Με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας καθώς και οι σχέσεις της ΕΕ με τα ανατολικά γειτονικά κράτη της, ιδίως την πολιτική Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης που αποτελεί το πλαίσιο για τις σχέσεις μεταξύ της Ένωσης και των γειτόνων της στην Ανατολική Ευρώπη από το 2009, έχουν αμφισβητηθεί ουσιαστικά. Όμως, η στρατιωτική αυτή «εκστρατεία» της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας επιτάχυνε τις συζητήσεις για ένα νέο πλαίσιο πολιτικής για τις σχέσεις με Μολδαβία, Ουκρανία και Γεωργία.
Οι τρεις προαναφερόμενες χώρες ζήτησαν την ένταξή τους στην ΕΕ αρκετές ημέρες μετά την είσοδο ρωσικών στρατευμάτων στο ουκρανικό έδαφος και παράλληλα ονομάστηκαν το «Τρίο της Σύνδεσης» (Association Trio). Ωστόσο, καθώς η πίεση αυξάνεται για να χορηγηθεί και στις τρεις χώρες καθεστώς για την προένταξή τους στην ΕΕ, το μέλλον της πολιτικής της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης φαίνεται να έχει παραμείνει ασαφές, όπως πάντα.
Ακόμα κι αν οι περισσότερες χώρες της ΕΕ προσπαθούν να βρουν μια επίλυση, οι απόψεις μεταξύ των κρατών μελών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ σχετικά με το μέλλον της Πρωτοβουλίας για την Ανατολική Εταιρική Σχέση είναι ακόμα αποκλίνουσες και ψυχρές. Η πολιτική ΑΕΣ έχει επικριθεί τα τελευταία χρόνια καθώς δεν είχε επιτύχει ουσιαστικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις σε όλες τις χώρες μέλη της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης.
Η ΑΕΣ έχει αποκαλεστεί ακόμη κι ως «νεκρή πρωτοβουλία» από πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς υπήρξαν μικτά αποτελέσματα από χώρες όσον αφορά την οικοδόμηση θεσμών, τη σωστή και δίκαια διακυβέρνηση, τις εκλογές, το δικαστικό σώμα και τα μέτρα κατά της διαφθοράς. Με τη Γεωργία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία να έχουν μεγαλύτερες φιλοδοξίες και πρόοδο προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση από την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Λευκορωσία, το πρόγραμμα έχει ουσιαστικά αποτύχει να παραδώσει συνεκτικά αποτελέσματα σε όλες τις συμμετέχουσες χώρες.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει καταστήσει ζωτικής σημασίας την αναζωογόνηση της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, καθώς τα πολιτικά γεγονότα στην περιοχή μπορούν να έχουν άμεσες επιπτώσεις στην ασφάλεια της ΕΕ. Μακροπρόθεσμα, εάν οι αυταρχικές και διεφθαρμένες δυνάμεις έρθουν στην εξουσία με την υποστήριξη ή τον εξαναγκασμό της Ρωσίας, η Ευρωπαϊκή γεωπολιτική ισορροπία θα μετατοπιστεί και οι δημοκρατίες θα απειληθούν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τώρα περισσότερο από ποτέ είναι απαραίτητο να επανεξεταστεί και να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και των 6 χωρών της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης.
Οι προσφορές από την Ουκρανία, τη Γεωργία και τη Μολδαβία και το ενδεχόμενο υποψηφίας για την ένταξη τους στο ΕΕ, υπονομεύουν περαιτέρω τη σημασία του πλαισίου της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, υπονοώντας το τέλος της πολιτικής. Ωστόσο, η απόφαση για την αίτηση υποψηφίας της Ουκρανίας, της Γεωργίας και της Μολδαβίας θα ληφθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 23-24 Ιουνίου, όπου η ΕΕ θα αποφασίσει εάν θα αναβαθμίσει την πολιτική της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης όπως τη γνωρίζουμε ή θα την αποσύρει από την ημερήσια διάταξη και θα επικεντρωθεί στα υποψήφια κράτη της Ένωσης και στη μελλοντική τους ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Η χορήγηση υποψηφιότητας προς ένταξη στην ΕΕ στο «Association Trio» θα πρέπει να θεωρείται συμβατή με το υφιστάμενο πλαίσιο πολιτικής και η ΕΕ θα πρέπει να είναι επιφυλακτική όσον αφορά την εγκατάλειψη ολόκληρης της πρωτοβουλίας που έχει αποφέρει δημοκρατική ανάπτυξη τουλάχιστον σε ορισμένες γειτονικές χώρες. Ο οραματισμός των υποψήφιων χωρών της ΕΕ στο πλαίσιο της πολιτικής της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης θα μπορούσε να δημιουργήσει κίνητρα που θα γίνουν ελκυστικά για τις άλλες τρεις χώρες – την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Λευκορωσία.
Ταυτόχρονα, η διατήρηση του «Association Trio» με τις άλλες τρεις χώρες στο ίδιο πλαίσιο θα ήταν ένα θετικό μήνυμα προς τις δημοκρατικές δυνάμεις στο Αζερμπαϊτζάν και τη Λευκορωσία. Το πολυμερές πλαίσιο Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης θα μπορούσε να συνεχίσει να προσφέρει ένα διαμεσολαβητικό χώρο για συνεχή διάλογο μεταξύ της ΕΕ και της κοινωνίας των πολιτών και άλλων μη κρατικών φορέων από την περιοχή.
Επιπλέον, αναβαθμίζοντας την τρέχουσα πολιτική της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, η ΕΕ θα μπορούσε να μετριάσει τους κινδύνους της Δημοκρατικής οπισθοδρόμησης που παρατηρείται σε όλες τις χώρες της Ανατολικής γειτονιάς της, όπως η Γεωργία. Από την άλλη πλευρά, απομακρύνοντας το αυταρχικό Αζερμπαϊτζάν και τη Λευκορωσία από την πολιτική, η ΕΕ θα μπορούσε να εγκαταλείψει την «ήπια» δύναμη (soft power) και την επιρροή της στην περιοχή.
Ως εκ τούτου, η επιλογή μιας συνεχούς και συνεκτικής πολιτικής της ΑΕΣ θα αποτελέσει ευκαιρία για την ΕΕ να μπορέσει να συνεχίσει να αντιμετωπίζει τις κοινές προκλήσεις που αντιμετωπίζει και θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει προβλήματα, όπως η διαφθορά, το κράτος δικαίου, η συνδεσιμότητα και η κλιματική αλλαγή.
Ενώ το μέλλον της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης έχει βρεθεί σε ένα κενό αβεβαιότητας, ενδέχεται να υπάρξουν νέες ευκαιρίες για την ΕΕ να βελτιώσει την πολιτική. Ένας τρόπος να προχωρήσουμε θα μπορούσε να είναι η παροχή κινήτρων για τομεακή συνεργασία στους τομείς των μεταφορών, της ενέργειας και άλλων τομέων. Ακόμα και με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία να κλονίζει τον κόσμο, η ΕΕ χρειάζεται πηγές ενέργειας, όπως το Αζερμπαϊτζάν.
Επίσης, η ΕΕ χρειάζεται μεγαλύτερη δέσμευση στη συνδεσιμότητα της Μαύρης Θάλασσας, παρέχοντας στις ΑΕΣ χώρες πιο στρατηγική και εμπορική πρόσβαση στην Κεντρική Ασία για να εξισορροπήσει τη ρωσική επιρροή. Η υποστήριξη περισσότερων έργων υποδομής και ενέργειας θα μπορούσε να δημιουργήσει συγκεκριμένα κίνητρα για το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία. Με την παροχή ορισμένων κινήτρων, η ΕΕ θα μπορούσε να αυξήσει την επιρροή της έναντι των δύο χωρών. Ταυτόχρονα, οι Βρυξέλλες θα πρέπει να συμμετάσχουν ενεργά στη διαδικασία συμφιλίωσης μεταξύ Μπακού και Ερεβάν.
Η ΕΕ μπορεί να ξεκινήσει στενότερη συνεργασία με το «Association Trio» που μπορούν σύντομα να αποκτήσουν υποψηφιότητα για την ένταξή τους στην ΕΕ. Παρόλα αυτά, αυτές οι τρεις χώρες μπορούν να αποτελέσουν μέρος της πολιτικής της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης μαζί με την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Λευκορωσία. Η πολιτική θα μπορούσε να αναδιαμορφωθεί ως μορφή ΕΕ (Βρυξέλλες/Ευρωπαϊκή Ένωση) +3 («Association Trio»)+3 (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσία), η οποία θα περιλαμβάνει όλες τις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης για χάρη της ένταξης, με τα κίνητρα της ΕΕ να συνδέονται σταθερά με τις δεσμεύσεις των χωρών για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.
Ταυτόχρονα, η ΕΕ θα πρέπει να μεταμορφώσει την προσέγγισή της στα κράτη της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης υιοθετώντας βιώσιμες ειδικές ανά χώρα πολιτικές που θα είναι σύμφωνες με τις εθνικές φιλοδοξίες και ανάγκες παρά τα ίδια κριτήρια για κάθε χώρα, καθώς καφέ χώρα έχει διαφορετικός ανάγκες και προσδοκίες.
Αυτό το είδος δέσμευσης και μοναδικότητας θα μπορούσε να δημιουργήσει νέους μηχανισμούς για την ΕΕ έτσι ώστε να επηρεάσει και να σφραγίσει τα νέα κίνητρα και την εμβάθυνση της συνεργασίας για να κρατήσει τα κράτη της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης στη δημοκρατική τροχιά της. Η επίδειξη αδυναμίας και ελαστικότητας θα μπορούσε να είναι ένα δαπανηρό στρατηγικό λάθος που η ΕΕ δεν μπορεί να αντέξει.
* Η Ευγενία Παστήρα είναι πτυχιούχος του τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Κεντρικών και Ανατολικών Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης, καθώς και κάτοχος μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις του τμήματος Πολιτικών, Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, του Πανεπιστημίου Strathclyde.
