Η πανδημία θα ξεπεραστεί κάποια στιγμή, ωστόσο η μόνιμη αβεβαιότητα θα φωλιάσει για τα καλά στις ζωές των ανθρώπων, αλλάζοντας την καταναλωτική τους συμπεριφορά. Μια νέα, μη-κανονικότητα μπαίνει στο μεδούλι μας, σημειώνει στο liberal.gr ο καθηγητής οικονομικής ανάλυσης Θοδωρής Πελαγίδης επιχειρώντας να σκιαγραφήσει τον μεγάλο μετασχηματισμό της οικονομίας που πυροδοτεί ο «σπινθήρας» της πανδημίας. Προβλέπει θεμελιώδεις αλλαγές στην επαγγελματική αλλά και προσωπική ζωή των ανθρώπων, εκτιμά ότι οι καταναλωτικές μας συνήθειες θα αλλάξουν, ότι παρά τα αρνητικά επιτόκια, οι αποταμιεύσεις -των ευκατάστατων- θα αυξηθούν χωρίς να επενδύονται, ενώ αντιθέτως, η βάση της μεσαίας τάξης θα αντιμετωπίσει ένα άδηλο μέλλον.
“Η νέα κανονικότητα για αυτούς τους ανθρώπους θα είναι η "μη κανονικότητα”, σημειώνει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, καθώς ο τύπος και οι μορφές της απασχόλησης που ξέραμε, τελειώνουν, η εργασία θα πάρει την μορφή της “αλα κάρτ” απασχόλησης, το παραδοσιακό λιανεμπόριο θα δώσει την θέση του στο ψηφιακό, η ζήτηση για επαγγελματική στέγη στις πόλεις θα μειωθεί.
Στο ερώτημα για τους κινδύνους που εγκυμονούν η τυχόν περιθωριοποίηση μεγάλου μέρους της μεσαίας τάξης και η αύξηση της ανεργίας, απαντά ότι ακόμη και οι πιο προοδευτικές ευρωπαϊκές δυνάμεις, εφόσον πιεστούν από τα πράγματα -δηλαδή την ύφεση, την μείωση των εισοδημάτων, την ανεργία - μπορεί να υποκύψουν στην ιδέα να μεταθέσουν τις ευθύνες της δυσμενούς αυτής κατάστασης στην Ευρώπη. Εξάλλου ο μεγάλος μετασχηματισμός για τον οποίο μιλά, αφορά το ίδιο και την πολιτική, την φιλελεύθερη δημοκρατία, τις διεθνείς σχέσεις.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- To μεγάλο ερώτημα της επόμενης ημέρας αφορά τις καταναλωτικές μας συνήθειες. Συμφωνείτε με την άποψη ότι όσα δάνεια και κεφάλαια και αν πέσουν στις οικονομίες, το μεγάλο αυτή την στιγμή αναπάντητο ερώτημα, είναι κατά πόσο η πανδημία θα επηρεάσει την από εδώ και πέρα καταναλωτική μας συμπεριφορά;
Για όσους παρακολουθούν τα σχετικά στοιχεία, κατά την δεκαετία που μας πέρασε η δαπάνη των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων δεν ανέκαμψε πραγματικά ποτέ. Αυτό, παρά το γεγονός των μηδενικών επιτοκίων και των επεκτατικών δημοσιονομικών πολιτικών σε χώρες όπως οι ΗΠΑ.
Ως αποτέλεσμα έχουμε σήμερα το λεγόμενο κορεσμό των αποταμιεύσεων και την παγίδα ρευστότητας. Εκτιμώ ότι η πανδημία είναι σαφώς μια αιτία αλλά και αφορμή, προκειμένου το φαινόμενο αυτό να ενισχυθεί έτι περαιτέρω. Η δε δομή του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι τέτοια που ενισχύει το φαινόμενο αυτό. Οι νομισματικές διευκολύνσεις των κεντρικών τραπεζών, που είναι πλέον τεράστιες, παγιδεύονται στις χρηματαγορές, χωρίς να “κατεβαίνουν” στην πραγματική οικονομία και την μεσαία τάξη.
Με άλλα λόγια ένα μεγάλο μέρος της μεσαίας τάξης δεν θα έχει τις ίδιες δυνατότητες κατανάλωσης τουλάχιστον στο προβλεπτό μέλλον, ενώ το 20% των ευκατάστατων θα συνεχίσει, όπως ήδη κάνει, να αποταμιεύει. Χωρίς όμως επαρκή ζήτηση οι επενδύσεις θα συνεχίσουν να είναι λίγες.
- Το ρωτώ γιατί την ίδια στιγμή που η μία μετά την άλλη οι οικονομίες “ξεκλειδώνουν”, εκείνο το οποίο ουδείς γνωρίζει είναι κατά πόσο οι συνήθειες μας - από τις μικρές δαπάνες, έως τα ταξίδια, τις αγορές αυτοκινήτων και ακινήτων - θα επανέλθουν στα προ κρίσης επίπεδα. Δεδομένης και της βέβαιης αύξησης της ανεργίας, οδηγούμαστε άραγε σε μια νέα πραγματικότητα;
Μια σειρά πράγματα οπωσδήποτε αλλάζουν σε κάθε περίπτωση. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται demassification. Λιγότερη θα είναι η ζήτηση για χώρους γραφείων και για χώρους πάρκινγκ μέσα στις πόλεις. Το λιανεμπόριο θα συνεχίσει την πορεία του προς την ψηφιακή οικονομία. Η από απόσταση εκπαίδευση μπορεί επίσης να αναπτυχθεί καθώς αποδεικνύεται ότι προωθεί πλευρές της συλλογικής μάθησης και της συνεργασίας μεταξύ των φοιτητών. Η πανδημία στην πραγματικότητα έχει ξεκλειδώσει δυνατότητες που υπήρχαν μεν στο σύστημα αλλά ήταν ακόμα περιορισμένες. Η “μεγάλη αλλαγή” ξεκίνησε.
- Οι κλάδοι που πλήττονται ζητούν πριμοδότηση των θέσεων εργασίας από το κράτος, αλλά το ερώτημα είναι αν τα εθνικά και ευρωπαϊκά κεφάλαια (πρόγραμμα SURE) θα είναι αρκετά. Βλέπετε μπροστά μια νέα μισθολογική πραγματικότητα στην ελληνική οικονομία;
Τα προγράμματα αυτά μετριάζουν τις αρνητικές επιπτώσεις που υπάρχουν έτσι κι αλλιώς. Δεν εμποδίζουν όμως, το αντίθετο κατά μία έννοια διευκολύνουν, την μετάβαση σε ένα μέλλον που ήδη αρχίζει να διαφαίνεται. Δηλαδή για παράδειγμα μεικτές μορφές απασχόλησης δια ζώσης και από απόσταση μαζί, πιο ευέλικτες μορφές εργασίας και πιο προσαρμοσμένες στη ζήτηση.
Το πρόβλημα για την ελληνική οικονομία είναι ότι πλέον στην συντριπτική πλειοψηφία της αγοράς εργασίας, οι εργαζόμενοι είναι σχετικώς πλέον ανειδίκευτοι ή έστω μετρίως ειδικευμένοι. Σε αυτό να προσθέσετε τα σχεδόν 3 εκατομμύρια των συνταξιούχων αλλά και τις εκατοντάδες χιλιάδες των άεργων οι οποίοι/ες αποχωρούν από την αγορά εργασίας γιατί δεν διαθέτουν καν την ελάχιστη ειδίκευση για να αναζητήσουν απασχόληση. Αν η παραγωγικότητα είναι χαμηλή οι μισθοί είναι χαμηλοί και το αντίστροφο. Ούτε τα μνημόνια ούτε καμιά κυβέρνηση μπορεί να κάνει κάτι που αντιστρατεύεται την παραγωγικότητα.
- Πόσο σοβαρός είναι ο κίνδυνος η διόγκωση της ανεργίας και η περιθωριοποιήση τμημάτων του πληθυσμού, τόσο διεθνώς, όσο και στην Ελλάδα, να ενισχύσουν τις λαϊκιστικές και αντιευρωπαϊκές φωνές στην περίπτωση της Ευρώπης; Μπορεί το 2021 να δούμε ένα νέο πολιτικό τοπίο διεθνώς;
Ακόμα και οι πιο προοδευτικές φιλελεύθερες δυνάμεις, εάν πιεστούν μπορεί να υποκύψουν στην ιδέα να μεταθέσουν τις ευθύνες της ενδεχόμενης αυτής δυσμενούς καταστάσεώς στην Ευρώπη. Αυτός είναι ο πραγματικός κίνδυνος. Διότι οι δυνάμεις του λαϊκισμού στην Ελλάδα μπορεί αυτή τη στιγμή να υπνώττουν αλλά, ας μη γελιόμαστε, είναι ισχυρές. Και δεν είναι μόνον ο ΣΥΡΙΖΑ του κύριου Τσίπρα.
- Διαβάζουμε διθυραμβικά σχόλια στα ξένα ΜΜΕ για την Ελλάδα, αναφορικά με τον τουρισμό, του οποίου το σχέδιο ακούγεται ότι θα προβλέπει τεστ κορονοιού 72 ώρες πριν την πτήση, γιατρό σε όλα τα ξενοδοχεία, απολύμανση στα δωμάτια με ατμό στους 70 βαθμούς, διαφορετικές ζώνες για τους λουόμενους στις πλαζ, κοκ. Εκτιμάτε ότι θα λειτουργήσει ; Και κατά πόσο όλη αυτή η κρίση αναδεικνύει την ανάγκη αναβάθμισης του τουριστικού μας προιόντος;
Το τουριστικό μας προϊόν δεν είναι μονοσήμαντο. Μαζί με τους δορυφόρους λογαριασμούς του, δουλεύουν μια σειρά κλάδοι της ελληνικής οικονομίας από το λιανεμπόριο μέχρι την κτηματαγορά και τα τρόφιμα.
Έχω ξαναπεί ότι το ζήτημα είναι να φέρουμε κόσμο να μείνει μόνιμα στην Ελλάδα ή να βρεθεί σε ένα καθεστώς ημιδιαμονής. Είναι ο μόνος τρόπος να ενισχυθεί η δαπάνη σε μια οικονομία που έχει χάσει μέσα σε 10 χρόνια 50 περίπου δισ ευρώ και η αποεπένδυση που έχει συντελεστεί είναι τεράστια. Ύστερα υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες σε τομείς του τουρισμού όπως το yachting ή ο θεματικός τουρισμός. Από την άλλη πρέπει να κοπεί μαχαίρι ο τουρισμός του τροχόσπιτου ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα.
- Πότε τελικά θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα;
Η πανδημία θα ξεπεραστεί κάποια στιγμή, ωστόσο η επιστροφή στην κανονικότητα που ξέραμε δεν θα υπάρξει. Η μεγάλη αλλαγή, ο "Μεγάλος Μετασχηματισμός" ξεκίνησε. Η πανδημία πυροδοτεί θεμελιώδεις αλλαγές στην επαγγελματική αλλά ακόμη και προσωπική ζωή των ανθρώπων. Σας ανέφερα παραπάνω νέες μορφές απασχόλησης που μπορούν να συνοψιστούν στην απασχόληση à la cart.
Ο «μεγάλος μετασχηματισμός» όμως αφορά το ίδιο και την πολιτική, την φιλελεύθερη δημοκρατία, τις διεθνείς σχέσεις. Αν συνεχιστεί αυτή η υπονόμευση των θεσμών στις ΗΠΑ, αν εκλεγεί ξανά ο Τραμπ που είναι και το πιθανότερο, δεν βλέπω το πως μπορεί να αναχαιτιστεί η Κίνα, μια χώρα με αυταρχικό πολιτικό καθεστώς, αλλά και βίαιο καπιταλισμό χωρίς κοινωνικό κράτος.
