Διαβάστε το 1ο μέρος εδώ
Διαβάστε τo 2o μέρος εδώ
Διαβάστε το 3ο μέρος εδώ
Διαβάστε το 4ο μέρος εδώ
«Εκείνοι, που έζησαν πριν από μας, έκαναν πολλά, αλλά δεν τελείωσαν τίποτα». (Σενέκας)
Εδώ τελειώνω, μ΄ έναν μικρό επίλογο εν είδει συμπερασματικών επικεφαλίδων κι αφού αναρτήθηκε σε τέσσερα μέρη, η ανίχνευση του ιστορικού θέματος «Σχέσεις Ελλήνων - Νεότουρκων».
Η ψηλάφηση βέβαια συνεχίζεται καθόσον συνεχώς ανακαλύπτω μέσα από τα ιστορικά κείμενα λαμπρών συγγραφέων και ιστορικών, συνταρακτικά στοιχεία, που έχουν σχέση με τους «αρχιτέκτονες» αυτής της τόσο σημαντικής και καθοριστικής για την πατρίδα μας περιόδου.
ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ - ΝΕΟΤΟΥΡΚΩΝ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΚΕΦΑΛΙΔΕΣ
Για την Ελλάδα η πρώτη μεγάλη κρίση του 20ού αιώνα τελείωσε με τη συνθήκη της Λωζάννης το 1923. Πότε άρχισε; Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Θα μπορούσαμε να επιλέξουμε το έτος 1908 ως ημερομηνία έναρξης.
Το καθοριστικό γεγονός, που μας οδηγεί στον καθορισμό του έτους 1908 ως έτος έναρξης της πρώτης μεγάλης κρίσης του 20ου αιώνα για την Ελλάδα, είναι η έκρηξη της επαναστάσεως των Νεοτούρκων, που ο επίσημος τίτλος τους ήταν «Επιτροπή Ένωσης και Προόδου».
Ήταν η αρχή του τουρκικού εθνικισμού με την ευρωπαϊκή έννοια της λέξης.
Η Επιτροπή Ένωσης και Προόδου, ήδη από την εποχή της ίδρυσής της, ακόμα και επί σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, είχε επιδιώξει να συνεργαστεί με τους Έλληνες.
Η διακήρυξη του Συντάγματος του 1908 προκάλεσε ενθουσιασμό στις μη μουσουλμανικές εθνότητες και ειδικά στους Έλληνες. Αρκετοί πίστεψαν στη δυνατότητα δημιουργίας μιας ανατολικής ομοσπονδίας των λαών της Ανατολίας, όπου η πολιτική δύναμη θα περνούσε σταδιακά στα χέρια των Ελλήνων.
Κύριοι εκφραστές αυτής της άποψης ήταν οι Αθανάσιος Σουλιώτης-Νικολαΐδης και ο Ίων Δραγούμης.
Η ελληνική κυβέρνηση και η κοινή γνώμη στην Ελλάδα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό την αλλαγή στην Οσμανική Αυτοκρατορία. Η επίσημη ελληνική πολιτική κατ’ αρχάς δεν είχε πρόβλημα να συνεργαστεί με τους Νεότουρκους. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ ́, εξέφρασε διαφορετική άποψη. Δεν συμμερίστηκε το γενικό ενθουσιασμό και αντιστάθηκε στις νεοτουρκικές μεταρρυθμίσεις.
Στις εκλογές που διενεργήθηκαν το 1908 και το 1912, το ελληνικό στοιχείο και το Πατριαρχείο, καθώς και οι άλλες μη μουσουλμανικές εθνότητες προσπάθησαν να έχουν ενεργό ρόλο.
Μετά τις εκλογές του 1908 και την ανάληψη της εξουσίας από τους Νεότουρκους επανεμφανίστηκαν οι ιδεολογικές τάσεις, που υπήρχαν μέσα στην Επιτροπή Ένωσης και Προόδου δηλαδή των Φιλελευθέρων και των Εθνικιστών, καθώς και οι διαφορές τους.
Γι ́αυτό το λόγο η κυβέρνηση της Επιτροπής Ένωσης και Προόδου άρχισε να δέχεται πλήγματα. Η Αυστρία ανακοίνωσε την προσάρτηση της Βοσνίας Ερζεγοβίνης. Η Βουλγαρία ανακοίνωσε την ανεξαρτησία της. Η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα.
Το Σεπτέμβριο του 1911 η Ιταλία επιτέθηκε στην Τρίπολη, ενώ τον Οκτώβριο του 1912 άρχισαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι.Η απώλεια των βαλκανικών κτήσεων και ο Α ' Παγκόσμιος Πόλεμος βοήθησαν εκ νέου στην ανάπτυξη του τουρκικού εθνικιστικού πνεύματος.
Τα γεγονότα αυτά δημιούργησαν μία έντονη δυσαρέσκεια στο λαό λόγω των εδαφικών απωλειών αλλά και εξαιτίας του τρόπου διαχείρισης της εξουσίας. Οι Νεότουρκοι άρχισαν να διοικούν με αυταρχισμό και τρομοκρατία.
Το όραμα της δημιουργίας ενός συνταγματικού αποκεντρωμένου πολυεθνικού κράτους, που είχε συγκινήσει τους πολίτες της αυτοκρατορίας, ήταν πλέον φανερό ότι δεν ήταν πραγματοποιήσιμο.
Η διολίσθηση προς τον εθνικισμό έδωσε τέλος στις ελπίδες για μια ελεύθερη, ισότιμη και ειρηνική συνεργασία όλων των λαών της αυτοκρατορίας.
Τα ιδεολογικά ρεύματα, που κυριάρχησαν στο 19ο αι., του «Οσμανισμού» στον οποίο είχε προσχωρήσει όλη η οσμανική ελίτ, ειδικά την περίοδο των μεταρρυθμίσεων, καθώς και του «Πανισλαμισμού», που αναπτύχθηκε την περίοδο του σουλτάνου Abdül Hamit B', είχαν πλέον χρεοκοπήσει.
Η ανάπτυξη του εθνικισμού από τους Νεότουρκους είχε στόχο την αναδιοργάνωση και θεμελίωση του κράτους έχοντας ως βάση την εθνική και φυλετική ομογενοποίηση.
Η βίαιη ενσωμάτωση των μειονοτήτων σε ένα ασφυκτικό πολιτικό πλαίσιο θεωρούνταν δεδομένη.
Οι Νεότουρκοι στόχευαν σε μία κυβέρνηση η οποία θα διασφάλιζε την εδαφική ακεραιότητα της χώρας μέσω της συγκρότησης ενός διοικητικού μηχανισμού, καθώς και την προώθηση και εφαρμογή μεταρρυθμίσεων.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που κορυφώθηκε μεταξύ 1919 και 1922, έληξε με τραγικές συνέπειες για τον Ελληνισμό της Οσμανικής Αυτοκρατορίας.
* Ο Σταύρος Τσερπές είναι αντιστράτηγος εν αποστρατεία.
