Ψηφίδες μίας ολόκληρης εποχής, σπαράγματα ψυχής, εκ βαθέων εξομολογήσεις, πολύτιμα ιστορικά τεκμήρια.
Οι επιστολές που έβγαιναν, έστω και με καθυστέρηση δεκαετιών από τα υπόγεια μπουντρούμια των κολαστηρίων της N.K.V.D. μας βοηθούν σήμερα να σχηματίσουμε μία ολοκληρωμένη εικόνα για την μεγάλη ανθρωπιστική τραγωδία του 20ου αιώνα, την τραγωδία που προκάλεσε η ολοκληρωτική κομμουνιστική ιδεολογία στην πολύπαθη Ρωσία.
Στο σημερινό σημείωμα, δημοσιεύουμε το τελευταίο γράμμα του Νικολάι Μπουχάριν στην σύζυγό του, το οποίο έστειλε λίγες ημέρες πριν την δίκη - παρωδία.
Μέσα από τις λιγοστές γραμμές, ο αναγνώστης πληροφορείται όχι μόνο για την πνευματική κληρονομιά του Μπουχάριν, αλλά και μια κρυπτογραφημένη αλήθεια. «Μην πιστέψεις ό,τι κι ακούσεις, ό,τι κι αν πω», λέει το αγαπημένο παιδί του κόμματος κατά τον Λένιν, στην σύζυγό του, προετοιμάζοντάς την έτσι για αυτά που θα ακολουθήσουν. Ιδιαίτερα συγκινητική η ανάγκη του για τρυφερότητα αλλά και η αγωνία του για το μέλλον των παιδιών του.
Αύριο, θα δημοσιευτεί η αντίδραση της συζύγου του, όταν 54 χρόνια μετά τον εκτέλεσή του, έφτασε στα χέρια της αυτή η επιστολή.
* * *
15 Ιανουαρίου 1838
Γλυκιά, αγαπημένη Άννουσκα, ακριβοθώρητή μου!
Σου γράφω την παραμονή της δίκης με συγκεκριμένο σκοπό, τον οποίο υπογραμμίζω με τρεις γραμμές: ό,τι κι αν διαβάσεις, ό,τι κι αν ακούσεις, όσο φρικτά αντίστοιχα πράγματα κι αν πουν για μένα, ότι κι αν πω, να τα αντέξεις ΟΛΑ με ηρεμία και γενναιότητα. Προετοίμασε τους οικείους. Βοήθησέ τους. Φοβάμαι για σένα και για τους άλλους, πρώτα απ’ όλους όμως για σένα. Μην κρατάς κακία για κανέναν. Να θυμάσαι πως η μεγάλη υπόθεση της Ε.Σ.Σ.Δ. είναι ζωντανή και πως ΑΥΤΟ είναι το σημαντικότερο, οι προσωπικές τύχες είναι εφήμερες και μίζερες συγκριτικά με αυτό. Σε περιμένει μεγάλη δοκιμασία. Σε ικετεύω, αγαπημένη μου, πάρε όλα τα μέτρα, τέντωσε όλες τις χορδές της ψυχής σου και μην τις αφήσεις να σπάσουν. Μην φλυαρήσεις με κανέναν. Την κατάστασή μου την καταλαβαίνεις. Είσαι πιο κοντινός, πιο οικείος μου άνθρωπος. Σε παρακαλώ, στο όνομα όλων όσων ζήσαμε, να καταβάλεις κάθε προσπάθεια, με την μέγιστη δυνατή ένταση της ψυχής, για να μπορέσεις, εσύ και οι οικείοι να ΞΕΠΕΡΑΣΕΤΕ αυτό το τρομακτικό στάδιο. Νομίζω πως ο πατέρας και η Νάντια δεν πρέπει ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΟΥΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ τις επόμενες ημέρες: καλύτερα για ένα διάστημα να ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟΙ. Εσύ, άλλωστε, ξέρεις καλύτερα, κάνε ό,τι νομίζεις, αποφάσισε μόνη σου, λαμβάνοντας υπ’ όψιν να μην ζήσουν μία ξαφνική, εφιαλτική κρίση. Αν σε παρακαλώ γι’ αυτό, είναι εύκολο να καταλάβεις τι υπέφερα, ανάμεσα σε όλα και για αυτήν την παράκληση και πως όλα γίνονται γιατί αυτό απαιτούν συμφέροντα μεγαλύτερα και ένδοξα. Ξέρεις τι μου στοιχίζει που σου γράφω μία τέτοια επιστολή, μα την γράφω με την βαθύτατη πεποίθηση ότι έτσι πρέπει να πράξω. Αυτό είναι το κύριο, το βασικό, το καθοριστικό. Ό,τι κι αν λένε αυτές οι σύντομες αράδες, το καταλαβαίνεις και μόνη σου. Κάνε ό,τι σε παρακαλώ και να είσαι ψύχραιμη: να είναι ΠΕΤΡΙΝΗ σαν άγαλμα.
Ανησυχώ πολύ ΓΙΑ ΣΕΝΑ κι αν σου επέτρεπαν να γράψεις ή να μου μεταφέρεις λίγα καθησυχαστικά λόγια για όλα τα παραπάνω, αυτό το ΒΑΡΟΑΣ που κουβαλάω στην ψυχή μου, θα μειωνόταν λίγο.
Για αυτό σε παρακαλώ, γλυκιά μου φίλη, γι’ αυτό σε ικετεύω. Η δεύτερη παράκλησή μου, είναι πολύ μικρότερα, αλλά εξίσου σημαντική για μένα.
Θα σου δώσουν τρία χειρόγραφα:
α) Ένα μεγάλο φιλοσοφικό έργο 310 σελίδες («Φιλοσοφικά αραβουργήματα»)
β) ένα βιβλίο με ποιήματα
γ) τα επτά πρώτα κεφάλαια του μυθιστορήματος.
Θα πρέπει να τα δαχτυλογραφήσεις σε τρία αντίτυπα. Τα ποιήματα και το μυθιστόρημα θα σε βοηθήσει να τα ξεδιαλύνεις ο πατέρας (στα ποιήματα υπάρχρι το ΣΧΕΔΙΟ, επιφανειακά φαίνεται χάος, μπορείς, όμως να τα ξεδιαλύνεις∙ κάθε ποίημα πρέπει να το αντιγράψεις σε ξεχωριστή σελίδα).
Το σημαντικότερο, είναι να μην χαθεί το φιλοσοφικό έργο, πάνω στο οποίο εργάστηκα επί μακρόν και στο οποίο περιλαμβάνω πολλά: είναι ένα πολύ ΩΡΙΜΟ πράγμα, σε σύγκριση με πολλά παλιά γραφτά μου και σε αντίθεση με αυτά, είναι ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟ από την αρχή μέχρι το τέλος.
Υπάρχει ΑΚΟΜΗ εκείνο το βιβλίο («Η κρίση της καπιταλιστικής κουλτούρας και ο σοσιαλισμός»), το πρώτο μέρος του οποίου, το έγραψα στο σπίτι. Προσπάθησε να το ΣΩΣΕΙΣ: δεν το έχω, θα είναι κρίμα αν χαθεί.
Αν πάρεις τα χειρόγραφα (πολλά ποιήματα έχουν σχέση μ’ ΕΣΕΝΑ, θα καταλάβεις πως σου είμαι αφοσιωμένος) κι αν σου επιτραπεί να μου στείλεις μερικές αράδες ή λέξεις, ΜΗΝ ΞΕΧΑΣΕΙΣ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙΣ ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΜΟΥ.
Να επεκταθώ τώρα στα αισθήματά μου, δεν είναι σωστό. Αλλά εσύ στις αράδες αυτές θα δεις πόσο βαθιά κι απόλυτα σε αγαπάω. Βοήθησε με ως προς την πρώτη παράκληση σε τούτες τις τόσο σημαντικές στιγμές για μένα. Σε κάθε περίπτωση και σε κάθε λήξη των συνεδριάσεων της δίκης, θα σε δω και θα μπορέσω να σου φιλήσω τα χέρια.
Εις το επανιδείν αγαπημένη
Ο Κόλκα σου
Υ.Γ. Έχω μία φωτογραφία σου με τον μικρούλα. Φίλησε μου τον Γιούρκα. Τι καλά που δεν μπορεί να διαβάσει. Φοβάμαι πολύ για την κόρη μας. Πες μου μια λέξη για τον γιο, μάλλον έχει μεγαλώσει το αγοράκι, αλλά δεν με ξέρει. Αγκάλιασε και χάιδεψέ τον.
Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Ιζβέστια» 13 Οκτωβρίου 1992
