Δεν θέλει και πολλή φιλοσοφία για να διαπιστώσει κανείς τι θα έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ με τις αρχαιότητες στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης. Θα παρανομούσε ασύστολα. Θα πίεζε να μείνουν κατά χώραν, να μην αποσπασθούν και μετακινηθούν δηλαδή, παραβιάζοντας όχι μία, αλλά δύο αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, που επιτρέπουν τη μετακίνηση και επαναφορά, καθώς δεν υπάρχει άλλη λύση.
Αυτή η de facto κατάργηση δικαστικών και άλλων αποφάσεων, ανήκουν στην… οραματική σφαίρα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Αν και δεν κατάφερε να ακυρώσει το μνημόνιο με ένα άρθρο και έναν νόμο, δεν έβαλε μυαλό και αναζητεί «επαναστάσεις στα όνειρά της» και άλλα φαιδρά. Επομένως, ναι, θα τα έκανε θάλασσα. Όπως τα έκανε και στον σταθμό Αγίας Σοφίας.
Το ΣτΕ έχει εκδώσει δύο αποφάσεις, το 2016 και πρόσφατα, τέλος Ιουνίου, σύμφωνα με τις οποίες είναι νόμιμο να μεταφερθούν οι αρχαιότητες που εντοπίσθηκαν στον σταθμό Βενιζέλου. Η πρώτη, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, απέρριπτε προσφυγές κατά υπουργικής απόφασης του 2014. Η δεύτερη, απέρριπτε προσφυγές κατά άλλης υπουργικής απόφασης, του 19. Δέχονταν και οι δύο, πως οι σχετικές υπουργικές αποφάσεις περί απόσπασης, μετακίνησης και επαναφοράς των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου είναι νόμιμη, πλήρως τεκμηριωμένη και αποτελεί τη μοναδική λύση.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, οι σύμμαχοι και οι παρατρεχάμενοί του, ετοιμάζονται για νέα προσφυγή στο ΣτΕ, διότι, όπως παραδέχονται, δεν θέλουν να εφαρμοστεί η δικαστική απόφαση, επειδή δεν τους αρέσει. Αυτή τη φορά, θα προσφύγουν κατά άλλης υπουργικής απόφασης, για το έργο της μεταφοράς. Επιμένουν ότι υπάρχει τεχνική λύση, την οποία δεν παρουσίασαν ποτέ. Προφανώς, η ματαίωση του έργου ή του σταθμού, τούς βολεύει. Δεν βολεύει τη Θεσσαλονίκη. Πλην, η ίδια η πόλη δεν αντιδρά στους «ακτιβισμούς» τους, όπως τους χαρακτηρίζει ο πρόεδρος της Αττικό Μετρό Νίκος Ταχιάος.
Το 2012, οι… ακτιβιστές άδραξαν τη χρυσή ευκαιρία που τους προσφέρθηκε στο πιάτο από αρχαιολόγους της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι για ιδιοτελείς προσωπικούς λόγους είχαν ταχθεί κατά της ανασκαφής αρχαιολογικών στρωμάτων κάτω από τα Βυζαντινά. Δεν ήθελαν να αποδειχθεί πως η Θεσσαλονίκη του Κασσάνδρου έφτανε μέχρις εκεί επειδή επί χρόνια υποστήριζαν πως δεν έφτανε.
Ο τότε ανερχόμενος τότε ΣΥΡΙΖΑ είδε πως το παραμυθάκι της καταστροφής πουλάει και αποφάσισε να υιοθετήσει το αίτημα. Και αν το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο ορίζει αλλιώς, τόσο το χειρότερο για τη Δικαιοσύνη. Κουρέλι και μπαλάκι στα χέρια εμμονικών ανθρώπων.
Ας περάσουμε τώρα στον σταθμό Αγία Σοφία, τον διπλανό από τον σταθμό Βενιζέλου. Κατά την διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ανασκάφηκε ο χώρος των εισόδων του και των φρεατίων εξαερισμού. Τα ευρήματα υπήρξαν ανώτερα από του σταθμού Βενιζέλου. Κι όμως, διαλύθηκαν, ή καταχώσθηκαν, ή αποσπάσθηκαν. Μικρά μόνο τμήματα της πραγματικής «καρδιάς» της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης σώθηκαν. Πώς έγινε αυτό; Διότι εδώ δεν υπήρξε ιδεοληψία. Όμως, ούτε σωστή πρόνοια για τα αρχαία υπήρξε.
Μεσούσης της περιόδου που ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν κυβέρνηση, δύο μοναδικές παγκοσμίως ημικυκλικές πλατείες στην Αγία Σοφία, με στοές, καταστήματα και ένα μεγαλειώδες κρηναίο οικοδόμημα, κόπηκαν κομμάτια. Ελάχιστα τμήματα έμειναν κατά χώραν. Αλλα μετακινήθηκαν για πάντα, το κρηναίο έφυγε για να ξανατοποθετηθεί, άλλα καταχώσθηκαν. Την απόσπαση και μεταφορά έκανε ο Δημήτρης Κορρές, ο πλέον εξειδικευμένος επιστήμονας στην χώρα μας. Ο ίδιος, που τώρα δέχεται καταιγισμό σχολίων για τον σταθμό Βενιζέλου!
Στην Αγία Σοφία υπάρχουν η Αχειροποίητος, η μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική που σώζεται σχεδόν στο αρχικό της ύψος και έχει κτιστεί πάνω σε ένα συγκρότημα δημόσιων λουτρών της ρωμαϊκής εποχής. Χρονολογείται με βάση τα περίφημα ψηφιδωτά, το γλυπτό διάκοσμο και άλλες μαρτυρίες στο γ τέταρτο του 5ου αιώνα, όταν πια η Θεσσαλονίκη έχει καθιερωθεί ως «συμβασιλεύουσα» και δεύτερη πόλη του Βυζαντίου και έχει αρχίσει ο ηγετικός της ρόλος στο βαλκανικό χώρο στο επίπεδο της πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής.
Στα νότια της Εγνατίας ιδρύεται την ίδια περίπου εποχή μια πεντάκλιτη βασιλική με μνημειώδεις διαστάσεις 122χ53μ.,πάνω σε ένα προγενέστερο μεγάλο ρωμαϊκό οικοδομικό συγκρότημα που περιλάμβανε θέρμες. Μετά την καταστροφή της βασιλικής από τους σεισμούς του 620-630 κτίζεται τον 8ο αι. ο σημερινός μεγάλος ναός της Αγίας Σοφίας, που υπήρξε η «Μεγάλη Εκκλησία», δηλ. ο μητροπολιτικός ναός της Θεσσαλονίκης, έως τη μετατροπή της σε τζαμί το 1523/24.
Οι ανασκαφές του μετρό στο σταθμό «Αγία Σοφία» αποκάλυψαν λοιπόν ότι δεν ήταν διόλου τυχαία η ίδρυση αυτών των επιφανών μνημείων στις συγκεκριμένες θέσεις. Και εδώ όπως και στο σταθμό «Βενιζέλου» αποκαλύφθηκαν σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης τμήματα του μαρμαρόστρωτου decumanus maximus, που αργότερα ονομάστηκε από τους βυζαντινούς Μέση Οδός. Το τμήμα που αποκαλύφθηκε στην «Αγία Σοφία» απέδειξε ότι ο δρόμος σε αυτή τη θέση είχε ιδιαίτερη λαμπρότητα καθώς περικλειόταν από κιονοστήρικτη στοά. Οι ίδιες ανασκαφές απέδειξαν με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο ότι η πόλη του Κασσάνδρου του 315/316 π. Χ. εκτεινόταν μέχρι την τότε ακτογραμμή.
Το κρηναίο και οι πλατείες
Στο ίδιο πολεοδομικό πρόγραμμα με τον κεντρικό δρόμο ανήκε το μνημειακό κρηναίο/ νυμφαίο, που αποκαλύφθηκε κατά την διάρκεια των ανασκαφών στη συμβολή του decumanus με τον cardo. Πρόκειται για οικοδόμημα πιόσχημης κάτοψης με τοίχους ισχυρούς, κτισμένους με μικτή τοιχοποιία, στο πάχος της οποίας διαγράφονται ημικυκλικές κόγχες, δύο στον δυτικό τοίχο και εννιά στον βόρειο. Στον βόρειο τοίχο διαμορφωνόταν καθ? ύψος δεύτερη σειρά κογχών, εναλλάξ ορθογώνιων και ημικυκλικών. Ίσως το κτήριο να διέθετε τουλάχιστον άλλο ένα όροφο.
Το πιόσχημο νυμφαίο ανήκει στον τύπο με θεατρική πρόσοψη (scaenae frons) και αποτελεί μια από τις πιο μνημειακές δημιουργίες αυτού του τύπου κτηρίων, που είναι γνωστός κυρίως από μικρασιατικά παραδείγματα. Το μέγεθός του, που επιβάλλεται με τον όγκο και το ύψος του θα το καθιστούσαν ορατό σχεδόν από παντού. Χωρίς αμφιβολία αποτελεί το πιο μνημειακό μέχρι τώρα νυμφαίο της πόλης και ένα από τα πιο επιβλητικά κτίσματα του δημόσιου χώρου της.
Στον 6ο αι. σημειώνεται ριζική αλλαγή στον πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης: στο κομβικό σημείο της διασταύρωσης του decumanus maximus με τον cardo, στο ύψος της οδού Αγίας Σοφίας, πάνω στον άξονα των δύο σημαντικών ναών που λειτουργούν ακόμα και σήμερα, διαμορφώνονται βόρεια και νότια του δρόμου, μαρμαρόστρωτες ημικυκλικές πλατείες με κιονοστήρικτες στοές. Οι δημόσιοι αυτοί ανοιχτοί χώροι κάλυψαν μέρος προγενέστερων οικοδομικών νησίδων, σφραγίζοντας τα ερείπια μεγάλων κτηριακών συγκροτημάτων, που είτε ισοπεδώθηκαν από σεισμούς του 5ου αι. είτε απλώς κατεδαφίστηκαν στο πλαίσιο εκπόνησης του νέου αστικού σχεδιασμού.
Πέντε μαρμάρινοι αναβαθμοί οδηγούσαν στα βόρεια του decumanus maximus σε πεταλόσχημη πλατεία με ομόλογη στοά, που υπολογίζεται ότι κάλυπτε συνολικά επιφάνεια 940τμ. Στη ΝΑ γωνία της πλατείας, στη συμβολή του decumanus maximus με τον cardo της οδού Αγίας Σοφίας, εξακολουθεί να λειτουργεί τον 6ο αιώνα το νυμφαίο. Μια ακόμα ημικυκλική πλατεία με στοά και ομόκεντρο σκέλος με καταστήματα ανοίγεται νότια του decumanus maximus.
Μαζί με την ομόλογή της στα ανατολικά θα συνιστούσαν ένα κυκλικό forum νότια του κεντρικού δρόμου και βόρεια της πεντάκλιτης βασιλικής στη θέση του ναού της Αγίας Σοφίας. Υπολογίζεται ότι κάλυπτε συνολικά επιφάνεια 3.000 τμ. Τμήματα των καμπύλων τοίχων και του στυλοβάτη της πλατείας εντοπίστηκαν αποσπασματικά μεν στις ανασκαφές, αλλά διάφορα στοιχεία μαρτυρούν την μεγαλοπρέπεια αυτής της πλατείας και τον πολυτελή διάκοσμο των τόξων της στοάς.
Εκτός από τους μεγαλόπρεπους δημόσιους χώρους με τις πλατείες, το κρηναίο και τις στοές, εκατέρωθεν του decumanus maximus κτίζονται μεγάλα κτηριακά συγκροτήματα πιθανόν κατοικίες αξιωματούχων και ευπόρων πολιτών ήδη από τις αρχές του 4ου αι. που παρουσιάζουν πολλές μετασκευές. Πολυτελή δάπεδα με ψηφιδωτά και μαρμαροθετήματα, περίστυλο αίθριο με impluvium, πλούσιες διακοσμήσεις των τοίχων με ορθομαρμαρώσεις, λουτρό από το οποίο διασώθηκε σε άριστη κατάσταση το υπόκαυστο μαρτυρούν την ευμάρεια και την κοινωνική θέση αυτών που είχαν το προνόμιο να ιδρύσουν τις κατοικίες τους δίπλα στο εντυπωσιακό κέντρο της πόλης.
Οι πλατείες με ενδιάμεσες επισκευές εξακολουθούν μέχρι και τον 7ο αι. να βρίσκονται σε χρήση, ενώ στο πλαίσιο μιας προσπάθειας ανασυγκρότησης και ανάκαμψης της πόλης, αμέσως μετά τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 620, νέα κτίρια φαίνεται να ανεγείρονται και κάποια να ανακατασκευάζονται και να επαναχρησιμοποιούνται .
Η εντυπωσιακή οργάνωση του αστικού χώρου στην καρδιά της πόλης στην πορεία της κεντρικής οδού μπορεί να συγκριθεί μόνο με ρωμαϊκές πόλεις που ιδρύθηκαν και άκμασαν στα μικρασιατικά παράλια, ενώ γνωρίζουμε από τις πηγές ότι παρόμοιες διαμορφώσεις δημόσιων χώρων υλοποιήθηκαν ως μεγάλα οικοδομικά προγράμματα αυτοκρατόρων του 4ου, 5ου αι. και 6ου αι. στην Κωνσταντινούπολη.
Διαίρει και.. τεμάχιζε
Αυτό το αριστούργημα, «που κανείς δεν έχει δει ή φανταστεί καν μέχρι τώρα, από τη βυζαντινή Θεσσαλονίκη» τεμαχίστηκε χωρίς κανένα δισταγμό από τον ΣΥΡΙΖΑ προκειμένου να γίνουν οι είσοδοι και τα φρεάτια εξαερισμού του σταθμού Αγίας Σοφίας. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο με προηγούμενη σύνθεση, συναίνεσε το 2018 στο να σπάσει σε κομματάκια το κέντρο της παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής Θεσσαλονίκης ανάμεσα στην Αχειροποίητο και την Αγία Σοφία.
Το ΚΑΣ δεν αντιμετώπισε τα δύο τμήματα ως σύνολο, αλλά σαν δύο ξεχωριστούς χώρους και έκανε δύο συνεδριάσεις, στις οποίες δεν συσχετίστηκαν τα ευρήματα. Ακόμα και από το μνημειακό κρηναίο οικοδόμημα, θα διατηρηθεί το κυρίως σώμα, ενώ αποξηλώθηκε ένα σημαντικό στοιχείο του, η δεξαμενή υδρομάστευσης, χωρίς αυτό να έχει συζητηθεί καν στο Συμβουλιο.
Υπάρχει και χειρότερο: στις ανασκαφές για την πλατφόρμα του τραίνου και τις σιδηροτροχιές, εντοπίσθηκε τμήμα του κεντρικού βυζαντινού δρόμου της περιοχής, γνωστού ως decumanus maximus. Αυτό αποσπάσθηκε το 2012 και με υπουργική απόφαση έπρεπε να επανατοποθετηθεί στον σταθμό. Το ΚΑΣ όμως το 2018 δεν συζήτησε την επανατοποθέτηση γιατί, κατά την άποψή τους, «δεν χωρούσε»! Και για όλα αυτά τα τρομερά, ουδείς αντέδρασε, ουδείς διαμαρτυρήθηκε. Γιατί; Επειδή ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν στην κυβέρνηση. Και δεν γίνονταν κινητοποιήσεις, διαμαρτυρίες, διαδηλώσεις.
