικτύων μεταφοράς και διανομής φυσικού αερίου.
Στην δε εκτός ΕΕ Ευρώπη, η κατα άλλα πράσινη Νορβηγία, πρόσφατα ξεκαθάρισε (δια μέσου του ανώτατου της δικαστηρίου) ότι θα συνεχίσει να εξερευνά για υδρογονάνθρακες όσο υπάρχει διεθνής ζήτηση, ενώ η Βρετανία, πέραν από την ίδρυση νέου ανθρακορυχείου που πρόσφατα ανακοίνωσε, θα συνεχίσει να αδειοδοτεί νέες γεωτρήσεις στη υφαλοκρηπίδα της στη Βόρειο Θάλασσα Και όλα αυτά, ασφαλώς δεν έχουν χρονικό ορίζοντα λειτουργίας μόνο μέχρι το 2050.(33)
Ελλάδα
vii) «Οποιος δεν θέλει να ζυμώσει δέκα μέρες κοσκινίζει». Η λαϊκή αυτή ρήση αποδίδει με λακωνική ακρίβεια την κατάσταση του Upstream, της εξερεύνησης & παραγωγής (Ε&Π) στην Ελλάδα, κλάδου που βρισκεται στη καρδία της βιομηχανίας υδρογονανθράκων. Επι μία δεκαετία από τότε που ψηφίστηκε (Αύγουστος 2011) ο Νόμος 4001 που προέβλεπε εκ νέου την διεξαγωγή εργασιών E&Π, δεν έχει πραγματοποιηθεί καμμία γεώτρηση, ενώ λημνάζουν οι εργασίες στο σύνολο σχεδόν των αρχικών 11 οικοπέδων που είχαν έκτοτε παραχωρηθεί.
Και αυτά παρ’ότι η Ελληνόκτητη ναυτιλία, από τις μεγαλύτερες στο κόσμο, κατέχει το ένα τρίτο του παγκόσμιου στόλου δεξαμενόπλοιων μεταφοράς αργού πετρελαίου (με ~2,620 τάνκερ) και περίπου το 16%+ του παγκόσμιου στόλος LNG (με 88 πλοία). Συνεισεφει δε (2019) σχεδόν €6 δις σε καθαρές εισροές. Αν υπολογισθούν δε οι άμεσες μαζί με έμμεσες υποστηρικτικές υπηρεσίες, η συνεισφορά αγγίζει το €11 δις, περίπου 6.5% του ΑΕΠ της χώρας. Η απασχολήση ανέρχεται σε ~ 3% του συνόλου, ήτοι περίπου 180,000 άτομα. Για να μη μιλήσουμε για τον κλάδο των διϋλιστηρίων και της παραγωγής πετρελαιοειδών, που κατέχει, συνεχώς και με διαφορά, την πρώτη θέση στις εξαγωγές της χώρας. H αξία τους, το 2020 υπερβαίνει τις €6,7 δις, (22% του συνόλικού Ελληνικού εξαγωγικού εμπορίου) δραστικά μειωμένες, λόγω πτώσης της παγκόσμιας ζήτησης εξ’αιτίας Covid, κατά 37% έναντι αυτών του 2019. (34)
Το midstream επομένως και το downstream, παρά τις τωρινές διεθνείς συγκυριακές δυσκολίες, ανθεί. Μόνο το Upstream είναι ανύπαρκτο. Και η ανυπαρξία αυτή είναι εξοργιστική όταν όλοι, μηδενός εξαιρουμένου, οι Ελληνες πετρογεωλόγοι πιστεύουν, βάσει εκτιμήσεων μιάς πρώτης αραιής σεισμικής καταγραφής το 2013/4, ότι στους περισότερους «στόχους» (prospects) στα οκτώ εναπομείναντα οικόπεδα (blocks) της Δ. Ελλαδος, μετά την αποχώρηση της Repsol, το υπέδαφος και ο βυθός «δυνητικώς» περιέχουν μεγάλη ποσότητα πετρελαίου. Στα δε δύο θαλάσσια οικόπεδα που έχουν παραχωρηθεί στην υφαλοκρηπίδα νότια και νοτιοδυτικά της Κρήτης, «πιθανώς» βρίσκονται κυριολεκτικά τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου.
Και προκειμένου το «δυνητικώς» και το «πιθανώς» να μετατραπούν σε επιβεβαιώση εμπορικά απολήψημων ποσοστήτων, απαιτείται σειρά σεισμικών καταγραφών, ερμηνεία αυτών ή, για τα πιό προχωρημένα στάδια στο Κατάκωλο και στον Πατραϊκό Κόλπο, διεξαγωγή εξερευνητικών και επιβεβαιωτικών γεωτρήσεων. Αυτά όλα λείπουν. Λείπουν γιατί οι κυβερνήσεις μετά το 2014 μέχρι σήμερα, δεν έχουν αποφασίσει άν θέλουν η χώρα να παραμείνει εισαγωγέας, ή να γίνει παραγωγός (και εξαγωγέας) υδρογονανθράκων. Επιλογή πλέον κρίσιμη εν όψη και της συνεχούς μεγένθυσης της ζήτησης φυσικού αερίου, κεντρικός αντικαταστάτης του λιγνίτη στην Ελλάδα και αρωγός στην πορεία απανθρακοποίησης στην Ευρώπη.
viii) Η δεύτερη επιλογή, ασφαλώς έχει ρίσκο. Μέχρι να μπεί γεωτρύπανο, τίποτε δεν είναι βέβαιο. Αλλά είναι ένα ρίσκο το οποιο δεν επιφέρει καμμία δημοσιονομική επιβάρυνση. Ούτε απαιτεί την παραμικρή συνδρομή κοινοτικών πόρων. Ολα τα, όχι ευκαταφρόνητα, έξοδα επιβαρύνουν τις ανάδοχες εταιρείες σε κάθε οικόπεδο παραχωρήσης. Και αυτές έχουν και την ευθύνη τήρησης (υπό την επίβλεψη της ΕΔΕΥ) των - πραγματικά άρτιων - Ελληνικών διατάξεων περιβαλλοντικής προστασίας, την συμόρφωση με τις απαιτήσεις ESP του επενδυτικού κοινού, αλλά και τις προδιαγραφές της ΕΕ, περί μείωσης του ανθρακικού αποτυπώματος και περιορισμού ρύπων, κάτι το οποίο ήδη εφαρμόζουν αλλού oi Total, Exxon και Εnergean μέσω τήρησης των κριτηρίων Scopes.
Επιπλέον, η επιλογή αυτή, αντίθετα με το τι θεωρείται από πολλούς, έχει πλέον και το προτέρημα ότι μπορεί να φέρει ταχύρρυθμα, με χρήση νέων ψηφιακών εργαλείων, τα όποια αποτελέσματα. Π.χ, η επεξεργασία και ερμηνέια σεισμικών δεδομένων, η πιό χρονοβόρα διαδικασία όλης της εξερευνητικής φάσης, από ένα με ενάμισυ χρόνο που απαιτείτο την περασμένη δεκαετία, τώρα γίνεται, με εφαρμογές της HPC (High Performance Computing/Πληροφορική Υψηλών Επιδόσεων), σε διάστημα ολίγων μόνο εβδομάδων. Αφήστε δε που και στο σκέλος της παραγωγής στα θαλάσσια κοιτάσματα, η χρονοβόρα ανάγκη γιά κατασκευή αγωγών σύνδεσης ή, όσον αφορά το φυσικό αέριο, χερσαίων εγκαταστάσεων υγροποίησης, περιορίζεται σημαντικά μιάς και μπορεί να αντικατασταθεί από επιτόπιες, επί του κοιτάσματος, εργασίες μέσω FPSO (Πλωτές Μονάδες Παραγωγής, Αποθήκευσης και Εκφόρτωσης Αργού ) στη παραγωγή (κυρίως) πετρέλαίου και FLNG ( Πλωτές Μονάδες Παραγωγής, Υγροποίησης, Αποθήκευσης και Εκφόρτωσης) για το φυσικό αέριο. (35)
Το «δέον γενέσθαι»
ix) Αυτή όμως η δεύτερη επιλογή, να επιλέξει δηλαδή η χώρα να γίνει παραγωγός και εξαγωγέας υδρογονανθράκων, έχει ορισμένα βασικά προ-απαιτούμενα, κρίσιμα αναγκαία καθώς η παγκόσμια βιομηχανία υδρογονανθράκων εισέρχεται, παρά τη συνέχιση της πανδημίας, σε άνοδο του κύκλο τιμών και μαίνεται ο διεθνείς ανταγωνισμός χωρών για προσέλκυση ή διατήρηση των επενδύσεων της.
Κατά πρώτο λόγο, απαιτείται να περιορισθεί η ανοχή στην πρωτοφανή αβελτηρία εγκρίσεων περιβαλλοντικών μελετών, εσκεμμένων καθυστερήσεων σε αδειοδοτήσεις χρήσης χώρων αποθήκευσης εκ μέρους ορισμέμων ΟΤΑ, και φυσικά τερματισμό βιαιοτήτων από κάποια γκρουπούσκουλα, κατ’ επιφαση οικολόγων, σε βάρος εργαζομένων πετρελαϊκών εταιρειών.
Δεύτερο, ex post και ex ante άρση όποιων γραφειοκρατικών εμποδίων εμφανίζουν ότι επιβραδύνουν την πορεία των ερευνών, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό όταν - και εάν - ανόξει ο δρόμος για έρευνες υδρογονανθράκων στα δύο υπόλοιπa ελεύθερα οικόπεδα νοτίως και ανατολικά της Κρήτης, άν φυσικά υπάρξουν θετικά αποτελέσματα από τις γεωτρήσεις στο υφιστάμενα. (32//36)
Τρίτον, προτείνεται να ισχύσει ένα προσωρινό καθεστώς “tax holiday” (του 20% εκ της 25% φορολογίας που προβλέπεται στις συμβάσεις παραχώρησης) και για όσο χρονικό διάστημα υπάρξει μεταξύ έναρξη παραγωγής και των συνολικών χρονικών περιθωρίων (συνήθως 8 χρόνια) που ορίζονται στα «Προγράμματα Ελάχιστων Εργασιών» κάθε παραχώρησης. Αυτό έχει δύο αποτελέσματα. Αφ’ ενός αντιμετωπίζει τον ανταγωνισμό από άλλες χώρες προς όφελος του κλάδου στην Ελλάδα. Αφ’ετέρου ωθεί αναδόχους να επιταχύνουν τις εργασίες εξερεύνησης για φτάσουν, εφ’οσον υπάρξει ανακάλυψη και διαπίστωση απολήψημων ποσοτήτων, σε παραγωγή νωρίτερα απ’ότι προβλέπεται στα Προγράμματα αυτά, προκειμένου να ευεργετηθούν φορολογικά για το χρονικό διάστημα που προκύπτει.
'Ετσι λοιπόν, η αυστηρή προσήλωση στο στόχο, η ελλάτωση της γραφειοκρατίας και η μείωση της φορολογίας, είναι οι τρείς συνθήκες που πρέπει να ισχύσουν ωστε να στηριχθεί και να ευδοκιμήσει η Ε&Π και να προσφέρει τα οφέλη της στην χώρα.
x) Δεν είναι φρόνιμο να γίνουν συγκεκριμένες προβλέψεις του τι μπορεί να συνεισφέρει στο ΑΕΠ μιά υπόσχεση αξίας παραγωγής ή μεγέθους δυνητικής απασχόλησης. Αλλά οι ενδείξεις για τις ποσοτητες που κρύβονται στις ελληνικές λεκάνες και δεξαμενές, όχι μόνο υπερκαλύπτουν πολλαπλώς τις μικρές υφιστάμενες και μελλοντικές ανάγκες της Ελλάδος, αλλά κυρίως, είναι ικανές να λειτουργήσουν ως σημαντική πηγή εφοδιασμού (κυρίως) σε φυσικό αέριο της Ευρώπης μέχρι, και πέραν, του 2050. Να λειτουργήσει δηλαδή ένας κλάδος σφόδρα εξωστρεφής και φυσικά, ως παραγωγός τεράστιου πλούτου για τον τόπο.
Αυτό είναι το ζητούμενο. Και όπως συμβαίνει και με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες με παραγωγικό υδρογονανθρακικό πρόσημο, ο κλάδος θα λειτουργεί υποχρεωτικά για δεκαετίες συμβιωτικά με την Πράσινη Συμφωνία. Oxi απλως ως ξεχωριστό και ξεκομμένο «modus videndi», μα συνπάρχουν δυναμικά και αμοιβαίως επηρεάζων τα κελεύσματα της.
Υποσημειώσεις
(18) Trading Economics - https://tradingeconomics.com/commodity/ (03/2021); Metals Are Soaring on a Green Frenzy and Global Recovery - https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-02-19/these-metalsare-soaring-on-a-green-frenzy-and-global-recovery (19/02/2021); The Role of Silver in the Green Revolution - https://www.silverinstitute.org/wpcontent/uploads/2018/07/Role_of_Silver_Green_Revolution_28Jun2018.pdf (28/07/2018); When Does a Commodities Boom Turn Into a Supercycle? - https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-02- 26/when-does-a-commodities-boom-turn-into-a-supercycle-quicktake (26/02/2021).
(19) World Bank: Minerals for Climate Action; “The Mineral Intensity of the Clean Energy Transition” - http://pubdocs.worldbank.org/en/961711588875536384/Minerals-for-Climate-Action-The-Mineral-Intensityof-the-Clean-Energy-Transition.pdf (05/2020); Global lithium demand to more than double by 2024, say analysts - https://www.nsenergybusiness.com/news/industry-news/global-lithium-demand-2024/# (9/11/2020; Protecting fragile ecosystems from lithium mining - https://www.bbc.com/news/business54900418 (15/01/2021).
(20) Tesla Model 3 isn't China's top selling EV -- it's a GM vehicle - https://www.cnet.com/roadshow/news/tesla-model-3-china-ev-gm/ (20/09/2020); China Sets Its Sights On Global EV Dominance - https://oilprice.com/Energy/Energy-General/China-Sets-Its-Sights-On-Global-EVDominance.html (26/10/2020); Chinese Battery Maker Plans $2.4 Billion Factory in Germany - https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-11-17/china-s-svolt-joins-europe-s-ev-race-with-2-4-billionfactory?srnd=premium-europe (17/11/2020); Central Europe becomes the EU’s e-car battery supplier - https://www.politico.eu/article/central-europe-eu-e-car-battery-supplier/ (10/02/20).
(21) Your complete guide to investing with a conscience, a $30 trillion market just getting started - https://www.cnbc.com/2019/12/14/your-complete-guide-to-socially-responsible-investing.html (16/12/2020); Electric Cars Will Cost More Using Ethically Sourced Batteries - https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-03-13/electric-cars-will-cost-more-using-ethically-sourcedbatteries?srnd=premium-europe (13/03/2021); Elisabeth Braw: Solar Energy Based on Uyghur Slave Labor Isn’t Clean - https://foreignpolicy.com/2021/04/12/clean-energy-china-xinjiang-uyghur-labor/ (12/04/2021).
(22) Fitch Solutions - EV Batteries Quantifying Impact Across Industries – pdf (October 2018); Tesla's 20 Million EV Ambition Faces Huge Mining Challenge - https://oilprice.com/Energy/Energy-General/Teslas-20- Million-EV-Ambition-Faces-Huge-Mining-Challenge.html (3/02/2021); Inside QuantumScape’s Secret Battery lab - https://www.bloomberg.com/features/2021-quantumscape-battery/ (14/04/2021).
(23) Europe faces up to China’s supremacy on raw materials - https://www.euractiv.com/section/circulareconomy/news/europe-faces-up-to-chinas-supremacy-on-raw-materials/ (5/10/2020); EU’s industrial policy stalls before takeoff - https://www.politico.eu/article/eus-industrial-policy-stalls-before-take-off/ (25/02/2021); "Carbon Leakage" και κλιματική αλλαγή "δείχνουν" φόρο άνθρακα στις εισαγωγές της ΕΕ - Οι ευρωβουλευτές έκαναν το πρώτο βήμα - https://energypress.gr/news/carbon-leakage-kai-klimatiki-allagideihnoyn-foro-anthraka-stis-eisagoges-tis-ee-oi (6/02/2021); France Vows to Make EU Carbon Border Levy Top Green Deal Issue - https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-03-18/france-vows-to-make-eucarbon-border-levy-top-green-deal-issue (18/03/2021); The World’s First Carbon Border Tariff, Explained - https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-04-09/how-to-understand-the-eu-s-carbon-importlevy?srnd=premium-europe (9/04/2021); Elisabeth Braw- op.cit.
(24) Commission announces actions to make Europe's raw materials supply more secure and sustainable - https://ec.europa.eu/growth/content/commission-announces-actions-make-europe%E2%80%99s-rawmaterials-supply-more-secure-and-sustainable_en (3/09/2020); Επιτροπή ΕΕ/Cοm (2020) 474 final : Ανθεκτικότητα ως προς τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας: Χαρτογραφώντας την πορεία προς μεγαλύτερη ασφάλεια και βιωσιμότητa - https://eur-lex.europa.eu/legalcontent/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0474&from=EN (3/09/2020); Europe’s Rare Earth Dependency Dilemma – https://oilprice.com/Energy/Energy-General/Europes-Rare-Earth-Dependency-Dilemma.html (22/02/2021).
(25) EU Taxonomy – Commission publishes draft green list - op.cit. (23/11/2020); European Raw Materials Alliance - https://ec.europa.eu/growth/industry/policy/4uropean-raw-materials-alliance_en (3/09/2020); ); EU approves more state aid to boost car batteries industry - https://apnews.com/article/europe432e794e9cff7cd7cf06ed42be7b5ab1 (26/01/2021).
(26) USGS: The Mineral Industry of Greece (2016) - https://prd-wret.s3-us-west2.amazonaws.com/assets/palladium/production/atoms/files/myb3-2016-gr.pdf (10/2019);ΥΠΕΝ: Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης - op.cit. (9/09/2020); Ως quick win θεωρεί η κυβέρνηση την εκμετάλλευση των ορυκτών της Δ. Μακεδονίας στα πλαίσια της απολιγνιτοποίησης - https://energypress.gr/news/os-quick-win-theorei-i-kyvernisi-tin-ekmetalleysi-ton-orykton-tis-d-makedoniassta-plaisia-tis (24/09/2020); ΥΠΕΝ: Ετήσια Εκθεση 2018 - op.cit. (11/2019); ΛΑΡΚΟ: Μπορεί το κοβάλτιο να σώσει το νικέλιο; - https://www.kathimerini.gr/economy/business/1045887/larko-mporei-to-kovaltio-nasosei-to-nikelio/ (7/10/2019); ); Επιτροπή ΕΕ/Cοm (2020) 474 final – op.cit. (3/09/2020); Χρ. Καβαλόπουλος (ΓΔ/SME)- Το Green Deal και η σχέση του με τον τομέα των Πρώτων Υλών - https://energypress.gr/news/green-deal-kai-i-shesi-toy-me-ton-tomea-ton-proton-ylon (24/11/2020); ΣΜΕ: Προϊόντα Μελών/Μάρμαρο, Χουντίτης, Λατερίτης - https://www.sme.gr/portfolio-items/ (11/02/2021).
(27) «Ξεχάστηκε» ο ορυκτός πλούτος στο σχέδιο ανάπτυξης - https://energypress.gr/news/s-kotzamanisxehastike-o-oryktos-ploytos-sto-shedio-anaptyxis (27 06 2018); Αθ.Κεφάλα (Πρ/ΣΜΕ) - Η συμβολή της Ελληνικής εξορυκτικής βιομηχανίας στην εθνική οικονομία- https://www.sme.gr (3/09/2019); ΣΕΒΕ; Δελτίο Τύπου - Νεο Ρεκόρ για τις Ελληνικές Εξαγωγές το 2019 - https://www.seve.gr (7/02/2020): ΣΕΒΕ; Δελτίο Τύπου - Με Αύξυση 3,2 % έκλεισαν το 2020 οι ελληνικές εξαγωγές χωρίς τα πετρελαιοειδή - https://www.seve.gr (5/02/2021).
(28) Εγκρίθηκε η Επενδυτική Συμφωνία του Ελληνικού δημοσίου με την «Ελληνικός Χρυσός» - https://skai.page.link/zWpySg4cX9REt4NRA (18/03/2021); ΛΑΡΚΟ - Ο διαγωνισμός πώλησης, οι μνηστήρες και ο κρυμμένος θησαυρός https://energypress.gr/news/hr-kolonas-larko-o-diagonismos-polisis-oi-mnistireskai-o-krymmenos-thisayros (24/11/2020); ΛΑΡΚΟ - Την επόμενη εβδομάδα η short list από τον εκκαθαριστή - https://energypress.gr/news/m-tzanne-larko-tin-epomeni-evdomada-i-short-list-apo-ton-ekkatharisti (10/03/2021); Ε. Μυτιληναίος: Θα παράγουμε "πράσινο" αλουμίνιο το 2030 - Σε τρία χρόνια θα παράγουμε ισοσθενώς από αέριο και ΑΠΕ - https://energypress.gr/news/e-mytilinaios-tha-paragoyme-prasinoaloyminio-2030-se-tria-hronia-tha-paragoyme-isosthenos-apo (18/02/2021).
(29) Global Gas Outlook - https://www.mckinsey.com/industries/oil-and-gas/our-insights/global-gas-outlookto-2050 (26/02/2021); Total Bets Its Future On Renewables And LNG - https://oilprice.com/Latest-EnergyNews/World-News/Total-Bets-Its-Future-On-Renewables-And-LNG.html (1/10/2020).
(30) U.S. Shale Bankruptcies Accelerate Despite Pandemic Protection - https://oilprice.com/Energy/EnergyGeneral/US-Shale-Bankruptcies-Accelerate-Despite-Pandemic-Protection.html (25/11/2020); Offshore Oil's Dramatic Comeback - https://oilprice.com/Energy/Crude-Oil/Offshore-Oils-Dramatic-Comeback.html (16/12/2020); A $7 trillion climate change warning to the stock market from its biggest shareholder - https://www.cnbc.com/2020/12/13/climate-change-a-7-trillion-warning-from-markets-biggest-investor.html (13/12/2020); Exxon Sets New Emissions Goals Following Investor Criticism - https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-12-14/exxon-announces-new-emissions-targets-afterinvestor-criticism?srnd=premium-europe (14/12/2020); Energean - Το «πράσινο θαύμα» μιας πρώην πετρελαϊκής εταιρείας https://energypress.gr/news/m-tzanne-energean-prasino-thayma-mias-proinpetrelaikis-etaireias (21/01/2021).
(31) EU Taxonomy – Commission publishes draft green list – op.cit. (23/11/2020); Reducing greenhouse gas emissions: Commission adopts EU Methane Strategy as part of European Green Deal - https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_20_1833 (14/10/2020); EU Will Vow to Work Against Fossil-Fuel Investments Globally - https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-01-24/eu-willvow-to-work-against-fossil-fuel-investments-globally?srnd=premium-europe (24/01/2021); The Future Of U.S. LNG Hangs In The Balance - https://oilprice.com/Energy/Gas-Prices/The-Future-Of-US-LNG-Hangs-In-TheBalance.html (31/03/2021).
(32) European Commission (Com 2020/301 Final) - A hydrogen strategy for a climate-neutral Europe - https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/hydrogen_strategy.pdf (8/07/2020); Η ευρωπαϊκή στρατηγική υδρογόνου σε 3 βήματα - Κόστος, υποδομές και διασυνοριακό εμπόριο οι κρίσιμες παράμετροι - https://energypress.gr/news/i-eyropaiki-stratigiki-ydrogonoy-se-3-vimata-kostos-ypodomes-kai-diasynoriakoemporio-oi (8/10/2020); Κ.Παπαλουκά (Συντονιστής Επιτροπής Στρατηγικής Υδρογόνου) - Η ανάπτυξη της Οικονομίας Υδρογόνου ως ευκαιρία για την Ελλάδα - https://energypress.gr/news/i-anaptyxi-tisoikonomias-ydrogonoy-os-eykairia-gia-tin-ellada (4/02/2021); Executive Vice-President Timmermans’ Speech for the Eurogas Annual Meeting 2021 - https://ec.europa.eu/commission/commissioners/2019- 2024/timmermans/announcements/executive-vice-president-timmermans-speech-eurogas-annual-meeting2021_en (25/03/2021); Μέχρι τέλος του χρόνου τα πακέτα για υδρογόνο και φυσικό αέριο - Εφ' όλης της ύλης διαβούλευση από την Κομισιόν - https://energypress.gr/news/mehri-telos-toy-hronoy-ta-paketa-giaydrogono-kai-fysiko-aerio-ef-olis-tis-ylis-diavoyleysi-apo (27/03/2021); It’s like LNG 40 years ago.’ Total and Iberdrola CEOs weigh the future of hydrogen - https://fortune.com/2021/03/04/total-iberdrola-hydrogengrowth-capacity/ (4/03/2021
(33) Germany Will Never Back Down on Its Russian Pipeline - https://foreignpolicy.com/2021/02/25/germany-will-never-back-down-on-its-russian-pipeline/ (25/02/2021); Denmark to end oil and gas era by 2050 - https://www.offshore-energy.biz/denmark-to-end-oil-and-gas-eraby-2050/ (4/12/2020); Norway’s Supreme Court Makes Way for More Arctic Drilling - https://www.nytimes.com/2020/12/22/world/europe/norway-supreme-court-oil-climate-change.html (20/12/2020); Climate change: Minister rapped for allowing Cumbria coal mine - https://www.bbc.com/news/science-environment-55871503 (30/01/2021); UK seeks to drill more oil and gas from North Sea - https://www.bbc.com/news/science-environment-56503588 (24/03/2021).
(34) Greek shipping and economy 2020 - https://www.ugs.gr/en/greek-shipping-and-economy/greekshipping-and-economy-2020/(02/2021); ΣΕΒΕ; Δελτίο Τύπου – op. cit. (5/02/2021); Σοκ και δέος στην αγορά διύλισης - https://energypress.gr/news/h-floydopoylos-sok-kai-deos-stin-agora-diylisis (23/02/2021).
(35) Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση στους Υδρογονάνθρακες - https://www.liberal.gr/apopsi/i-tetartibiomichaniki-epanastasi-stous-udrogonanthrakes/255645 (13/06/2019); EΔEY: Υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα: - https://www.greekhydrocarbons.gr/news_files/HHRM_book.pdf (17/02/2020); Γ. Μπασίας (πρΠρ/ΕΔΕΥ) - Ενεργειακή ανεξαρτησία και αποκλίσεις - https://energypress.gr/news/energeiakianexartisia-kai-apokliseis (13/12/2020); Α. Στεφάτος (ΔΣ/ΕΔΕΥ)- Eρευνες υδρογονανθράκων: Η οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση - https://energypress.gr/news/ereynes-ydrogonanthrakon-ioikonomiki-perivallontiki-kai-koinoniki-diastasi (29/12/2020).
(36) Σύσκεψη στο ΥΠΕΝ με ΕΛΠΕ, Energean, Τotal, ExxonMobil και Repsol για τους υδρογονάνθρακες - https://energypress.gr/news/syskepsi-sto-ypen-me-elpe-energean-total-exxonmobil-kai-repsol-gia-toysydrogonanthrakes (23/02/2021); Σε κρίσιμη καμπή το ελληνικό upstream – Πυκνώνουν τα σύννεφα για τα projects έρευνας υδρογονανθράκων στη χώρα μας ehttps://energypress.gr/news/se-krisimi-kampi-ellinikoupstream-pyknonoyn-ta-synnefa-gia-ta-projects-ereynas (3/04/2021).
Διαβάστε το πρώτο μέρος εδώ
