Της Κατερίνας Οικονομάκου
Ένα τεράστιο παράνομο ψηφιακό σκλαβοπάζαρο, μια μαύρη αγορά για την αγοραπωλησία χιλιάδων γυναικών στις χώρες του Κόλπου, έφερε πριν από λίγες ημέρες στο φως το αραβικό γραφείο του BBC. Αόρατες στους δρόμους και τον δημόσιο χώρο, οι γυναίκες αυτές ζουν κι εργάζονται σε καθεστώς που μπορεί να περιγραφεί ως σκλαβιά. Το ρεπορτάζ του BBC επικεντρώθηκε στο Κουβέιτ και τη Σαουδική Αραβία, αλλά αφορά αρκετές χώρες του αραβικού κόσμου.
Αυτό που διαπίστωσαν οι δύο ρεπόρτερ του βρετανικού ειδησεογραφικού οργανισμού, είναι ότι εκατοντάδες Κουβεϊτιανοί χρησιμοποιούν εφαρμογές στα κινητά τους τηλέφωνα, προκειμένου να αγοράσουν και να πουλήσουν τις οικιακές βοηθούς τους, διαφημίζοντας τις γυναίκες με φωτογραφίες και χάσταγκ όπως «υπηρέτριες προς πώληση». Φαίνεται ότι δεν πρόκειται για κάτι καινούργιο. Εκείνο που αποτελεί είδηση είναι η ευκολία με την οποία αυτό πλέον συμβαίνει, μέσα από κοινωνικά μέσα όπως το Instagram και πλατφόρμες όπως το Google Play ή το App Store της Apple. Μετά τον θόρυβο που προκάλεσε το ρεπορτάζ του BBC, τόσο το Facebook, στο οποίο ανήκει το Instagram, όσο και η Google και η Apple ανακοίνωσαν ότι θα λάβουν μέτρα.
Το σχέδιο των δύο δημοσιογράφων, μιας γυναίκας κι ενός άντρα, ήταν απλό: Θα παρίσταναν το ζευγάρι που έχει μόλις μετοικήσει στη χώρα και ενδιαφέρεται να προσλάβει οικιακή βοηθό. Επικοινώνησαν έτσι με 57 χρήστες της εφαρμογής 4Sale, οι οποίοι διαφήμιζαν γυναίκα προς πώληση και συνάντησαν γύρω στους δέκα πωλητές. Η συγκεκριμένη εφαρμογή, που δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να αναζητήσουν οικιακή βοηθό ανάλογα με τη φυλή και την εθνικότητα, θεωρείται ιδιαίτερα δημοφιλής στον αραβικό κόσμο.
Εννέα στις δέκα οικογένειες στο Κουβέιτ έχουν τουλάχιστον μία οικιακή βοηθό, που κατά κανόνα προέρχεται από κάποια από τις πιο φτωχές χώρες του κόσμου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, έχει φτάσει εκεί μέσω κάποιου πρακτορείου, που καταχωρίζει τα στοιχεία της στις Αρχές. Στη συνέχεια, ο ενδιαφερόμενος εργοδότης πληρώνει μια προμήθεια στο πρακτορείο και γίνεται, επισήμως, ο σπόνσορας της γυναίκας. Πρόκειται για το διαβόητο σύστημα Καφάλα ή «σύστημα του σπόνσορα», που εδώ και χρόνια καταγγέλλουν οι διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις ότι βρίσκεται πίσω από τις συνθήκες άγριας σκλαβιάς στις οποίες ζουν, και πολύ συχνά πεθαίνουν, χιλιάδες γυναίκες.
Οι σπόνσορες, παρόλο που δεν έχουν το νόμιμο δικαίωμα να το κάνουν, παρακάμπτουν το πρακτορείο και πουλάνε τις οικιακές βοηθούς τους σε άλλους σπόνσορες, αποκομίζοντας κέρδος. Οπως έμελλε να διαπιστώσουν οι δύο ρεπόρτερ του BBC, οι συνομιλητές τους δεν είχαν απολύτως κανέναν ενδοιασμό να παρανομήσουν. «Εδώ δεν ακολουθούμε τον νόμο» ήταν η απάντηση ενός πωλητή, όταν το ζευγάρι παρίστανε ότι αναρωτιέται αν η όλη διαδικασία είναι νόμιμη.
«Χαμογελάει και δεν παραπονιέται»
«Αφρικανή, καθαρή και χαμογελαστή», έλεγε μία από τις αγγελίες στις οποίες απάντησαν οι δύο δημοσιογράφοι. Ο σπόνσορας της γυναίκας ήταν ένας άντρας που τους είπε ότι εργάζεται ως αστυνομικός. Η κάμερα του BBC τον καταγράφει να λέει στους υποψήφιους αγοραστές «Πιστέψτε με, είναι πολύ καλή, όλο γελάει κι έχει χαμογελαστό πρόσωπο. Ακόμη κι αν την κρατήσετε ξύπνια έως τις 5 το πρωί, δεν παραπονιέται». Ο ίδιος ακούγεται να λέει επίσης «Το διαβατήριο, μην της το δώσετε. Είστε οι σπόνσορές της, γιατί να της το δώσετε;». Και στην κουβέντα που κάνει με τους νεοφερμένους, όπως νομίζει, στο Κουβέιτ, τους εξηγεί ότι πολλοί αγοράζουν μια υπηρέτρια για 2.000 δολάρια και τη μεταπωλούν για 3.300 δολάρια. Όλοι ανεξαιρέτως οι πωλητές με τους οποίους οι ρεπόρτερ ήρθαν σε επαφή χρησιμοποιούσαν ρατσιστικό, απαξιωτικό λόγο όταν αναφέρονταν στις γυναίκες, προτρέποντας μάλιστα τους υποψήφιους αγοραστές να τους φερθούν αναλόγως. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του άντρα που είπε ότι η οικιακή βοηθός του δεν έχει πρόσβαση σε τηλέφωνο για να μιλάει στην οικογένειά της, διότι «τι να το κάνει, είναι αγράμματη».
Σκλάβα 16 ετών!
Το πιο σοκαριστικό για τους δύο δημοσιογράφους ήταν όταν βρέθηκαν να συζητούν με μια γυναίκα σχετικά με την αγορά της οικιακής βοηθού της, η οποία ήταν μόλις 16 ετών. Το κορίτσι είχε μπει παράνομα στη χώρα, εφόσον ακόμη και το σύστημα του σπόνσορα απαγορεύει την πρόσληψη προσώπων κάτω των 21 ετών. Η Φάτου, όπως είναι το όνομα που της έδωσαν για τις ανάγκες του ρεπορτάζ, είχε έρθει από τη Γουινέα της Δυτικής Αφρικής. Όταν την εντόπισαν οι άνθρωποι του BBC βρισκόταν στο Κουβέιτ ήδη έξι μήνες. Η μυστική κάμερα την απαθανατίζει να κάθεται πλάι στην εργοδότριά της, η οποία συμπεριφέρεται ως ιδιοκτήτρια. Η φωνή της έφηβης ίσα που ακούγεται όταν οι φερόμενοι ως υποψήφιοι σπόνσορες ρωτούν την ηλικία της. Η γυναίκα που διαφημίζει τις υπηρεσίες της μικρής, όμως, ενημερώνει τους ενδιαφερόμενους ότι της έχει κατασχέσει το διαβατήριο και το κινητό, ενώ δεν της έχει επιτρέψει να βγει ούτε μία φορά από το σπίτι. Όλα αυτά είναι έτσι κι αλλιώς παράνομα στο Κουβέιτ.
Οι δύο δημοσιογράφοι απευθύνθηκαν στις Αρχές, που δεσμεύτηκαν ότι θα αναζητήσουν τη μικρή. Πράγματι, δέκα ημέρες αργότερα, την εντόπισαν και τη μετέφεραν σε κρατικό άσυλο για πρώην οικιακές βοηθούς. Στο μεταξύ, πάντως, είχε πουληθεί σε άλλον σπόνσορα. Η Φάτου ήταν τυχερή. Χάρη στη μεσολάβηση του BBC λίγο καιρό αργότερα βρισκόταν πίσω στην πατρίδα της, κοντά σε ανάδοχη οικογένεια και ετοιμαζόταν να επιστρέψει στο σχολείο. Κάθε χρόνο, όμως, εκατοντάδες γυναίκες από τη Γουινέα πουλιούνται ως σκλάβες για τα σπίτια των κατοίκων του Κόλπου. «Το Κουβέιτ είναι μια κόλαση», λέει στους δημοσιογράφους μια άλλη γυναίκα, που κατάφερε να το σκάσει, περιγράφοντας πώς η εργοδότριά της την υποχρέωνε να κοιμάται μαζί με τις αγελάδες. «Τα σπίτια στο Κουβέιτ είναι φοβερά. Ούτε ύπνος, ούτε φαγητό, τίποτε».
Μετά τη δημοσιοποίηση του ρεπορτάζ, οι Αρχές του Κουβέιτ κάλεσαν τους πολίτες που χρησιμοποιούσαν τους λογαριασμούς τους στα κοινωνικά μέσα για να προβούν σε αγοραπωλησίες ανθρώπων, να κατεβάσουν αμέσως τις αγγελίες. Τους ανάγκασαν, επίσης, να υπογράψουν ότι δεν θα συμμετάσχουν ξανά σε παρόμοιες δραστηριότητες. Ως εκεί, όμως. Σε ό,τι αφορά το Instagram, το BBC ενημερώθηκε ότι απομακρύνθηκε το σχετικό περιεχόμενο. Στο μεταξύ, οι περισσότερες από τις εφαρμογές που διαφημίζουν τέτοιες υπηρεσίες έχουν κατέβει. Αλλά δεν έχουν κατέβει όλες. Ανάμεσα σε αυτές που εξακολουθούν να υφίστανται είναι και η εφαρμογή Haraj, που καλύπτει τη Σαουδική Αραβία, όπου οι δύο ρεπόρτερ έκαναν επίσης έρευνα.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο την Τρίτη 12 Νοεμβρίου 2019.
