Σταυροδρόμι τριών ηπείρων, η Ανατολική Μεσόγειος είναι μια περιοχή που εδώ και αιώνες συγκεντρώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Στον 21ο αιώνα, η σημασία της δεν έχει απλώς διατηρηθεί αλλά εκτοξευθεί. Η ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, η αύξηση των μεταναστευτικών ροών και η ένταση στις σχέσεις γειτονικών κρατών, την έχουν μετατρέψει σε μια θάλασσα γεμάτη προκλήσεις, συμφέροντα και συγκρούσεις που αγγίζουν ολόκληρο τον κόσμο.
Το αποτύπωμα της ιστορίας. Ας ξεκινήσουμε από την πλούσια ιστορία της περιοχής, η οποία έχει αφήσει βαθύ αποτύπωμα στις σύγχρονες ισορροπίες. Από την Οθωμανική κυριαρχία έως τις αποικιοκρατικές επιρροές και τα εθνικά κράτη, η Ανατολική Μεσόγειος υπήρξε πεδίο πολέμων, επαναστάσεων και ανταγωνισμών. Ενδεικτικά, οι συγκρούσεις του 19ου αιώνα, όπως η ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827 που άλλαξε τον ρου της ελληνικής ανεξαρτησίας ή η απόβαση των Συμμάχων στη Νότια Ιταλία το 1943 που εγκαινίασε τη συμμαχική προέλαση στην Ευρώπη, φανερώνουν τη στρατηγική σημασία της περιοχής. Η δημιουργία του κράτους του Ισραήλ το 1948 μετά τη θηριωδία του Ολοκαυτώματος, η διαίρεση της Κύπρου μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση είναι μόνο μερικά από τα σημεία ανάφλεξης που εξακολουθούν να επηρεάζουν τις γεωπολιτικές εξελίξεις.
Οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου. Αναμφισβήτητα, η δεκαετία του 2010 άνοιξε επίσης μια νέα σελίδα. Οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στα κοιτάσματα Λεβιάθαν στο Ισραήλ, Αφροδίτη στην Κύπρο και Ζορ στην Αίγυπτο μετέτρεψαν τη θαλάσσια περιοχή σε ενεργειακό πεδίο στρατηγικής σημασίας. Οι τρεις χώρες προχώρησαν σε συμμαχίες και συμφωνίες ενώ η Τουρκία, αποκλεισμένο από αυτές τις συμμαχίες λόγω της επιθετικότητας του Ερντογάν και της επεκτατικής πολιτικής του, αντέδρασε προφανώς απειλητικά αμφισβητώντας τις οριοθετήσεις ΑΟΖ προχώρησε σε σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις σε περιοχές που δεν της ανήκουν.
Η στάση της Ελλάδας σε μια περιοχή γεμάτη εντάσεις. Η χώρα μας έχει υιοθετήσει μια στρατηγική διπλωματικής εξωστρέφειας, υπογράφοντας συμφωνίες ΑΟΖ με την Αίγυπτο και την Ιταλία και ενισχύοντας την τριμερή συνεργασία με Ισραήλ και Κύπρο. Την ίδια ώρα, έχει επενδύσει στην αμυντική της θωράκιση μέσω συμφωνιών με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γαλλία. Το 2024, Αθήνα και Τελ Αβίβ υπέγραψαν συμφωνία για ηλεκτρική διασύνδεση μέσω της Κύπρου, με στόχο την ενίσχυση της ενεργειακής αυτάρκειας και της περιφερειακής σταθερότητας. Η συνεργασία ισχυροποιήθηκε ακόμη περισσότερο με την επίσκεψη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Ισραήλ τις προηγούμενες ημέρες, όπου συζητήθηκαν θέματα άμυνας, ενέργειας και περιφερειακής ασφάλειας. Η Ελλάδα αναδεικνύεται λοιπόν ως σταθερός και αξιόπιστος παίκτης στην περιοχή.
Η επιθετική Τουρκία. Η Τουρκία ερμηνεύει τον εαυτό της ως παραγκωνισμένο γεωπολιτικό δρων, αγνοώντας ωστόσο τις προειδοποιήσεις της ΕΕ και των ΗΠΑ για αποφυγή μονομερών ενεργειών που δημιουργούν εντάσεις σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Υιοθετώντας το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας, μια στρατηγική που επιδιώκει την επέκταση της τουρκικής επιρροής σε μεγάλο μέρος της Ανατολικής Μεσογείου αμφισβητώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου σε περιοχές όπως το Καστελλόριζο, ο Ερντογάν τα βάζει ξεκάθαρα με το Δίκαιο της Θάλασσας. Η συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης στη Λιβύη για τη χάραξη θαλάσσιων συνόρων, παρά την ευρεία διεθνή καταδίκη, εντάσσεται σε αυτή τη στρατηγική επιθετικότητας και ανατροπής.
Το στρατηγικό Ισραήλ. Το Ισραήλ βλέπει στην Ανατολική Μεσόγειο μια διέξοδο για την ενεργειακή του αυτονομία και ένα πεδίο ενίσχυσης των δεσμών του με την ΕΕ και τα κράτη της Νότιας Ευρώπης. Οι σχέσεις του με την Ελλάδα και την Κύπρο, οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και οι ενεργειακές συνεργασίες υποδηλώνουν έναν σταθερό άξονα στρατηγικής σύγκλισης.
Οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας στο επίκεντρο. Στο επίκεντρο της ανησυχίας τα τελευταία χρόνια είναι επίσης οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας. Η ένταση ξεκίνησε το 2010 με αποκορύφωμα τον πόλεμο στη Γάζα, όταν η Τουρκία εξέφρασε ανοιχτά τη στήριξή της προς τη Χαμάς ενώ το Ισραήλ προχωρούσε σε στρατιωτικές επιχειρήσεις για να εξαλείψει την ισλαμιστική οργάνωση. Νέα εστία σύγκρουσης είναι και η Συρία. Το 2024, η αποχώρηση του καθεστώτος Άσαντ από τη Συρία προκάλεσε νέες ανακατατάξεις. Το Ισραήλ ενίσχυσε τη στρατιωτική του παρουσία για την προστασία των βορείων συνόρων του (Γκολάν) ενώ η Τουρκία αύξησε τη δική της επιρροή στο βόρειο τμήμα της Συρίας. Η σύγκρουση συμφερόντων στη Συρία, σε συνδυασμό με τις αντίθετες στάσεις στον πόλεμο της Γάζας, βάθυνε περαιτέρω τη ρήξη μεταξύ των δύο χωρών.
Οι μεγάλες δυνάμεις στο παιχνίδι. Οι μεγάλες δυνάμεις δεν μένουν προφανώς αμέτοχες. Η Ρωσία διατηρεί στρατιωτική παρουσία στη Συρία και αξιοποιεί τη ρευστότητα προς όφελός της ενώ οι ΗΠΑ, αν και λιγότερο άμεσες, παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις μέσω του ΝΑΤΟ και του ισραηλινού συμμάχου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μπροστά στην ανάγκη ενεργειακής απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, έχει στραφεί προς την Ανατολική Μεσόγειο ως εναλλακτική πηγή. Την ίδια στιγμή, η Κίνα, πιο σιωπηλά αλλά μεθοδικά, έχει επενδύσει σε λιμάνια και υποδομές με στόχο την ενίσχυση της παρουσίας της στη Μεσόγειο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το λιμάνι του Πειραιά, το οποίο ελέγχεται σε μεγάλο ποσοστό από την COSCO.
Οι άλλες προκλήσεις της περιοχής. Πέρα από τα γεωπολιτικά παιχνίδια, μην ξεχνάμε και τις άλλες προκλήσεις. Η κλιματική αλλαγή αφήνει ήδη το αποτύπωμά της στις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου, με πιο έντονες και συχνές καταιγίδες, ξηρασίες και πυρκαγιές. Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν τη φύση και πλήττουν βασικούς τομείς, όπως η αλιεία και ο τουρισμός, ιδίως σε νησιά όπως η Κρήτη και η Ρόδος. Ταυτόχρονα, οι μεταναστευτικές ροές από εμπόλεμες περιοχές της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής αυξάνονται, προκαλώντας πίεση στις τοπικές κοινωνίες και στις χώρες υποδοχής, όπως έχει φανεί σε νησιά όπως η Λέσβος και η Σάμος, αλλά και σε πόλεις της Νότιας Ιταλίας και της Μάλτας. Και όλα αυτά συμβαίνουν σε μια περιοχή, όπου τα θαλάσσια σύνορα παραμένουν ασαφή και αμφισβητούμενα. Εκρηκτικό λοιπόν το τοπίο στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η ιστορία δείχνει ότι τα σταυροδρόμια μπορούν να γεννήσουν ευκαιρίες αλλά και μεγάλες συγκρούσεις. Το μόνο σίγουρο είναι πως η οποιαδήποτε κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο θα επηρεάσει όχι μόνο την περιοχή αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη.
