Το ΝΑΤΟ, «η κοινότητα συμμάχων που συνδέονται μεταξύ τους με τις κοινές αξίες της δημοκρατίας, της ατομικής ελευθερίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου», κλείνει σήμερα τα 75.
Από την ίδρυσή της στις 4 Απριλίου 1949, η διατλαντική συμμαχία «μεγάλωσε» κατά 20 μέλη, μετρώντας πλέον – μετά την ένταξη της Σουηδίας – 32 κράτη-μέρη.
Ισχυρότερη από ποτέ, αλλά και πιο ώριμη, η Συμμαχία βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με πολλαπλές προκλήσεις: Πόλεμος στην Ουκρανία, Κίνα και Ταΐβάν, κρίση στη Μέση Ανατολή, ανάπτυξη πυρηνικών, χρηματοδότηση της Άμυνας, είναι μόνο μερικές από αυτές.
Δώδεκα χώρες υπογράφουν τη Συνθήκη του Βορείου Ατλαντικού στις 4 Απριλίου 1949 στην Ουάσινγκτον. Πηγή: www.nato.int
Το ΝΑΤΟ ιδρύθηκε από 12 χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής για να αντιταχθεί στη σοβιετική απειλή. Αυτό ισχύει, εν μέρει, αναφέρει η Συμμαχία. Στην πραγματικότητα, η δημιουργία του ΝΑΤΟ ήταν μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για την εξυπηρέτηση τριών στόχων: την αποτροπή του σοβιετικού επεκτατισμού, την απαγόρευση της αναβίωσης του εθνικιστικού μιλιταρισμού στην Ευρώπη μέσω μιας ισχυρής βορειοαμερικανικής παρουσίας στην ήπειρο και την ενθάρρυνση της ευρωπαϊκής πολιτικής ολοκλήρωσης.
Ο Παύλος της Ελλάδας υπογράφει το έγγραφο προσχώρησης της Ελλάδας στην Αθήνα στις 11 Φεβρουαρίου 1952. Πηγή: www.nato.int
«NATO Caravan», Αθήνα, 2 Νοεμβρίου 1952, Πηγή: www.nato.int
Αεροπλάνα πετούν σε σχηματισμό «ΝΑΤΟ» πάνω από την Ακρόπολη, κατά τη διάρκεια υπουργικής συνάντησης τον Μάιο του 1962. Πηγή: www.nato.int
Η Ελλάδα, μαζί με την Τουρκία – η οποία έχει πολλές φορές χαρακτηριστεί «ταραχοποιός» της Συμμαχίας, ειδικά μετά την εισβολή της στην Κύπρο – προσχώρησαν στο ΝΑΤΟ το 1952. Το 1955 η τότε Δυτική Γερμανία, έγινε και εκείνη μέλος του ΝΑΤΟ. Η προσχώρηση της τελευταίας προκάλεσε ως αντίδραση τη σύναψη του συμφώνου της Βαρσοβίας από τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης.
Από τη δεκαετία του 1980 και ιδιαίτερα από το 1999 και έπειτα εντάχθηκαν στη συμμαχία και άλλες χώρες της Ευρώπης. Η τελευταία διεύρυνση έγινε το 2024 και έτσι σήμερα η Βορειοατλαντική Συμμαχία αριθμεί 32 χώρες μέλη.
Το άρθρο 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου αποτελεί το θεμέλιο της Συμμαχίας. Υποχρεώνει καθένα από τα μέλη της να επεμβαίνουν σε περίπτωση επίθεσης εναντίον κάποιου απ' αυτά.
Δεν έχει χρησιμοποιηθεί παρά μόνο μία φορά σε ολόκληρη την ιστορία του ΝΑΤΟ, την επομένη των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Η επίκληση αυτού του άρθρου, το οποίο θεωρείται ο πυλώνας του ΝΑΤΟ, είχε αποφασισθεί κυρίως για να καταδειχθεί η αλληλεγγύη των Συμμάχων προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και δεν είχε άμεση πραγματική στρατιωτική συνέπεια. Ωστόσο, θα οδηγήσει τη Συμμαχία να επέμβει στο Αφγανιστάν, όπου θα κινητοποιήσει έως 100.000 στρατιώτες στο πεδίο πριν από μια καταστροφική αποχώρηση τον Αύγουστο 2021.
Το ΝΑΤΟ δεν διαθέτει δικό του στρατό, με εξαίρεση ένα στόλο αναγνωριστικών αεροπλάνων AWACS και μερικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Βασίζεται στις ένοπλες δυνάμεις των μελών του, πλην της Ισλανδίας που δεν διαθέτει στρατό.
Παρίσι, 1956, Πηγή: www.nato.int
Προκλήσεις
Οι απειλές που αντιμετωπίζει σήμερα το ΝΑΤΟ είναι γνωστές. Περιλαμβάνουν μια αναθεωρητική Ρωσία που επιδιώκει να επεκτείνει τα σύνορά της, μαζί με μια ολοένα και πιο ενεργή Κίνα, και άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Βόρεια Κορέα και το Ιράν, που τροφοδοτούν οργανώσεις και φορείς με προηγμένα όπλα.
Το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει επίσης νέες προκλήσεις, καθώς οι πόλεμοι εξαπλώνονται σε νέους τομείς και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αναμειγνύονται με τις συγκρούσεις για να τροφοδοτήσουν έναν κύκλο ανταγωνισμού πόρων, εξτρεμισμού και τρομοκρατίας, αναφέρει ο William Alberque στο The National.
Και ενώ η Ρωσία αποτελεί άμεση πρόκληση, η Κίνα μπορεί να δημιουργήσει μακροπρόθεσμες και παγκόσμιες προκλήσεις. Έτσι, το ΝΑΤΟ συνεχίζει να εμβαθύνει τον διάλογο και τη συνεργασία του με παγκόσμιους εταίρους.
Αμερικανοί στρατιώτες μέρος της νατοϊκής Διεθνούς Δύναμης Βοήθειας για την Ασφάλεια (ISAF). Αγφανιστάν, 28 Ιανουαρίου 2012
Το ΝΑΤΟ καλείται σήμερα να συνεργαστεί στενά με τους εταίρους του για να βρουν κοινό έδαφος σε παραδοσιακά στρατιωτικά ζητήματα, όπως η άμυνα κατά της απειλής της διάδοσης των πυραύλων και των drones, είτε σε ό,τι αφορά τον κυβερνοπόλεμο.
Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αποτροπής και της αμυντικής στάσης του ΝΑΤΟ. Αυτό σημαίνει ενίσχυση της ικανότητας των κοινωνιών να προετοιμάζονται, να ανταποκρίνονται, να ανακάμπτουν και να προσαρμόζονται σε απειλές και κινδύνους. Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, ο αυξανόμενος γεωπολιτικός ανταγωνισμός και οι πολλές άλλες προκλήσεις ασφαλείας που αντιμετωπίζει σήμερα η Συμμαχία υπογραμμίζουν τη σημασία της προσέγγισης αυτής. Με την προετοιμασία, την ενδυνάμωση και την επένδυση στην ικανότητα των κοινωνιών να αμυνθούν έναντι ενός ευρέος φάσματος απειλών - από επιθέσεις στον κυβερνοχώρο μέχρι χημικά, βιολογικά, πυρηνικά περιστατικά, τρομοκρατία, πανδημίες και φυσικές καταστροφές - οι Σύμμαχοι αντιμετωπίζουν τρωτά σημεία που διαφορετικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μοχλός πίεσης ή να αποτελέσουν στόχο των αντιπάλων, αναφέρει το ΝΑΤΟ.
Από την ίδρυση του, το ΝΑΤΟ προσαρμόζει συνεχώς την πολιτική αποτροπής και την άμυνά του ώστε να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις. Ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία - μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από την Ουκρανία από τη Ρωσία το 2014 και την ολοένα και πιο απειλητική στάση της απέναντι στη Συμμαχία - το ΝΑΤΟ έχει αναθεωρήσει τα σχέδια και τις δομές του για να διασφαλίσει ότι οι Σύμμαχοι είναι έτοιμοι να ανταποκριθούν σε οποιαδήποτε απειλή από οποιαδήποτε κατεύθυνση.
Η δέσμευση για αμυντικές επενδύσεις, η οποία υιοθετήθηκε από τους ηγέτες του ΝΑΤΟ το 2014, κάλεσε όλους τους συμμάχους να σταματήσουν τις περικοπές στους αμυντικούς προϋπολογισμούς και να κινηθούν προς την κατεύθυνση της συμμέτοχης κατά τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ στην άμυνα.
Γενς Στόλτενμπεργκ, Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, 3 Απριλίου 2024 (AP Photo)
«Ο 21ος αιώνας δεν αφορά μόνο την οικοδόμηση της ειρήνης»
Η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία αποτελεί υπενθύμιση της σημασίας του βασικού καθήκοντος του ΝΑΤΟ: της συλλογικής άμυνας.
Παράλληλα, οι εντάσεις αυξάνονται καθώς οι μετανάστες αναζητούν καταφύγιο από τις συγκρούσεις σε χώρες, των δημογραφικών πιέσεων και της κλιματικής αλλαγής, ενώ η κρίση στη Μέση Ανατολή «ξαναμοιράζει την τράπουλα» στην περιοχή και η τρομοκρατία εξαπλώνεται σε όλο τον πλανήτη.
Οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο γίνονται όλο και πιο συχνές ενώ ορκισμένοι «αντίπαλοι» των δυτικών χωρών προωθούν την παραπληροφόρηση επιδιώκοντας να υπονομεύσουν αξίες και δημοκρατικούς θεσμούς.
Από την ίδρυσή της το 1949, η ευελιξία της διατλαντικής συμμαχίας της επέτρεψε να ανταποκριθεί στις διαφορετικές απαιτήσεις διαφορετικών εποχών. Στο πρώτο μισό του 21ου αιώνα, αντιμετωπίζει έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό νέων απειλών. «Ως θεμέλιος λίθος της διατλαντικής ειρήνης και ελευθερίας, το ΝΑΤΟ πρέπει να είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις».
Άσκηση Reindeer II, Νορβηγία, 2020. (Cpl. William Chockey, United States Marine Corps via www.nato.int)
Με πληροφορίες από NATO, The National, ΑΠΕ-ΜΠΕ-AFP, Wikipedia
