Η Τουρκία, είτε επειδή θεωρεί ότι οι εξελίξεις την πιέζουν χρονικά, είτε επειδή πιστεύει ότι παραείναι ισχυρή για να χρειάζεται να κρύβεται, διαφημίζει ανοιχτά εδώ και καιρό την πραγματική της ατζέντα. Αποτελεί μια υπαρξιακή απειλή για χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια επιθετικά επεκτατική δύναμη για την ευρύτερη περιοχή, όπως φανερώνει η εμπλοκή της σε Συρία, Λιβύη και Ιράκ, αλλά και έναν αναξιόπιστο σύμμαχο για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ.
Με αυτά τα δεδομένα, αν κάποιος πρότεινε σήμερα να μεταφερθούν αμερικανικά πυρηνικά όπλα στην Τουρκία, το Πεντάγωνο θα συμφωνούσε; Μάλλον όχι. Ομως, ο Ερντογάν ήδη διαθέτει ένα πολύ επικίνδυνο διαπραγματευτικό χαρτί: 50 πυρηνικές βόμβες! Θέμα στο οποίο αναφέρθηκε και ο «ανήσυχος» Τζο Μπάιντεν στη βιντεοσκοπημένη συνέντευξή του στους New York Times, που δημοσιοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα.
Σύμφωνα με τον πυρηνικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ έχουν, ησύχως, τοποθετημένες πυρηνικές βόμβες σε πέντε χώρες της Ευρώπης, οι οποίες είναι και μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας: Σε Βέλγιο, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία και Τουρκία.
Οι πρώτες αμερικανικές πυρηνικές βόμβες στην Ευρώπη μεταφέρθηκαν στη Βρετανία το 1950. Τις επόμενες δεκαετίες η Αμερική πολλαπλασίασε τα πυρηνικά της όπλα στην Ευρώπη, που έφτασαν το 1971 να αριθμούν πάνω από 7.000. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ άρχισαν να αποσύρουν πυρηνικές βόμβες από τις χώρες του ΝΑΤΟ και από το 2000 απέσυραν 40 βόμβες από την Τουρκία.
Σήμερα, παραμένουν περί τις 150 αμερικανικές πυρηνικές βόμβες στην Ευρώπη στις πέντε χώρες-μέλη. Από αυτές, οι 50 βρίσκονται στη βάση Ιντσιρλίκ στην Τουρκία.
Πρόκειται για πυρηνικές βόμβες B61, των οποίων η απόδοση μπορεί να είναι από το 1/3ο ενός κιλοτόνου μέχρι πάνω από 170 κιλοτόνους. Παραμένουν υπό αμερικανική κηδεμονία εν καιρώ ειρήνης, όμως οι πιλότοι του κράτους που τις «φιλοξενεί» εκπαιδεύονται κανονικά στο να τις ρίχνουν στην απευκταία περίπτωση που κάτι τέτοιο κριθεί απαραίτητο.
Τα τουρκικά F-16 μπορούν κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες να έχουν και πυρηνικό ρόλο. Το 2010, άλλωστε, η αμερικανική πολεμική αεροπορία ενημέρωσε το Κογκρέσο ότι «η Τουρκία μπορεί να χρησιμοποιεί F-16 για να εκτελεί την πυρηνική της αποστολή».
Πόσο ασφαλείς είναι
Τα αμερικανικά πυρηνικά όπλα βρίσκονται μέσα σε ειδικές κρύπτες στα έγκατα της βάσης Ιντσιρλίκ και προστατεύονται από ηλεκτρονικά συστήματα και βαριά οπλισμένους Αμερικανούς στρατιώτες. Οι πυρηνικές κεφαλές μπορούν να οπλιστούν μόνο μέσω ενός 12ψήφιου κώδικα και οι κρύπτες σφραγίζονται αυτόματα σε περίπτωση διακοπής ρεύματος, πράγμα που -υποθετικά- θα έδινε αρκετό χρόνο στις αμερικανικές δυνάμεις να καταφέρουν ακόμα και να εισβάλουν στη βάση υπό συνθήκες έντασης αν τυχόν χρειαζόταν.
Ωστόσο, σύμφωνα με την Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων, η παραμονή των πυρηνικών όπλων στην Τουρκία είναι «αδικαιολόγητη και μη συμβατή με τα στάνταρ ασφαλείας των ΗΠΑ».
Ο Μάιλς Πόμπερ, ειδικός του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών Middlebury και του Κέντρου Τζέιμς Μάρτιν για τις Σπουδές μη Διάδοσης Οπλων, τονίζει ότι τα μέτρα προστασίας στη βάση Ιντσιρλίκ είναι ικανά μόνο να καθυστερήσουν μια τυχόν μη εξουσιοδοτημένη χρήση, παρά να την αποτρέψουν. Σε περίπτωση που τα μέτρα παρακαμφθούν, οι αμερικανικές δυνάμεις θα μπορούσαν να απενεργοποιήσουν τις βόμβες, καταστρέφοντας ηλεκτρικά τους μέρη. Στο χειρότερο σενάριο θα μπορούσαν να ανατινάξουν τα όπλα ή τις εγκαταστάσεις στο Ιντσιρλίκ.
Παρά ταύτα, οι συγκεκριμένες διαδικασίες των ΗΠΑ δεν έχουν σχεδιαστεί για να αποτρέπουν εξειδικευμένες επιθέσεις ή σαμποτάζ, ειδικά από έναν σύμμαχο. Η Τουρκία, αν το θελήσει, «θα μπορούσε να κάνει χρήση του πυρηνικού υλικού, αν όχι να το πυροδοτήσει για να προκαλέσει μια κανονική πυρηνική έκρηξη, τότε να απελευθερώσει καταστροφική και θανατηφόρα ραδιενέργεια», δηλώνει ο Μάιλς Πόμπερ.
Το 1960, κατά τη διάρκεια ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος, και το 1975, σε ένα διπλωματικό επεισόδιο, η Αμερική είχε εξετάσει σοβαρά το ενδεχόμενο να απομακρύνει τις βόμβες.
Στο επιχειρηθέν πραξικόπημα κατά του Ερντογάν, το 2016, η βάση Ιντσιρλίκ φιλοξένησε ιπτάμενα τάνκερ ανεφοδιασμού που επέτρεψαν στα μαχητικά F-16 τα οποία «αποστάτησαν» να απειλήσουν την Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα. Το καθεστώς Ερντογάν απάντησε με το να κόψει το ρεύμα στη βάση και να συλλάβει τον διοικητή της.
Γιατί δεν τα μεταφέρουν
Η συγκεκριμένη κίνηση του Ερντογάν τη νύχτα της απόπειρας του πραξικοπήματος προκάλεσε πανικό στην Ουάσινγκτον και ανώτατοι Αμερικανοί αξιωματούχοι εστάλησαν επειγόντως στο Ιντσιρλίκ. Υπήρχε πια δικαιολογημένος φόβος για την ασφάλεια των πυρηνικών που διατηρεί η Ουάσινγκτον στη συγκεκριμένη βάση, αλλά και για την πιθανότητα τα όπλα να καταλήξουν «αιχμάλωτα» σε περιόδους τεταμένων σχέσεων με την Τουρκία. Στην ουσία, οι αμερικανικές πυρηνικές βόμβες θα μπορούσαν δυνητικά να μετατραπούν σε ωρολογιακές βόμβες στα χέρια του Ερντογάν.
Σύμφωνα με όσα έγραψαν οι N.Y. Times τον περασμένο Οκτώβριο, αξιωματούχοι της αμερικανικής κυβέρνησης εξέταζαν εκ νέου τα σχέδια για τη μετακίνηση των βομβών που βρίσκονται στην Τουρκία. Ανώτερος αξιωματούχος είχε δηλώσει στην αμερικανική εφημερίδα ότι «αυτές οι βόμβες έχουν γίνει «όμηροι» του Ερντογάν. Η μεταφορά τους από το Ιντσιρλίκ θα αποτελέσει τον de facto τερματισμό της συμμαχίας ΗΠΑ - Τουρκίας. Από την άλλη, το να τα διατηρήσουμε εκεί θα διαιωνίσει ένα πυρηνικό κενό ασφαλείας που θα έπρεπε να είχε εξαλειφθεί πριν από χρόνια».
Η απομάκρυνση των πυρηνικών βομβών από το Ιντσιρλίκ θα διέλυε τις ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια των πυρηνικών όπλων στην Τουρκία και θα έστελνε ένα σημαντικό μήνυμα στην Αγκυρα. Οι ΗΠΑ, όμως, φαίνεται να διστάζουν επειδή ανησυχούν για τυχόν γεωπολιτικά ρίσκα.
Το πρόσχημα που ψάχνει ο Σουλτάνος
Βασικός λόγος για τον δισταγμό των ΗΠΑ να απομακρύνει τις βόμβες είναι ότι μια τέτοια κίνηση θα έδινε στον Ερντογάν το πρόσχημα που χρειάζεται ώστε να προχωρήσει στη δημιουργία των δικών του πυρηνικών, κάτι που ο Τούρκος πρόεδρος υπονόησε τον περασμένο Σεπτέμβριο. Η Τουρκία, άλλωστε, σε συνεργασία με τη Μόσχα ήδη προχωρά για την κατασκευή του πρώτου εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας στο Ακούγιου. Τον Μάιο ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, έκανε λόγο για «ζήτημα ασφαλείας για την Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή».
Ο Τζο Μπάιντεν, υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ στις εκλογές του Νοεμβρίου, δήλωσε τον Ιανουάριο στη βιντεοσκοπημένη συνέντευξή του στους N.Y. Times ότι «το επίπεδο άνεσής μου μειώνεται πολύ», σχετικά με την ύπαρξη των αμερικανικών πυρηνικών βομβών στην Τουρκία.
Ρέπλικες;
Με δεδομένη την «απασφάλιση» της Τουρκίας, η Αμερική έχει εξετάσει τα τελευταία χρόνια ακόμα και να φυγαδεύσει μυστικά τις βόμβες από το Ιντσιρλίκ και να τις αντικαταστήσει με ρέπλικες, σύμφωνα με τον Economist.
Οι ειδικοί τονίζουν ότι οι ΗΠΑ έχασαν χρόνο και βρέθηκαν τώρα στριμωγμένες ανάμεσα στην επιλογή μεταξύ της πυρηνικής ασφάλειας και της επιδείνωσης των σχέσεων με την Τουρκία.
Εκτιμούν, όμως, ότι είναι επιτακτική ανάγκη τουλάχιστον να φύγουν τα πυρηνικά από την εξίσωση. Μέχρι στιγμής, πάντως, ο Τραμπ δεν έχει αποφασίσει να προχωρήσει στην υλοποίηση του σχεδίου απομάκρυνσης των βομβών. Οι τόνοι των πυρηνικών συνεχίζουν να κάθονται στις κρύπτες του Ιντσιρλίκ.
* Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο του σαββατοκύριακου 22-23 Αυγούστου 2020.
