Εχουμε ακόμη δρόμο μπροστά μας μεχρι την κορύφωση της οικονομικής ζημιάς, τονίζει στο liberal.gr, ο καθηγητής Γιώργος Παγουλάτος, μιλώντας για την δραματικότητα μιας κρίσης που ξεπερνά οτιδήποτε έχουμε γνωρίσει στο δυτικό κόσμο στο πρόσφατο παρελθόν.
Τα πράγματα, όπως λέει, θα γίνουν πολύ χειρότερα, προτού γίνουν καλύτερα, και άρα μέχρι τα τέλη της Ανοιξης ή το καλοκαίρι, οπότε και οι ειδικοί μιλούν για αποκλιμάκωση της επέλασης του ιού, το κλίμα που αγγίζει πλέον συνθήκες πολεμικού συναγερμού, θα επιδεινώνεται, μαζί του και οι οικονομικές επιπτώσεις.
“Εχουμε ακόμη ανηφόρα μπροστά μας, καθώς μπορεί να βλέπουμε δίπλα μας πρωτοφανείς καταστάσεις και περιορισμούς, που καθημερινά κλιμάκωνονται, ωστόσο ακόμη δεν έχουμε φτάσει στα πιο ακραία μέτρα”, αναφέρει σε δραματικούς τόνους ο επικεφαλής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Και βλέπει σαν πιθανότερο σενάριο την Ευρώπη, ίσως και την παγκόσμια οικονομία, ανάλογα και με την πορεία των ΗΠΑ, να πέφτουν φέτος σε ύφεση, γεγονός που είναι αδύνατον να μην επηρεάσει πολύ σημαντικά, όπως λέει, και την τόσο υψηλά εξαρτημένη από τον τουρισμό ελληνική οικονομία.
Εκφράζει μάλιστα το φόβο να βρεθούμε τους προσεχείς μήνες μπροστά στον κίνδυνο μιας στάσης πληρωμών στην ελληνική οικονομία, αλλά και της δημιουργίας ενός κλίματος “δεν πληρώνω” γι’ αυτό και η κυβέρνηση θα πρέπει να κινείται συνεχώς σε μια λεπτή ισορροπία, ανακοινώνοντας στοχευμένα μέτρα, χωρίς να εκτροχιαστούν τα δημόσια οικονομικά.
Σχετικά με την αντίδραση των αγορών στα “μπαζούκας” των κεντρικών τραπεζών και των κυβερνήσεων την περασμένη εβδομάδα, αφενός θεωρεί ότι δεν τα έχουν αφομοιώσει, αφετέρου ότι ίσως και να περιμένουν κάτι ακόμη “μεγαλύτερο”, αφού αυτός ο αόρατος εχθρός δεν μπορεί να κοστολογηθεί με τα σημερινά μοντέλα.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Μετά την Ιταλία από σήμερα μπαίνει σε καραντίνα και η Ισπανία, ενώ δρακόντεια μέτρα σε ολο τον πλανήτη αναστέλλουν σιγά-σιγά κάθε οικονομική δραστηριότητα. Σε μια συγκυρία όπου οι προβλέψεις για την οικονομική ζημιά αλλάζουν συνεχώς επί τα χείρω και εξαρτώνται αποκλειστικά από τις εξελίξεις σε υγειονομικό επίπεδο, τι να περιμένουμε για την οικονομία;
Τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα προτού γίνουν καλύτερα. Η δραματικότητα αυτής της κρίσης ξεπερνά οτιδήποτε έχουμε γνωρίσει στον δυτικό κόσμο στο πρόσφατο παρελθόν. Εχουμε ακόμη δρόμο μπροστά μας μέχρι την κορύφωση της ζημιάς. Η καμπύλη κρουσμάτων και θυμάτων στην Δύση είναι εκθετική προς τα πάνω, άρα για τις αμέσως επόμενες εβδομάδες και τουλάχιστον μέχρι τα τέλη της άνοιξης ή το καλοκαίρι, οπότε και οι ειδικοί προβλέπουν ότι θα αποκλιμακωθεί η “επέλαση” του ιού, τα πράγματα θα χειροτερεύουν.
Μαζί τους θα επιδεινώνεται και το κλίμα, που αγγίζει πια συνθήκες πολεμικού συναγερμού, και προφανώς και οι άμεσες οικονομικές συνέπειες. Εχουμε δηλαδή ακόμη ανηφόρα μπροστά μας, καθώς μπορεί να βλέπουμε δίπλα μας πρωτοφανείς καταστάσεις και περιορισμούς, που καθημερινά κλιμακώνονται, χωρίς ακόμα να έχουμε φτάσει στα πιο ακραία μέτρα. Θυμίζω ότι στην Κίνα απαγορεύθηκαν αυστηρά μέχρι και οι μετακινήσεις στους δρόμους. Δεν εννοώ ότι θα φτάσουμε απαραίτητα εκεί, αλλά είναι βέβαιο ότι η κατάσταση για το αμέσως προσεχές διάστημα θα επιδεινώνεται, προτού αρχίσει να δείχνει σημάδια βελτίωσης. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να οπλιστούμε με ψυχραιμία και υπομονή, και κυρίως να ακολουθούμε πιστά τις οδηγίες της κυβέρνησης και των ειδικών.
-Αν σας ζητούσα να τολμήσετε μια πρόβλεψη για την ευρωπαϊκή οικονομία, ποια θα ήταν αυτή;
Στο καλό σενάριο, όπου η καμπύλη των κρουσμάτων αρχίζει προς Μάιο-Ιούνιο να αποκλιμακώνεται, οι εκτιμήσεις για την πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας μιλούν για πλήγμα της τάξεως του 1%. Αυτό δηλαδή σημαίνει ότι το 2020 θα κλείσει με οριακά θετική ή μηδενική ανάπτυξη.
Πιθανότερο όμως θεωρείται η Ευρώπη (ίσως κι η παγκόσμια οικονομία) να περάσει σε ύφεση. Μιλάμε για μια κρίση που πρωτογενώς δεν είναι ούτε χρηματοπιστωτική ούτε δημοσιονομική αλλά ξεκινά από τους πρωτοφανείς περιορισμούς και τη νέκρωση της οικονομικής δραστηριότητας σε πλήθος κλάδων, ξεκινώντας από τις μεταφορές και αεροπορικές συγκοινωνίες, επιφέρει βαρύ πλήγμα στη ζήτηση και στην προσφορά, και επηρεάζει τα πάντα, από τον τζίρο των επιχειρήσεων και τις τράπεζες μέχρι την ανεργία και τα εισοδήματα των πολιτών. Το αν η Ευρώπη περάσει σε ύφεση (ή μάλλον το μέγεθος αυτής) θα εξαρτηθεί και από την πορεία της αμερικανικής οικονομίας, όπου επίσης η διασπορά των κρουσμάτων βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο και αναμένεται να αυξηθεί εκθετικά. Η κυβέρνηση Τραμπ δυστυχώς επέδειξε βραδύτητα, την οποία φοβάμαι μαζί με τις ΗΠΑ πληρώνει και η παγκόσμια οικονομία.
- Αντίστοιχες εκτιμήσεις ακόμη και για μηδενική ανάπτυξη φέτος μπορούν να γίνουν και για την ελληνική οικονομία;
Μια πτώση τόσο δραστική για την ευρωπαϊκή οικονομία, είναι αδύνατον να μην επηρεάσει ανάλογα και την ελληνική. Η Ελλάδα δεν είναι τόσο εκτεθειμένη στο εξωτερικό εμπόριο, όπως για παράδειγμα η Γερμανία, ωστόσο είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στους κλάδους που συνδέονται άμεσα κι έμμεσα με τον τουρισμό και τις συναφείς υπηρεσίες. Τέτοιοι κλάδοι είχαν ήδη αρχίσει να ενεργοποιούνται καθώς πλησιάζουμε το δεύτερο τρίμηνο της χρονιάς, επομένως το πλήγμα θα είναι αναπόφευκτο. Είναι εύλογο να αναμένει κανείς ότι η ζημιά για την ελληνική οικονομία (λόγω υψηλής εξάρτησης από τον τουρισμό, τις μεταφορές, την εσωτερική ζήτηση, κλπ) θα είναι σοβαρή.
-Συμμερίζεστε ένα φόβο μιας γενικευμένης “στάσης πληρωμών” στην ελληνική οικονομία; Δηλαδή λόγω της βουτιάς στην κατανάλωση, πολλές επιχειρήσεις είτε να χρεοκοπήσουν, είτε να αρχίσουν σταδιακά να μην πληρώνουν προμηθευτές, φόρους, ασφαλιστικές υποχρεώσεις και μισθούς, γεγονός που προφανώς θα λειτουργήσει ως ντόμινο για την οικονομία;
Ναι, υπάρχει αυτός ο φόβος, ιδίως εάν η κρίση επεκταθεί στην θερινή περίοδο. Είναι εξαιρετικά πιθανό να ανασχέσει την πορεία μείωσης της ανεργίας (ήδη αναστέλλονται προσλήψεις ενόψει της τουριστικής περιόδου) και επιχειρήσεις που θα βρεθούν εκτεθειμένες χωρίς μαξιλάρια ή περιθώρια θα βρεθούν σε κρίσιμη κατάσταση.
Επίσης υπάρχει ένας φόβος “ηθικού κινδύνου”, δηλαδή η δημιουργία ενός κλίματος ότι φορολογικές, ασφαλιστικές, πιστωτικές και άλλου είδους υποχρεώσεις, αναστέλλονται, ακόμη κι αν πολίτες κι επιχειρήσεις μπορούν να τις εξυπηρετήσουν. Υποθέτω αυτός είναι ένας παράγοντας που λαμβάνει υπόψη της η κυβέρνηση, στην λεπτή ισορροπία μεταξύ του να δώσει όση δημοσιονομική τόνωση χρειάζεται, χωρίς όμως να εκτροχιαστούν τα δημόσια οικονομικά.
Γι’ αυτό το οικονομικό επιτελείο έχει ανακοινώσει στοχευμένες δέσμες μέτρων, ώστε να μην περάσει ένα μήνυμα οριζόντιας απαλλαγής πληρωμής φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων, ή γενικευμένης αναστολής πληρωμών ή ακόμη και διαγραφής υποχρεώσεων που έχουν δανειολήπτες απέναντι στις τράπεζες.
Είναι μια εξαιρετικά δύσκολη άσκηση και όποιος σας πει ότι μπορεί να προβλέψει ποιος θα είναι ο τελικός λογαριασμός, πιθανότατα απλώς κοροϊδεύει. Το παράδειγμα της Ιταλίας μας δείχνει τι μπορεί να συμβεί όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και αλλού στην Ευρώπη. Εχουμε μονάδες που λειτουργούν, δηλαδή υπάρχει προσφορά, ωστόσο δεν υπάρχει ζήτηση, αφού οι καταναλωτές είναι κλεισμένοι στο σπίτι, άρα οι περισσότερες εμπορικές δραστηριότητες έχουν παγώσει. Ελπίδα βέβαια πάντοτε είναι ένα «ριμπάουντ», δηλαδή μετά την αποκλιμάκωση των κρουσμάτων κάπου προς το καλοκαίρι, η καταναλωτική εμπιστοσύνη και η θετική ψυχολογία να επανέλθουν δυναμικά. Αυτό όμως θα εξαρτηθεί και από τις εξελίξεις στο καθαρά ιατρικό μέτωπο, δηλαδή το χρόνο παραγωγής αποτελεσματικής θεραπείας ή εμβολίου αντιμετώπισης του ιού.
- Γιατί αλήθεια τα “μπαζούκας” των κεντρικών τραπεζών (Fed, EKT) και των κυβερνήσεων όπως η Γερμανία, τα οποία ενεργοποιήθηκαν την περασμένη εβδομάδα, δεν ηρέμησαν τις αγορές ; Τι βλέπουν οι αγορές;
Καταρχήν θα παρατηρούσα ότι τα μέτρα που ανακοινώθηκαν ήταν δραστικά, και η αμεσότητα της αντίδρασης σημαντική. Επίσης τις παρεμβάσεις της ΕΚΤ και της FED λίγο-πολύ τις περιμέναμε. Εκεί που κατά την γνώμη μου εστιάζεται το ενδιαφέρον είναι στα δημοσιονομικά μέτρα που δείχνουν τη διάθεση να ενεργοποιήσουν μία μετά την άλλη οι κυβερνήσεις των μεγάλων χωρών και η χαλάρωση από την ΕΕ του Συμφώνου Σταθερότητας, που θεωρείται πλέον δεδομένη.
Είναι, για παράδειγμα, σημαντική, για τα δεδομένα της γερμανικής κυβέρνησης, η παρέμβαση του Βερολίνου για παροχή εγγυήσεων, ύψους 550 δισ ευρω σε επιχειρήσεις, επαγγελματίες και εργαζόμενους που πλήττονται. Επίσης εντυπωσιακή (αυτός ήταν άλλωστε και ο στόχος) ήταν η δήλωση του Ολαφ Σολτς ότι «θα κάνουμε ό,τι χρειαστεί», χρησιμοποιώντας ακριβώς την ορολογία Ντράγκι του 2012, και ασκώντας και μια έμμεση αυτοκριτική για τα ημίμετρα αντιμετώπισης της ευρωκρίσης στο παρελθόν. Βέβαια, πρόκειται προς το παρόν κυρίως για πιστωτικές εγγυήσεις. Μένει ακόμα να ξεδιπλωθούν τα καθαρά δημοσιονομικά μέτρα, τα οποία θα αποκρυσταλλώνονται σταδιακά καθώς η κρίση θα εξελίσσεται.
Οι αγορές τρομάζουν από το γεγονός ότι δεν πρόκειται για μια τυπική οικονομική/ χρηματοπιστωτική αλλά υγειονομική κρίση και αυτό δεν μπορεί να κοστολογηθεί με τα υπάρχοντα μέχρι σήμερα μοντέλα. Δεν αφορά την κρίση χρέους μιας χώρας, τη συνοχή της Ευρωζώνης, τον κίνδυνο χρεοκοπίας των τραπεζών και γενικά τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η κρίση αφορά έναν αόρατο εχθρό που απειλεί τους πάντες, προκαλεί διάχυτο φόβο, οδηγεί σε πρωτοφανείς συνθήκες κλεισίματος των συνόρων και κατάρρευσης της κοινωνικής δραστηριότητας, χτυπά σαρωτικά τόσο το κομμάτι της προσφοράς όσο και της ζήτησης.
Βλέπουν λοιπόν οι αγορές ότι δεν έχει βρεθεί ακόμη το εμβόλιο ή το φάρμακο που θα βάλει τέλος σε αυτή την κατάσταση, και δεν γνωρίζουν τη διάρκειά της. Και περιμένουν να δουν το συνολικό μέγεθος της δημοσιονομικής επέκτασης να ξεδιπλώνεται προκειμένου να κρίνουν αν είναι επαρκές. Εχουμε ένα πρωτόγνωρο περιβάλλον το οποίο οι αγορές προσπαθούν να σταθμίσουν. Καραντίνα σε ολόκληρες χώρες και μαζική διακοπή αεροπορικών συνδέσεων μεταξύ χωρών και ηπείρων, είχαμε να δούμε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
