Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Σήμερα έχουμε την πολύ μεγάλη χαρά να συζητάμε με δύο νεαρές μητέρες για το βιβλίο και για το πώς μεγαλώνει, πώς «δημιουργείται», ένας νέος αναγνώστης. Μιλάμε με τη Βίκη Ελευθεριάδου και τη Λένα Τσιούρδα, που όπως θα διαπιστώσετε διαβάζοντας έχουν πολλά κοινά και πολλά-πολλά να μας μάθουν. Τις ευχαριστώ πολύ που μας διέθεσαν τον χρόνο τους — όπως και εσάς για τις κοινοποιήσεις αυτής της διπλής συνέντευξης.
— Αφού σας ευχαριστήσω που δεχτήκατε να κάνουμε αυτή την κουβέντα, θα μου πείτε καταρχάς λίγα λόγια για εσάς; Πού ζείτε, τι σπουδές έχετε κάνει, και τι δουλειά κάνετε σήμερα.
Βίκη Ελευθεριάδου: Εγώ πλέον κατοικώ στις Σέρρες. Οι σπουδές μου είναι στην πολιτική επιστήμη σε Αθήνα και Λονδίνο, όπου και έζησα και εργάστηκα για κάποιο διάστημα. Εδώ και περίπου έναν χρόνο είμαι full-time μαμά.
Λένα Τσιούρδα: Είμαι απόφοιτη της Νομικής Σχολής του ΔΠΘ, του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών του ΔΠΘ, του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ στην κατεύθυνση της Ιστορίας. Επιπλέον κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος του τομέα Διεθνούς Δικαίου με ειδίκευση στα Βαλκάνια. (Ακούγονται πολλά, αλλά βασικά το μόνο που χρειάστηκε ήταν διάβασμα. Εντάξει: πολύ διάβασμα. Κατά περιόδους ασταμάτητο). Το όνειρό μου ήταν να γίνω ακροβάτης σε τσίρκο, αλλά τελικά έγινα δικαστής (ακούγεται χειρότερο από ό,τι είναι? και στην Ελλάδα δεν φοράμε εκείνα τα ανεκδιήγητα μπουκλωτά περουκίνια). Γεννήθηκα και ζω στη Θεσσαλονίκη (προφανώς μετά την περιήγηση στη Θράκη λόγω σπουδών και μεταθέσεων).
— Πολύ ωραία. Τι ηλικία έχουν τα μωρά σας; Πότε γεννήθηκαν;
Λ.Τ.: Γεννήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου του 2018.
Β.Ε.: Στις 27 Σεπτεμβρίου θα γιορτάσουμε τα πρώτα μας γενέθλια.
— Αυτή κι αν είναι σύμπτωση. Γνωριστήκατε στο Facebook, αν δεν κάνω λάθος, σωστά; Περνάτε αρκετή ώρα της ημέρας σας στα social media;
Β.Ε.: Ναι, ο συνδετικός κρίκος ήταν η παρουσία των βιβλίων στην καθημερινότητα των μωρών μας. Στην πορεία ανακαλύψαμε πως μοιράζονται τα γενέθλιά τους! Ως προς τα social media, τις ώρες που ο μικρός είναι ξύπνιος προσπαθώ να περιορίζω τη χρήση του κινητού στο ελάχιστο. Παρ' όλα αυτά, χρειάζομαι καθημερινά αυτή τη γέφυρα επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο, με ξεκουράζει.
Λ.Τ.: Οι φωτογραφίες με ατέλειωτες ντάνες παιδικών βιβλίων μάς έφεραν κοντά, κι όλα τα άλλα είναι ιστορία. Μπαίνω συχνά στα social, τσεκάρω ενημερώσεις, αλλά συνήθως για 3 με 5 λεπτά κάθε φορά, εκτός αν υπάρχει δημοσίευση που θα μου κινήσει το ενδιαφέρον. Συνήθως όταν ο μικρός κοιμάται ή παίζει ή είναι στους (πολύ χρήσιμους) παππούδες.
— Αν κάποιος σάς μάθει σήμερα, θα δει ότι πολλές από τις αναρτήσεις σας αφορούν το βιβλίο. Και μάλιστα το… πολύ-πολύ παιδικό βιβλίο. Δείχνετε εσάς, ή τον σύζυγό σας, με το μωρό σας να διαβάζει. Να είναι διαρκώς με ένα βιβλίο δίπλα του. Να το πιάνει, να το κοιτάει, να ακούει να του το διαβάζουν. Κι αυτό είναι τόσο καλό!
Λ.Τ.: Νομίζω ότι ο καθένας μαθαίνει στα παιδιά του, ηθελημένα και μη, αυτό που ξέρει. Η καθημερινότητά μου, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ήταν πάντα γεμάτη βιβλία (παντός είδους), οπότε αυτό απλώς συνεχίζεται και τώρα που ήρθε στη ζωή μας ο Μπίλυ. Και με ακόμη μεγαλύτερη όρεξη!
Β.Ε.: Αγαπώ τα παιδικά βιβλία. Κάποια βρίσκονται στη βιβλιοθήκη μας πολύ πριν γεννηθεί ο γιος μας. Για παράδειγμα, πάντα υπήρχε μια καλή δικαιολογία για έναν νέο Όλιβερ Τζέφερς. Με τον μικρό ξεκινήσαμε το διάβασμα την πρώτη μας ημέρα στο νέο του σπίτι. Είναι μια ρουτίνα της καθημερινότητάς μας στην οποία συμμετέχει ο ίδιος ολοένα και πιο ενεργητικά. Για παράδειγμα, εδώ και λίγο καιρό έμαθε να πατάει τα κουμπιά των ήχων και αμέσως μετά συγχαίρει τον εαυτό του για το κατόρθωμα αυτό!
— Πείτε μου πρώτα: η δικιά σας σχέση με το βιβλίο και την ανάγνωση ποια ήταν; Και ποια είναι τώρα που είστε μαμάδες. Ας πούμε, βρίσκετε χρόνο να διαβάσετε;
Β.Ε.: Ανέκαθεν διάβαζα, αλλά ποτέ τόσο πολύ όσο τα χρόνια στην Ελλάδα της κρίσης που συνέπεσαν με την επιστροφή μου στη χώρα. Τα πράγματα ήρθαν διαφορετικά απ' ό,τι υπολόγιζα και στα βιβλία ηρεμώ και ξεκουράζομαι, είναι το pause της καθημερινότητάς μου. Πλέον όμως διαβάζω με αργούς ρυθμούς, 3-4 σελίδες τη φορά, τα λεπτά που ο μικρός παίζει ήσυχα και δεν υπάρχει κάποια άλλη δουλειά που να επείγει. Είναι σημαντικό για μένα να με βλέπει να διαβάζω.
Λ.Τ.: Όπως προανέφερα, η ζωή μου πάντα κατακλυζόταν από βιβλία. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι γεμάτο από αυτά. Οι γονείς μου μου διάβαζαν από ημερών, γεγονός που αποδεικνύεται εκ του ότι έχω ακόμη βιβλία με ημερομηνίες λίγες μέρες αφότου γεννήθηκα. Άρα μάλλον για μένα ήταν κάτι αναμενόμενο και φυσικό να ζήσω με αυτά. Προς το παρόν, και για έναν ακόμη μήνα, έχω άδεια ανατροφής, οπότε ο χρόνος για διάβασμα είναι απέραντος. Μετά φυσικά και δεν θα έχω τόσο πολύ χρόνο, διότι η δουλειά μου απαιτεί ατελείωτες ώρες (κυρίως διαβάσματος, όλως περιέργως) ενασχόλησης, αλλά θεωρώ πως, όταν θέλεις, βρίσκεις ώρα για όλα. Άλλες περιόδους περισσότερο, άλλες λιγότερο.
— Οι άνθρωποι που είναι γύρω σας διαβάζουν;
Λ.Τ.: Οι άνθρωποι που είναι γύρω μου πολύ συχνά διαβάζουν. Ο καθένας με τον ρυθμό του και τα γούστα του.
Β.Ε.: Ο σύζυγός μου ναι, αλλά όχι τόσο όσο εγώ. Με την εξαίρεση της μιας μας γιαγιάς που τα καταβροχθίζει, οι υπόλοιποι όχι.
— Οι άλλοι γονείς μικρών μωρών του κύκλου σας κάνουν ό,τι κι εσείς με τα παιδιά τους;
Β.Ε.: Ναι, άλλοι περισσότερο κι άλλοι λιγότερο, αλλά όλοι έχουν μια επαφή.
Λ.Τ.: Ακριβώς αυτό που κάνω εγώ, προφανώς όχι. Η αλήθεια είναι ότι, αν δεν αγαπάς πολύ την ανάγνωση, δεν είναι και τόσο εύκολο στις 3 τη νύχτα, με ένα νεογέννητο στο σπίτι και αφού έχεις φτιάξει γάλα, να ασχολείσαι με τον Έλμερ τον χρωματιστό ελέφαντα, τους Πιτσιμπουίνους, τον Ρεβυθοκοντούλη, τον Τικ και την Τέλα. Αλλά, ώς ένα βαθμό, κάποιοι κάνουν προσπάθειες. Το αστείο είναι ότι οι περισσότεροι προσπαθούν να μου δικαιολογηθούν για το ότι δεν διαβάζουν αρκετά στα παιδιά τους, θαρρείς κι εγώ είμαι η Αστυνομία της Βιβλιοθήκης (καμία σχέση με την ομώνυμη νουβέλα του Κινγκ).
— Οπότε, έχετε αποφασίσει να δημιουργήσετε, αν το λέω καλά, έναν νέο αναγνώστη. Πείτε μας λοιπόν ποια είναι τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει κανείς για να το πετύχει αυτό. Περιμένουν πολλοί να σας ακούσουν και να μάθουν.
Λ.Τ.: Η αγάπη για την ανάγνωση, όπως και για άλλες δραστηριότητες, δεν είναι κάτι που ξυπνάς μια μέρα και λες: Οκέι, τώρα το παιδί μεγάλωσε, θα αρχίσω να του διαβάζω. Κατακτάται σταδιακά, κάτι λίγο κάθε μέρα. Γι αυτό εγώ διάβαζα στον γιο μου από τότε που έμαθα ότι ήμουν έγκυος. Μπορεί να ακούγεται υπερβολικό. Εγώ αυτό έκανα. Επιπλέον, τα βιβλία δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται από τους γονείς σαν κάτι αποστειρωμένο, που διαβάζεται σε συγκεκριμένη ώρα και θέση. Εννοείται ότι κάποια τελετουργία ανάγνωσης (π.χ. η βραδινή) βοηθά τα παιδιά. Αλλά, από κει και πέρα, πρέπει το παιδί να μπορεί να ξεφυλλίζει το βιβλίο όποτε θέλει, να το μυρίζει, να το χρησιμοποιεί σαν καπέλο, να το τρώει και λίγο (φυσικά προσπαθούμε να αποτρέψουμε τις καταστροφές).
Β.Ε.: Όσο πιο νωρίς ξεκινήσει η ρουτίνα, τόσο πιο καλά. Προφανώς σε τόσο μικρή ηλικία το όφελος της ανάγνωσης δεν βρίσκεται στην κατανόηση της ιστορίας αλλά στην ακρόαση και την επίδραση που έχει στο βρέφος ο ήχος της φωνής μας. Χωρίς να θέτω χρονικό περιορισμό, είναι σημαντικό να αφιερώνεται κάποια ώρα της ημέρας στην ανάγνωση — τα μωρά αγαπούν τις ρουτίνες. Σε αντίθεση με τους πρώτους μήνες που τα αναγνώσματά μας είχαν μεγαλύτερη ποικιλία (από παραμύθια μέχρι φυλλάδια σούπερ-μάρκετ), εδώ και λίγους μήνες που ο γιος μας συμμετέχει περισσότερο στη διαδικασία, επιλέγουμε αναγνώσματα κατάλληλα για την ηλικία του: με ήχους, με κρυμμένες εικόνες, με διαφορετικές υφές. Επίσης, στην ηλικία αυτή τα βιβλία είναι κάτι μεγαλύτερο από την ιστορία που αφηγούνται. Δείχνουμε τα αντικείμενα στις εικόνες. Μιμούμαστε τους ήχους των ζώων. Πατάμε τα κουμπιά με τις μελωδίες και χορεύουμε. Ακόμη, τα βιβλία είναι καλό να είναι προσβάσιμα στα παιδιά. Πρώτα γεμίζουμε τα χαμηλά ράφια της παιδικής βιβλιοθήκης κι ας γίνεται ένας μικρός χαμός στο πάτωμα από ενθουσιασμένους αναγνώστες. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως, ακόμη κι εάν δεν δείχνει πάντα το μωρό ενδιαφέρον, τον καρπό της προσπάθειάς μας ενδέχεται να τον γευτούμε στο μέλλον. Εξίσου σημαντικό όμως είναι να δίνουμε κι εμείς το παράδειγμα διαβάζοντας. Τα παιδιά αγαπούν, πιστεύω, να καταφέρνουν αυτά που κάνουν οι μεγάλοι!
— Άρα δεν αρκεί να έχουμε βιβλία στο σπίτι, αν καταλαβαίνω καλά. Χρειάζονται πιο ενεργητικοί τρόποι για να μάθει ένα παιδί να διαβάζει, σωστά;
Β.Ε.: Ακριβώς. Αναγνωρίζοντας πως δεν δουλεύουν όλες οι λύσεις για όλους το ίδιο, σε γενικές γραμμές θα προέτρεπα να διαβάζουμε κι εμείς και, δεύτερον ,να κάνουμε την ανάγνωση μια ευχάριστη εμπειρία.
Λ.Τ.: Όχι, δεν αρκεί. Είναι σαν να λέμε ότι, αν αγοράσουμε στο παιδί μια ρακέτα, θα γίνει αυτόματα Τσιτσιπάς. Ενασχόληση, εναλλαγή (εφόσον φυσικά υπάρχει η δυνατότητα), παρατήρηση ως προς το ποια βιβλία τού κινούν το ενδιαφέρον κατά περιόδους, και μίμηση. Τα παιδιά δεν κάνουν ό,τι τους λέμε. Κάνουν ό,τι μας βλέπουν να κάνουμε.
— Να σας πω κάτι άλλο. Φοβάστε ότι κάποια στιγμή μπορεί το παιδί σας να πει, «Μπα, βαρέθηκα, αποφάσισα ότι δεν μου αρέσει η λογοτεχνία, θα γεμίζω με κάτι άλλο τον ελεύθερο χρόνο μου»;
Λ.Τ.: Φοβάμαι, αλλά, έτσι κι αλλιώς, αφενός δεν θέλω να γίνει μονόπλευρος, δηλαδή θα τον ωθήσω και στον αθλητισμό, στη μουσική, στο σκάκι, στο θέατρο, στην ταβανοθεραπεία με φίλους ακούγοντας απαράδεκτη μουσική και σε ό,τι άλλο θελήσει, διότι, όπως η διεπιστημονική προσέγγιση στην επιστήμη, έτσι και η πολυπλευρικότητα στους ανθρώπους έχει περισσότερο ενδιαφέρον. Αφετέρου, πιστεύω πως, όταν κάτι εντυπωθεί βαθιά μέσα σου, πάντα θα επιστρέφεις σε αυτό. Ακόμη κι αν κάποια στιγμή χάσεις τον δρόμο, θα τον ξαναβρείς.
Β.Ε.: Θα ήταν άτοπο να πιστεύω πως όλα θα γίνουν όπως εγώ τα προγραμματίζω επειδή έτσι το επιθυμώ. Ο ρόλος μου ως μητέρας δεν είναι να επιβάλλω ενδιαφέροντα στο παιδί, αλλά να δίνω ευκαιρίες και να προτρέπω προσέχοντας να μη γίνω πιεστική. Ευελπιστώ πως, εντάσσοντας τη λογοτεχνία νωρίς στην καθημερινότητά μας, το παιδί μας θα βοηθηθεί στο μέλλον να την αποσυνδέσει από τα βιβλία των σχολικών του υποχρεώσεων. Αναγνωρίζω όμως πως οι πειρασμοί θα υπάρχουν και ίσως υπάρξουν και διαστήματα αποχής. Συνέβη και σε μένα. Δεν φοβάμαι όμως. Δεν θέλω να καλλιεργήσω μια σχέση υποχρέωσης αλλά μια ευχαρίστηση.
— Φοβάστε ακόμη ότι εξαιτίας του σχολείου, κάπου εκεί στα δεκαπέντε-δεκάξι, μπορεί εκ των πραγμάτων να μην έχουν τον χρόνο ή την όρεξη να διαβάζουν τα παιδιά σας; Ή λέτε να έχει αλλάξει το εκπαιδευτικό σύστημα μέχρι τότε;
Β.Ε.: Θα ήθελα, αλλά δυστυχώς δεν μπορώ να φανταστώ ένα εκπαιδευτικό σύστημα χωρίς πίεση χρόνου και κούραση. Κάτι τέτοιο θα χρειαζόταν γενναίες μεταρρυθμίσεις σε βάθος χρόνου, μια καθολική αλλαγή νοοτροπίας. Για να είμαι ειλικρινής όμως περισσότερο με φοβίζει ο παράγοντας playstation/κινητό παρά το σχολείο. Βλέπω με αγωνία σε παιδιά του κύκλου μου να χάνεται γρήγορα το μέτρο, πάντα σε βάρος των βιβλίων. Ο πραγματικός μου λοιπόν φόβος είναι να μη διαταραχτεί η ισορροπία.
Λ.Τ.: Ακόμη και τότε, όποιος θέλει χρόνο θα τον βρει. Μιλώ εκ πείρας. Ο μεγάλος μου τρόμος είναι ο εθισμός στην τεχνολογία, ο οποίος τείνει να καταλήξει σε μάστιγα της εποχής στη χώρα. Δεν θέλω να κρατήσω τον γιο μου έξω από τον κόσμο. Απλώς θα προσπαθήσω, όχι μόνο να βάλω εγώ όριο, αλλά να οριοθετεί και ο ίδιος τον εαυτό του. Εντάξει, μπορεί να βελτιωθεί και το σύστημα (μπορεί να τελειώσει και το μετρό της Θεσσαλονίκης ώς τότε…).
— Τι κερδίζει κανείς με τα βιβλία;
Λ.Τ.: Τον κόσμο. Την καλύτερη κατανόησή και αντιμετώπισή του. Φυσικά και όλα τα ευκόλως εννοούμενα: ατέλειωτες ώρες ευχαρίστησης, αγωνίας, χαράς, τρόμου, φανταστικούς (και πραγματικούς) φίλους, γνώσεις, έναν τόπο μόνο δικό σου που πάντα θα σε περιμένει.
Β.Ε.: Υγεία. Τα βιβλία ξεκουράζουν, ταξιδεύουν, προκαλούν συναισθήματα στον αναγνώστη, διδάσκουν, βοηθούν στην έκφραση.
— Και τι κερδίζει ένα μωρό, ένα παιδί 0-3 ετών, με τα βιβλία;
Β.Ε.: Την ανακουφιστική επίδραση της φωνής του γονιού επάνω του, την αλληλεπίδραση, τη βοήθεια στην ανάπτυξη του λόγου και του λεξιλογίου (που θα φανεί αργότερα), τη συγκέντρωση, την εξερεύνηση των υφών, την ψυχαγωγία.
Λ.Τ.: Νομίζω δεν χρειάζεται να αναφερθώ στα επιστημονικά δεδομένα που είναι εύκολα προσβάσιμα σε όποιον ενδιαφέρεται, όπως νοητική ανάπτυξη και καλλιέργεια, διευρυμένο λεξιλόγιο, φαντασία, γνωριμία με τον (πραγματικό και φανταστικό) κόσμο, λειτουργίες προανάγνωσης, ευκολότερη μετάβαση στις σχολικές δραστηριότητες κ.ο.κ. Θα αναφερθώ στα χαμόγελα και τον ενθουσιασμό του γιου μου όταν με βλέπει να ανοίγω ένα βιβλίο, όταν γουρλώνει τα μάτια με κάποιες εικόνες, όταν προσπαθεί να τις πιάσει, να ανοιγοκλείσει σελίδες, να πατήσει κουμπιά που παίζουν μουσική, να τις δαγκώσει, να νιώθει στο βιβλιοπωλείο σαν στο σπίτι του (καλά, είναι κι ο καλύτερος πελάτης), να αποκτά σιγά-σιγά γούστο και να καθιστά σαφές τι προτιμά. Να διαβάζω και να διαβάζει (με τον δικό του τρόπο) κι αυτός δίπλα μου.
— Εσάς σάς αρέσει να σας διαβάζει κάποιος ένα βιβλίο και να τον ακούτε;
Λ.Τ.: Μου αρέσει πάρα πολύ, για αυτό και με τον άντρα μου, από τότε που γνωριστήκαμε, έχουμε καθιερώσει πάντα στα μεγάλα ταξίδια με αυτοκίνητο να προμηθευόμαστε κάποιο βιβλίο, συνήθως με διηγήματα, και να διαβάζουμε ο ένας στον άλλον (αναλόγως με το ποιος οδηγεί). Έχουμε βρει και όλη τη σειρά ΑΜΠΡΑ ΚΑΤΑΜΠΡΑ, που άκουγα όταν ήμουν παιδί σε CD και τα άκουγα όταν ταξίδευα μόνη. Τώρα στις διαδρομές με τον μικρό πάντα ακούμε παραμύθια (αφορμή έψαχνα, έτσι κι αλλιώς).
Β.Ε.: Μου αρέσει να μου διαβάζουν ιστορίες οι μικροί αναγνώστες. Κατά τα άλλα, συγκεντρώνομαι περισσότερο όταν διαβάζω μόνη και σιωπηλά.
— Αγαπητή Βίκη, αγαπητή Λένα, σας ευχαριστώ θερμά και σας εύχομαι κάθε καλό. Και για εσάς, και για την οικογένειά σας.
