Του Αλέξανδρου Σκούρα
Μια από τις σημαντικότερες αλλαγές της πρόσφατης συνταγματικής αναθεώρησης εντοπίζεται στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 21 του Συντάγματος όπου πλέον θα αναφέρεται πως «το κράτος μεριμνά για την διασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης όλων των πολιτών μέσω ενός συστήματος ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος».
Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα είναι μια ιδέα που προτάθηκε αρχικά από τον Φρίντριχ Χάγιεκ και τον Μίλτον Φρίντμαν. Ο Χάγιεκ για παράδειγμα υποστήριζε ότι το κράτος πρέπει να διασφαλίζει «ένα ελάχιστο εισόδημα για όλους […] ένα είδος δαπέδου κάτω από οποίο κανείς δεν χρειάζεται να πέσει ακόμη και όταν δεν είναι σε θέση να φροντίσει ο ίδιος για τον εαυτό του».
Αντί λοιπόν για ένα εκτεταμένο «κοινωνικό κράτος» που έχει ως σκοπό την αναδιανομή του εισοδήματος, το κράτος με την πρόταση των Χάγιεκ και Φρίντμαν περιορίζεται στο να προσφέρει ένα δίχτυ ασφαλείας, τις προϋποθέσεις δηλαδή ώστε ακόμη και οι πιο άτυχοι ανάμεσά μας να μπορούν να συνεχίσουν να διεκδικούν την ευτυχία και την προκοπή. Αυτή η διαρρύθμιση, σύμφωνα με τους εμπνευστές της είναι πολλαπλά επωφελής: Πρώτον, αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το κοινωνικό πρόβλημα της ακραίας φτώχειας και του αποκλεισμού. Δεύτερον, το κάνει αυτό με όσο το δυνατόν μικρότερο κόστος λειτουργίας, καθώς αντί για πολλά και συχνά ανταγωνιστικά μεταξύ τους προγράμματα πρόνοιας, υπάρχει ένα που λειτουργεί με έναν απλό και γενικό κανόνα. Τρίτον, ο αρνητικός επηρεασμός των κινήτρων των ανθρώπων περιορίζεται - με την προϋπόθεση βεβαίως ότι το σύστημα αυτό λειτουργεί σωστά. Σε αντίθεση με την κριτική που ακούγεται από την αριστερά, τα πολλά και διάφορα προνοιακά προγράμματα, όταν μάλιστα χορηγούνται με προϋπόθεση την ανεργία ή τη δηλωμένη ανέχεια, είναι αυτά που λειτουργούν ως «παγίδες φτώχειας» πολύ περισσότερο από το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.
Αυτό δεν σημαίνει βεβαίως ότι η λειτουργία του συστήματος του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος είναι χωρίς προβλήματα. Ένα από τα πολύ προφανή, είναι ότι για να δουλέψει όπως πρέπει, προϋπόθεση είναι να περιοριστεί στο ελάχιστο η δυνατότητα της μαύρης εργασίας και των αδήλωτων εισοδημάτων, πρακτικές που θα παραμείνουν ελκυστικές. Όπως επίσης, αυτονόητο αλλά πρέπει να υπογραμμιστεί, ότι το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα θα αντικαταστήσει τα υπόλοιπα προνοιακά επιδόματα και δεν θα έρθει για να προστεθεί σ' αυτά.
Το σημαντικότερο προβληματικό σημείο πάντως είναι η εισαγωγή αυτής της πρόβλεψης στο Σύνταγμα. Ακόμη κι αν έχει ως σκοπό τη διασφάλιση ότι το σύστημα του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος θα αντικαταστήσει ανεπίστρεπτα το δαιδαλώδες σημερινό προνοιακό σύστημα - αξίζει να θυμόμαστε πως ακόμη και πριν την κρίση η Ελλάδα ήταν η τελευταία πανευρωπαϊκά ως προς την αποτελεσματικότητα των προνοιακών προγραμμάτων να βγάζουν συμπολίτες μας από τη φτώχεια, παρά τα δισεκατομμύρια που αφιερώνονταν προς τούτο - το να προστίθενται οικονομικές υποχρεώσεις του κράτους στο Σύνταγμα είναι πάντα επικίνδυνο και η εμπειρία έχει δείξει πως καλό είναι να αποφεύγεται.
Σε κάθε περίπτωση, στην πράξη θα αποδειχθεί αν η διπλή αυτή επιλογή της κυβέρνησης - και να εφαρμόσει καθολικά το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, και να εισαγάγει αυτή την πρόβλεψη στο Σύνταγμα - θα αποδώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Ο καιρός θα δείξει.
