Της Κατερίνας Οικονομάκου
Αν και ο επίσημος τίτλος τους είναι content moderators, όλοι τους αποκαλούν καθαριστές. Διότι ο επίσημος τίτλος δεν αποδίδει την πραγματικότητα της εργασίας τους στα κοινωνικά μέσα. Ούτε διαχειρίζονται, ούτε συντονίζουν το περιεχόμενο που ανεβάζουν οι χρήστες. Αυτό που κάνουν είναι να διαλέγουν ανάμεσα σε δύο επιλογές: delete ή ignore. Είτε θα σβήσουν, είτε θα αγνοήσουν μια εικόνα ή ένα βίντεο που περνάει από μπροστά τους. Πώς αποφασίζουν, όμως, τι είναι αυτά που δεν πρέπει να δούμε οι υπόλοιποι; Ποιοι είναι και πώς εργάζονται οι καθαριστές, αυτοί οι άνθρωποι που σε μεγάλο βαθμό συνδιαμορφώνουν και φιλτράρουν για λογαριασμό μας την εικόνα του κόσμου μας, όπως αυτή καθρεφτίζεται στα social media;
Υπολογίζεται ότι δεκάδες χιλιάδες καθαριστές δουλεύουν σε κυλιόμενες δεκάωρες βάρδιες, ελέγχοντας αναφορές για επικίνδυνο ή προσβλητικό υλικό που ανεβαίνει στις πλατφόρμες του Facebook, του Google, του Youtube και του Twitter. Κανείς, όμως, δεν είναι υπάλληλος κάποιας από αυτές τις εταιρείες. Για τις εργασίες ψηφιακής καθαριότητας, τα μεγάλα ονόματα της Σίλικον Βάλεϊ επιλέγουν τη μέθοδο του outsourcing. Έτσι, η συντριπτική πλειονότητα των καθαριστών είναι νέοι άνθρωποι στην Ινδία και τις Φιλιππίνες, που κερδίζουν από ένα έως τρία δολάρια την ώρα. Ένας συγκριτικά μικρός αριθμός από καθαριστές έχει έδρα τη Γερμανία, εν μέρει εξαιτίας της νομοθεσίας που απαιτεί από τις πλατφόρμες των social media να απομακρύνουν αναρτήσεις που περιέχουν λόγο μίσους. Σε δύο κέντρα, στο Βερολίνο και το Εσεν, εργάζονται για τον καθαρισμό του Facebook περίπου 2.000 άνθρωποι, όλοι νέοι από διάφορες χώρες του κόσμου.
Ποια είναι τα προσόντα που απαιτείται να έχει ένας καθαριστής; Συγκεκριμένες απαιτήσεις δεν υπάρχουν. Σύμφωνα με μαρτυρίες, η συνέντευξη για την πρόσληψη δεν διαρκεί πάνω από 15'. «Αντέχετε να κοιτάζετε δυσάρεστες εικόνες;» είναι μια συνηθισμένη ερώτηση που καλούνται να απαντήσουν οι υποψήφιοι εργαζόμενοι. Η αντοχή τους, όμως, κρίνεται τελικά στην πράξη: Παιδική πορνογραφία, βασανιστήρια, κτηνοβασία, αποκεφαλισμοί είναι κυριολεκτικά στην ημερήσια διάταξη. Σπάνια παραμένει κάποιος στο πόστο του περισσότερο από έναν χρόνο. Ορισμένοι φεύγουν το μεσημέρι για φαγητό και δεν επιστρέφουν ποτέ. «Παραιτήθηκα ύστερα από τρεις μήνες» έγραφε σε ένα αυτοβιογραφικό κείμενο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της γερμανικής εφημερίδας Suddeutsche Zeitung μια γυναίκα από την Τουρκία. «Είδα συμπεριφορές που δεν σέβονται καμία κοινωνική σύμβαση, ένιωσα σαν να με έσπρωξαν σε έναν κόσμο όπου οι έννοιες της αξιοπρέπειας και της ιδιωτικότητας έχουν εκλείψει», συνεχίζει, περιγράφοντας ότι το πιο τρομακτικό πράγμα που της συνέβη ήταν ότι άρχισε να αλλάζει ανησυχητικά και η δική της πρόσληψη της πραγματικότητας. «Έφτασα στο σημείο να θεωρώ εντελώς φυσιολογικό το μακελειό στο Λας Βέγκας», καταλήγει, αναφερόμενη στην τρομοκρατική επίθεση του 2017, με 58 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες.
Σύμφωνα με την πολιτική που εφαρμόζουν όλες οι πλατφόρμες, οι αναρτήσεις είναι ελεύθερες. Κανείς δεν εγκρίνει προκαταβολικά το περιεχόμενο. Οι καθαριστές παρεμβαίνουν μόνο όταν ειδοποιούνται ότι κάποιος έκανε αναφορά για συγκεκριμένη ανάρτηση. Γίνονται σχεδόν 6,5 εκατομμύρια αναφορές την εβδομάδα. Με βάση αυτές, στη διάρκεια μίας ημέρας ο κάθε καθαριστής ελέγχει 1.300-2.000 εικόνες και βίντεο. Και για να πάρει μια απόφαση έχει στη διάθεσή του λίγα δευτερόλεπτα. «Για μερικά πράγματα δεν αμφιβάλλει κανείς. Όταν εμφανίζονται παιδιά με ακάλυπτα τα γεννητικά τους όργανα πατάω delete», λέει ένας νεαρός Φιλιππινέζος, που εμφανίζεται στο ντοκιμαντέρ “«Cleaners», που έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ του Σάντανς και έχει προκαλέσει τεράστιο ενδιαφέρον. Πρωταγωνιστές είναι πέντε καθαριστές στη Μανίλα. Ανάμεσά τους και ο παραπάνω νεαρός, που ξεσήκωσε σάλο μεταξύ των χρηστών του Facebook όταν έσβησε μια από τις εμβληματικές φωτογραφίες του 20ού αιώνα: Τη μικρή, γυμνή Βιετναμέζα που καίγεται από τις ναπάλμ.
Ως ένα είδος αποστολής αντιμετωπίζει την εργασία της μια συνάδελφός του, που μιλάει με την πλάτη στην κάμερα, καθώς διασχίζει τους πολύβουους, νυχτερινούς δρόμους της Μανίλας. Αισθάνεται ότι έχει το καθήκον να εξαγνίσει, υπό μία έννοια, το διαδίκτυο. Μια συνομήλική της παραδέχεται ότι όταν ήρθε αντιμέτωπη με σκληρό πορνογραφικό υλικό έπαθε σοκ. Κυρίως επειδή μπέρδευε τα sex toys, οπότε αποφάσισε να εκπαιδεύσει τον εαυτό της παρακολουθώντας πορνό στο σπίτι. Η περίπτωσή της ακούγεται κωμική, αλλά η εντύπωση αλλάζει όταν προκύπτει πως είναι εκείνη που αποφάσισε να απομακρύνει από το Facebook τη φωτογραφία ενός πίνακα που παρουσιάζει έναν γυμνό Ντόναλντ Τραμπ με εξαιρετικά μικρό πέος. Θεώρησε, λέει, ότι η εικόνα αποτελούσε προσβολή της προσωπικότητάς του. Την εικόνα στο μεταξύ είχαν μοιραστεί εκατομμύρια χρήστες. Ο άμεσα ενδιαφερόμενος είχε νιώσει την ανάγκη να τοποθετηθεί διαψεύδοντας τα μάτια μας.
Συνήθως όμως οι εικόνες που περνούν μπροστά από τα μάτια τους είναι εικόνες βίας και αγριότητας. Πολλοί δεν μπορούν πια να κοιτάξουν κανένα γυμνό σώμα χωρίς να έρθουν αυτομάτως μπροστά τους εικόνες από διαμελισμένα πτώματα ή σεξουαλικά κακοποιημένα κορμιά. Λέει πολλά το γεγονός ότι οι καθαριστές που εγκαταλείπουν την εργασία τους παρουσιάζουν συμπτώματα μετατραυματικού στρες, παρόμοια με αυτά που βασανίζουν στρατιώτες που επιστρέφουν από πεδία της μάχης. Ορισμένοι, μάλιστα, κάνουν αυτή τη δουλειά έχοντας ήδη επιβαρυμένη ψυχική υγεία: Έχουν αναφερθεί αρκετές περιπτώσεις νεαρών Σύρων προσφύγων στο Βερολίνο, που βρέθηκαν να κοιτούν βίντεο με βασανιστήρια και αποκεφαλισμούς από την πατρίδα τους. Η διοίκηση του Facebook έχει κατά καιρούς διαβεβαιώσει ότι οι content moderators έχουν πρόσβαση σε συμβουλευτική ψυχολογική υποστήριξη. Πόσο συχνά την αξιοποιούν και πόση ώρα διαρκεί αυτή η υποστήριξη είναι ασαφές.
Εάν οι καθαριστές θυσιάζονται για χάρη μας, παίρνοντας πάνω τους τις αμαρτίες της παγκόσμιας διαδικτυακής κοινότητας, όπως πιστεύει μια νεαρή γυναίκα από τις Φιλιππίνες, φτάνουν στιγμές που ο ζήλος τους έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις διακηρύξεις περί ελεύθερης διακίνησης ιδεών, που σταθερά ακούγονται από τη Σίλικον Βάλεϊ. Και κάποιες φορές, οι αποφάσεις που παίρνουν αυτοί οι κουρασμένοι, ανεκπαίδευτοι καθαριστές, απειλούν να επηρεάσουν το γράψιμο της Ιστορίας.
Μιλώντας στην κάμερα του «Cleaners», ένας Σύρος ερευνητής με έδρα το Λονδίνο, εξηγεί πως ο ίδιος και οι συνεργάτες του έχουν αποδυθεί σε έναν κανονικό αγώνα δρόμου για να προλάβουν να αποθηκεύσουν τα βίντεο από τον πόλεμο της Συρίας, πριν οι καθαριστές πατήσουν delete. Εκεί που οι νεαροί από τη Μανίλα βλέπουν εικόνες ωμής βίας, κάποιοι αναγνωρίζουν τα τεκμήρια ενός εγκλήματος. «Θα ήθελα να μάθω ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι, πώς αποφασίζουν, τι είδους γνώσεις έχουν», αναρωτιέται.
Είναι βέβαιο ότι ο Σύρος ερευνητής έχει πλέον παρακολουθήσει το ντοκιμαντέρ στο οποίο και ο ίδιος εμφανίστηκε. Η απορία του πρέπει να λύθηκε, μέχρι ενός σημείου τουλάχιστον. Ανάμεσα στις εικόνες βίας που μαθαίνουμε ότι βλέπουν οι καθαριστές, είναι και αμέτρητες με νεκρούς Φιλιππινέζους, άνδρες και γυναίκες, που δολοφονούνται κάθε μέρα από τις δυνάμεις ασφαλείας και τους παρακρατικούς του προέδρου Ροντρίγκο Ντουτέρτε. Ο Ντουτέρτε, ο οποίος έχει συγκρίνει τον εαυτό του με τον Χίτλερ, έχει κηρύξει κανονικό πόλεμο στους χρήστες ναρκωτικών. Τα θύματα αυτού του πολέμου που διεξάγεται έξω από την πόρτα του, βλέπει και αυτός ο καθαριστής από τη Μανίλα: Καθαρίζω το διαδίκτυο από ό,τι είναι βλαβερό, λέει, όπως ο πρόεδρος Ντουτέρτε καθαρίζει τις Φιλιππίνες από τους ναρκομανείς.
Έτσι αντιλαμβάνεται τον ρόλο του.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της 14ης Σεπτεμβρίου
