Του Νίκου Χαραλάμπους*
Η «πράσινη» ανάπτυξη ακούγεται ως η πανάκεια των καιρών μας. Τα έχει όλα, δεν επιβαρύνει και προστατεύει το περιβάλλον, δημιουργούνται θέσεις εργασίας, «πέφτει χρήμα στην αγορά», γίνονται επενδύσεις. Παρουσιάζεται ως το μεγάλο στοίχημα, η πρόκληση της ανθρωπότητας, να πετύχει «με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια»: οικονομική ανάπτυξη σε ένα βιώσιμο και ανθρώπινο περιβάλλον.
Σύνθημα χωρίς σκέψη και περιεχόμενο μπορεί να καταντήσει βλαπτικό ανεξάρτητα από τις προθέσεις.
Το πρώτο σημείο που πρέπει να σταθούμε είναι ο ρόλος του κράτους στην «πράσινη» ανάπτυξη. Μπορεί το κράτος να επιλέξει τις καλύτερες μεθόδους προστασίας του περιβάλλοντος, εφαρμογής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και μείωσης εκπομπών καυσαερίων; Το πρόβλημα με το κράτος είναι πως όσο και αν φέρει «τεχνοκράτες» ή να δημιουργήσει «ανεξάρτητες αρχές» δεν μπορεί να αποφύγει την πολιτικοποίηση των επιλογών αλλά και την στρέβλωση του ανταγωνισμού.
Αν το κράτος αποφασίσει να ενισχύσει τη μια μέθοδο σε βάρος της άλλης τότε ο ιδιωτικός τομέας θα ακολουθήσει. Όταν το κράτος βάζει στοίχημα, συνήθως το βάζει με πολλά λεφτά. Όταν χάνει, χάνει πολύ. Και ως επιχειρηματίας το κράτος συνήθως χάνει.
Γι'αυτό και η λύση της κοστολόγησης των ρύπων είναι η πιο ενδεδειγμένη λύση. Η μόλυνση είναι μια «εξωτερικότητα», αυτός που μολύνει δεν είναι κατ'ανάγκη αυτός που θα υποστεί τις συνέπειες. Οι συνέπειες της μόλυνσης του περιβάλλοντος ή της κλιματικής αλλαγής αποτελούν μια έμμεση αλλά υπαρκτή παραβίαση των δικαιωμάτων των ανθρώπων που γίνονται άθελά τους αποδέκτες της μόλυνσης. (Αυτός ο τομέας του δικαίου αρχίζει και δοκιμάζεται και αναπτύσσεται με αγωγές κατοίκων που έχουν πληγεί από πλημμύρες και θεομηνίες ενάντια σε εταιρίες πετρελαίου και υδρογονανθράκων που θεωρούνται υπεύθυνες για την κλιματική αλλαγή).
Από την στιγμή που το κράτος κοστολογεί τις μεθόδους μόλυνσης τότε υπάρχει κατ'αρχήν κίνητρο στην αγορά να επιλέξει και να αναπτύξει προϊόντα και υπηρεσίες που θα αποφύγουν αυτό το κόστος.
Με το δεύτερο σημείο θέλω να μοιραστώ μαζί σας ένα επαγγελματικό μυστικό, που δεν είναι και τόσο μυστικό. Όπως κάθε επένδυση χρειάζεται κατ'αρχήν κεφάλαιο έτσι και κάθε εγχείρημα της «πράσινης» ανάπτυξης, χρειάζεται επένδυση κεφαλαίου στην αρχή το οποίο ελπίζεις πως θα αποσβέσεις σε κάποιο χρονικό διάστημα για να ξεκινήσεις από ένα σημείο και πέρα να έχεις κέρδος. Από την εγκατάσταση λαμπτήρων χαμηλής κατανάλωσης μέχρι την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών, και από τις ανεμογεννήτριες μέχρι τη μόνωση του σπιτιού, κάθε ένας από εμάς, επιχειρηματίας ή ιδιώτης που θα ξοδέψει "χ" χρήματα θα περιμένει πως μετά από ένα ψ χρονικό διάστημα θα αρχίσει να κερδίζει. Όλα τα έργα και τα εγχειρήματα της «πράσινης» ανάπτυξης ενέχουν αυτό το κριτήριο που είναι πολλές φορές κρίσιμο.
Το πρόβλημα που μπορεί να υπάρξει εδώ είναι πως το "ψ" χρονικό διάστημα είναι πολλές φορές τόσο μακριά στο μέλλον (5, 10 20 ή 30 χρόνια) που μια αλλαγή στο μικροκλίμα μπορεί να αλλάξει πλήρως τα δεδομένα. Άρα η μαζική επένδυση στις «πράσινες μορφές ανάπτυξης» μπορεί να αποδειχθεί στην πορεία μια φούσκα, τη στιγμή που οι χρόνοι απόσβεσης των οποίων επενδύσεων αποδειχθούν υπερβολικά αισιόδοξοι (και τα εκτιμώμενα κέρδη διαβρωθούν από επισκευές, συντήρηση κτλ). Σε αυτό δεν είναι σίγουρο πως η αγορά θα αντιδράσει ψύχραιμα ή έλλογα. Μπορεί η αγορά να επιδιώκει το φθηνότερο και καλύτερο αλλά στο παρελθόν έχουν υπάρξει και μαζικές αστοχίες. Οι επιχειρηματίες θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στις συγκεκριμένες επενδύσεις και να λαμβάνουν υπόψη και το χειρότερο δυνατό σενάριο.
Το τρίτο σημείο είναι μια παρατήρηση για τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η πράσινη ανάπτυξη αλλά και η κλιματική αλλαγή από κύκλους στην περιφέρεια του φιλελεύθερου χώρου. Διαπιστώνω με λύπη μου πως υπάρχουν φωνές που επειδή η πράσινη ανάπτυξη προτείνεται ως εύκολη λύση και ως τεράστιο κρατικό πρόγραμμα από την αριστερά (και τους κρατιστές κάθε πολιτικού χώρου), όχι μόνο απορρίπτουν την ιδέα αλλά απορρίπτουν την ιδέα της κλιματικής αλλαγής και κατ'επέκταση την συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων. Θέλω να παρατηρήσω και να συμβουλέψω τα εξής:
Πρώτον δεν μπορείς να είσαι σκεπτικιστής με την άποψη που δεν σε βολεύει αλλά να δέχεσαι άκριτα τις απόψεις που σε βολεύουν. Δεν μπορείς να απορρίπτεις ή να μην δέχεσαι το 90% των επιστημόνων που υποστηρίζουν πως η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής αλλά να είσαι σίγουρος πως δεν υφίσταται ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή επειδή το λένε το 10% των επιστημόνων. Ας δεχτώ πως η θεωρία της κλιματικής αλλαγής έχει «τρύπες». Αυτό σημαίνει πως δεν υφίσταται; Ας υποθέσουμε πως δεν είναι σίγουρο πως υφίσταται κλιματική αλλαγή, πόσο σίγουροι είμαστε πως τίποτα δεν συμβαίνει στον πλανήτη; Όταν έχεις να αντιμετωπίσεις τόσα άγνωστα αλλά και κάτι που μπορεί να έχει καταστρεπτικά ενδεχόμενα κάθε έλλογος homo economicus θα κάνει αυτό που κάνει σε κάθε άλλη ανάλογη περίπτωση: Θα ασφαλιστεί. Θα αρχίσει να παίρνει κάποια προληπτικά μέτρα, θα αρχίσει να πληρώνει ένα ασφάλιστρο και θα αρχίσει να αναλύει το φαινόμενο ακούγοντας τους επιστήμονες και προσπαθώντας να αναλύσει επιστημονικά τα δεδομένα και τα φαινόμενα.
Και αυτό πρέπει να κάνουμε. Μπορεί το ασφάλιστρο να είναι υπερβολικά υψηλό ή να πρέπει να προβείς στην τάδε ή δείνα ενέργεια, ή να μην χρειάζεται να κάνεις κάτι υπερβολικό, αλλά το να απορρίπτεις συλλήβδην την επιστημονική κοινότητα σε βάζει στο ίδιο επίπεδο με τους flat earthers.
Η πράσινη ανάπτυξη μπορεί να συμβάλει στην γενικότερη ανάπτυξη αν γίνει σωστά, μπορεί να βοηθήσει σε ένα πιο ποιοτικό και καθαρό περιβάλλον και να αποτελέσει ένα ασφάλιστρο ενάντια στην κλιματική αλλαγή (που για χάριν της κατανόησης των σκεπτικιστών ανάμεσά μας, αν δεν αποτελεί βεβαιότητα αποτελεί τουλάχιστον κάτι άγνωστο και απειλητικό), αλλά επειδή εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν, κάθε βήμα θα πρέπει να γίνεται με προσοχή, το κράτος να είναι συγκρατημένο και να θέσει το πλαίσιο εντός του οποίου η αγορά θα μπορέσει να καινοτομήσει και να αποδώσει περισσότερο προσφέροντας τα πιο φιλικά στο περιβάλλον προϊόντα και υπηρεσίες.
Ποτέ δεν πρέπει να παραιτούμαστε της σκέψης και της ανάλυσης επειδή συλλάβαμε ένα ωραίο σύνθημα ή ένα όμορφο όραμα.
*Ο Νίκος Χαραλάμπους είναι μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Φιλελεύθερης Συμμαχίας
